Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Koordinat: 5°24′52.2″N 100°19′45.12″E / 5.414500°N 100.3292000°E / 5.414500; 100.3292000
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
(Dilencongkan daripada George Town)
Untuk kegunaan lain, sila lihat Georgetown.
George Town
Tanjong Penaga
Bandar raya, ibu negeri dan ibu daerah
Bandaraya Pulau Pinang
Transkripsi lain
 • Tulisan Jawiجورجتاون‎
تنجوڠ ڤناڬا‎
 • Cina乔治市
Qiáozhì shì (Hanyu Pinyin)
Kiâu-tī chhī (Pe̍h-ōe-jī)
 • Tamilஜார்ஜ் டவுன்
Jārj Iḍavuṉ (Transliterasi)
Pemandangan panoramik latar langit bandar yang dipenuhi pencakar langit dan kediaman bertingkat pada waktu senja.
Pemandangan senja di George Town, Pulau Pinang
Pemandangan udara Persiaran Gurney yang dipenuhi pencakar langit pada waktu senja.
Persiaran Gurney
Dua jambatan Pulau Pinang merentangi laut.
Kedua-dua jambatan Pulau Pinang
Sebuah jalan bandar yang dipenuhi deretan rumah kedai, dengan kereta, lori, motosikal dan sebuah bas di atas jalan.
Jalan Penang
Fasad hadapan bangunan mahkamah gaya Palladian berwarna putih, menonjolkan tiang-tiang yang menyokong pedimen dan entablatur.
Mahkamah Tinggi Pulau Pinang
Sebuah pencakar langit dilihat dari bawah.
Komtar
Fasad hadapan rumah agam dua tingkat gaya Oriental berwarna biru, dengan tingkat atas sebahagiannya dilindungi bidai kayu.
Mansion Cheong Fatt Tze
Fasad hadapan rumah puak Cina yang menampilkan ukiran bumbung yang berseni.
Khoo Kongsi
–
Bendera George Town
Bendera
Mohor rasmi George Town
Mohor
Etimologi: George III, Raja Britain dan Ireland
Nama panggilan: Mutiara Timur[1]
Cogan kata: Memimpin Sambil Berkhidmat[2]
Map
Kedudukan George Town di Pulau Pinang
George Town yang terletak di Malaysia
George Town
George Town
   George Town dalam    Malaysia
George Town yang terletak di Asia
George Town
George Town
George Town (Asia)
George Town yang terletak di Bumi
George Town
George Town
George Town (Bumi)
Koordinat: 5°24′52.2″N 100°19′45.12″E / 5.414500°N 100.3292000°E / 5.414500; 100.3292000
Negara Malaysia
Negeri Pulau Pinang
DaerahTimur Laut
Barat Daya
Kawasan-kawasan pentadbiran
Senarai
Ditubuhkan11 Ogos 1786
Diperbadankan1857
Tanah jajahan mahkota British1 April 1867 – 31 Ogos 1957
Pendudukan Jepun19 Disember 1941 – 3 September 1945
Status bandar diberikan pada1 Januari 1957[3]
Diasaskan olehFrancis Light
Pentadbiran
 • Kerajaan TempatanMajlis Bandaraya Pulau Pinang
 • Datuk Bandar Pulau, Pulau PinangDato' Ir Rajendran A/L P Anthony
Keluasan
 • Bandar raya, ibu negeri dan ibu daerah122.79 km2 (47.41 batu persegi)
 • Metro
2,563.15 km2 (989.64 batu persegi)
Aras
[4]
14 m (46 ft)
Penduduk
 (2020)[5]
 • Bandar raya, ibu negeri dan ibu daerah794,313 (ke−3)
 • Metro
2,412,616 (ke−2)
DemonimGeorgetowner
Demografi (2020)
 • Kaum
Zon waktuUTC+8 (MST)
 • Musim panas (DST)Tidak dipatuhi
Poskod
100xx hingga 108xx
111xx hingga 118xx
Kod kawasan+604
Pendaftaran kenderaanP
Laman sesawangwww.mbpp.gov.my
JenisKebudayaan
Kriteriaii, iii, iv
Ditetapkan2008 (sesi ke-32)
No. rujukan
1223
RantauAsia Pasifik

George Town ialah bandar raya metropolitan terletak di timur laut negeri Pulau Pinang, Malaysia selain menjadi ibu negeri bagi negeri tersebut.

George Town merupakan bandar raya pertama di Malaysia. Majlis Bandaraya George Town diberi nama Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Sekarang, George Town pun telah menjadi bandar raya lama negara seperti Bandaraya Melaka. Dibuka pada tahun 1786 oleh Kapten Francis Light dan dimodenkan oleh Tun Dr. Lim Chong Eu, George Town mempunyai bilangan penduduk melebihi 500,000 orang, menjadikannya bandar raya terbesar di utara Malaysia. Bandar-bandar satelit George Town termasuklah Air Itam, Bayan Lepas, Glugor, Jelutong, Sungai Dua, Sungai Nibong, Tanjung Tokong dan Tanjung Bungah. Konurbasi George Town yang merangkumi bandar-bandar satelit di Pulau Pinang termasuklah Butterworth, Kepala Batas, Bukit Mertajam dan Sungai Bakap di Seberang Perai. Konurbasi ini juga merangkumi sebahagian daripada kawasan selatan Kedah dan barat laut Perak kerana negeri Pulau Pinang adalah kecil (1048 km2 ), iaitu hanya hampir separuh daripada keluasan Daerah Johor Bahru iaitu 1816 km2.

George Town juga diumumkan sebagai Bandar Tapak Warisan Dunia di Malaysia oleh Ketua Menteri Pulau Pinang dan cuti negeri diamalkan serupa Melaka bagi menggantikan cuti Hari Kelahiran TYT Yang Dipertua Negeri yang jatuh pada hari Sabtu setiap tahun. Terminal bas 'Rapid' turut terletak di sini. Kaum majoriti di ibu negeri ini ialah kaum Cina. George Town juga merupakan tempat pelancongan orang barat sampai ke Batu Feringgi. Bilangan Sekolah Menengah Cina paling banyak di Malaysia juga terletak di George Town. George Town dianggarkan menjadi bandar raya pesara di dunia kerana mengumpulkan warga daripada kalangan pesara yang duduk berehat menikmati pemandangan dan sejarah tempatan atau yang ingin mengambil kesempatan dalam perniagaan di sini kerana potensi global yang disediakan oleh bandar raya ini. Bangunan KOMTAR merupakan premis tertinggi di George Town dan Pulau Pinang.

Etimologi

Nama bandar raya ini datang daripada petempatan asal British yang dinamakan memperingati Raja George III.[7][8] Sebelum ini, tempat ini pernah diberi nama "Tanjung Penaga" (Jawi: ‏تنجوڠ ڤناݢ‎‎) oleh penduduk Melayu yang menetap awal kerana terdapat banyaknya pokok penaga laut yang ditemukan tumbuh meliar di tanjung sekitar kawasan tersebut.[9][10]

Sejarah bandar raya

George Town pernah menjadi bandar raya terpenting di Semenanjung Malaysia dengan memainkan peranan sebagai pusat kewangan dan pelabuhan, iaitu sebelum pembangunan Kuala Lumpur.

Sebelum 1 Januari 1957, Majlis Bandaraya George Town dan Majlis Daerah Luar Bandar Pulau Pinang telah diwujudkan di bawah peruntukan Ordinan Perbandaran Negeri-negeri Selat (Capt.133) dan Enakmen Lembaga Negeri-negeri Melayu Bersekutu (Capt.137). Status Bandar Raya telah diberikan kepada George Town (Royal Charter By Queen Elizabeth II Sovereign of United Kingdom) pada 1 Januari 1957.

Pada 1 Januari 1974, Pihak Berkuasa Negeri (Seksyen 10, Akta Kerajaan Tempatan, Peruntukan-peruntukan Sementara 1973) telah mengisytiharkan percantuman Majlis Bandaraya George Town dan Majlis Daerah Luar Bandar Pulau Pinang lalu dikenali sebagai Lembaga Pengurus Kerajaan Tempatan. Seterusnya pada 15 Disember 1976, Lembaga Pengurus Kerajaan Tempatan Pulau Pinang telah digantikan dengan nama Majlis Perbandaran Pulau Pinang dengan penguatkuasaan Akta Kerajaan Tempatan 1976.

Pihak Berkuasa Negeri Pulau Pinang telah bersetuju pada 25 Jun 2010 agar Majlis Perbandaran Pulau Pinang dinaik taraf kepada Majlis Bandaraya Pulau Pinang berpandukan peruntukan bawah seksyen 4(2), Akta Kerajaan Tempatan 1976 (Akta 171). Sehubungan dengan itu, Majlis Mesyuarat Kerajaan meluluskan cadangan persempadanan baru kawasan Majlis Perbandaran Pulau Pinang. Dengan itu, pada 28 Mac 2013 Pihak Berkuasa Negeri di bawah seksyen 4(3) Akta Kerajaan Tempatan 1976 dengan berunding dengan Menteri dan Setiausaha Suruhanjaya Pilihan Raya secara pemberitahuan melalui Warta bahawa sempadan kawasan Majlis Perbandaran Pulau Pinang diubah dengan menambah kawasan tebus guna.

Selaras dengan itu, pihak Kerajaan Negeri telah membentangkan kepada Jawatankuasa Pemandu Saiz Perkhidmatan Awam pada 9 April 2014 mengenai penambahan sempadan (tebus guna) kawasan Majlis Perbandaran Pulau Pinang iaitu sebanyak 8.773 km persegi menjadikan keluasan Majlis kini 305.773 km persegi (asal 297 km persegi). Pembentangan tersebut juga merangkumi penambahan jawatan sebanyak 388, menjadikan jumlah perjawatan kini sejumlah 3964 (asal 3576). Pengiktirafan Majlis Bandaraya Pulau Pinang memperlihatkan penambahan 4 jabatan baru iaitu Jabatan Landskap, Jabatan Warisan, Jabatan Penguatkuasaan dan Jabatan Pengurusan Sisa Pepejal & Permbersihan Awam.

Justeru, Mesyuarat Jemaah Menteri bertarikh 7 November 2014 telah bersetuju dengan cadangan Kerajaan Negeri Pulau Pinang untuk mengubah sempadan MPPP dan seterusnya menaik taraf MPPP kepada MBPP. Selaras dengan itu, DYMM Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong telah memperkenankan pengisytiharan MPPP kepada MBPP berkuatkuasa 1 Januari 2015 pada 10 Mac 2015 .[11]

Geografi

George Town merupakan ibu negeri Pulau Pinang, Malaysia. George Town merupakan bandar raya ketiga terbesar di Malaysia selepas Kuala Lumpur dan Johor Bahru dan ia terletak di dalam Zon Metropolitan George Town yang juga merupakan zon metropolitan kedua terbesar di Malaysia yang terletak di utara tanah air. George Town terletak di timur laut Pulau Pinang, dan merupakan sebuah tanjung yang dipisahkan dengan Seberang Perai di tanah besar Semenanjung Malaysia oleh Selat Utara. Di bahagian barat George Town terdapat kawasan berbukit, di mana terletaknya Bukit Bendera, puncak tertinggi di Pulau Pinang. Di bahagian utara pula terdapat pantai-pantai berpasir seperti Tanjung Bungah dan Batu Ferringhi.

Pemandangan Bandar Raya George Town
Kedudukan George Town di Pulau Pinang

Sejarah

George Town dan Pulau Pinang pada asalnya ialah kepunyaan Kedah tetapi diberikan kepada Syarikat Hindia Timur British pada 1786, setelah Sultan Muhammad Jiwa menandatangani perjanjian yang menyatakan Syarikat Hindia Timur British akan memberikan perlindungan daripada serangan Siam dan Burma. Pada 11 Ogos 1786, Kapten Francis Light menaikkan bendera Union Jack di Kota Cornwallis. Pembangunan di George Town pada asalnya tertumpu di kawasan Kota Cornwallis, selepas itu jalan-jalan mula dibina. Beach Street (Lebuh Pantai), Light Street (Lebuh Light), Pitt Street (Jalan Masjid Kapitan Kling) dan Chulia Street (Lebuh Chulia) ialah jalan-jalan yang pertama dibina di George Town. Jalan-jalan ini membentuk tulang belakang sistem jalan raya yang hendak dibangunkan. Selepas itu, Church Street (Lebuh Gereja), Bishop Street (Lebuh Bishop), China Street (Lebuh China) Market Street (Lebuh Pasar), Armenian Street (Lebuh Armenia) dan Acheen Street (Lebuh Acheh) dibina. Jalan-jalan ini masih wujud sehingga ke hari ini.

Kapten Francis Light mengiystiharkan George Town sebagai pelabuhan bebas dalam usahanya untuk bersaing dengan pelabuhan-pelabuhan yang dibangunkan di koloni-koloni Belanda.

Kapten Francis Light meninggal dunia pada tahun 1794 akibat penyakit malaria dan dikebumikan di perkuburan Protestan, Northam Road (Jalan Sultan Ahmad Shah).

Bangunan Bank Standard Charted Di Lebuh Pantai George Town
Makhamah Tinggi George Town

Demografi

Sejarah kependudukan
TahunPend.±%
189086,900—    
190194,409+8.6%
1911101,182+7.2%
1921123,069+21.6%
1931149,408+21.4%
1947189,068+26.5%
1957234,903+24.2%
1970269,247+14.6%
1980250,578−6.9%
1991219,603−12.4%
2000180,573−17.8%
2010198,298+9.8%
2020β794,313+300.6%
Sumber: [12][13][14]
Lihat juga: Demografi Pulau Pinang

Menurut banci Malaysia 2020, jumlah penduduk George Town ialah seramai 794,313 orang, di mana 158,336 orang – hampir 20% – tinggal dalam kawasan pusat bandar.[12][15] Dengan kepadatan penduduk sekitar 2,595.8/km2 (6,723/sq mi), George Town merupakan antara bandar paling padat di Malaysia.[12][16] Identiti bandar ini telah dibentuk melalui percampuran pelbagai budaya sejak berabad-abad lamanya.[17][18] Konurbasi George Town, yang turut merangkumi Seberang Perai serta sebahagian negeri Kedah dan Perak berjiran, mempunyai penduduk seramai 2,843,344 orang setakat tahun 2020, menjadikannya kawasan metropolitan kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang.[12][19]

Etnik

Komposisi etnik George Town pada 2020[12]
Etnik / Kewarganegaraan Peratus
Cina
  
 51.2%
Melayu
  
 30.7%
Orang Asal
  
 0.6%
India
  
 8.2%
Lain-lain
  
 0.8%
Bukan Warganegara
  
 8.5%


Semasa zaman British, masyarakat Cina di George Town diklasifikasikan mengikut dialek seperti Hokkien, Kantonis, Hainan dan Teochew, serta tempat kelahiran.[20] Golongan Peranakan Cina pula merupakan keturunan campuran Melayu-Cina yang menetap sejak zaman awal, dan menjadi kumpulan elit dalam masyarakat.[17][21] Mereka cenderung memilih pendidikan Barat, memegang jawatan penting dalam persatuan perniagaan dan komuniti, serta dikenali sebagai "Cina Raja" kerana kesetiaan mereka kepada Mahkota British.[22][23]

Golongan Bumiputera – termasuk Melayu dan Orang Asal dari Malaysia Timur – merangkumi 31% populasi George Town pada tahun 2020.[24] Sejak 2022, semakin ramai pendatang dari Sabah dan Sarawak telah berhijrah ke bandar ini untuk bekerja dalam sektor seperti pembuatan, penjagaan kesihatan dan perkhidmatan awam.[25]

Etnik India pula membentuk 8% daripada penduduk George Town. Selain itu, terdapat komuniti kecil Eurasia dan Siam seperti di Kampung Siam dan Kampung Serani.[17][26]

Kira-kira 8.5% daripada penduduk bandar ini adalah bukan warganegara. Kos sara hidup yang rendah, persekitaran semula jadi, infrastruktur penjagaan kesihatan moden serta kehadiran syarikat multinasional telah menjadikan George Town destinasi popular untuk ekspatriat dan pesara luar negara.[27]

Bandar ini turut menerima kehadiran pelbagai komuniti luar seperti Burma, Aceh, Arab, Yahudi, Jepun dan Armenia sejak era pelabuhan bebas dahulu. Walaupun komuniti ini kini hampir tiada, warisan mereka kekal melalui nama jalan dan tapak seperti Kuil Dhammikarama Burma, Jalan Armenia dan Tanah Perkuburan Yahudi.[17][28]

Bahasa

Papan tanda jalan dwibahasa di Jalan Victoria, menampilkan nama dalam bahasa Melayu dan Inggeris. Sejak 2008, papan tanda sebegini turut dipasang dalam Cina, Tamil dan Arab.[29]

Kota George Town yang kosmopolitan dan berbilang kaum menggunakan pelbagai bahasa termasuk Bahasa Melayu, Bahasa Inggeris, Hokkien, Mandarin dan Tamil.[17][30] Hokkien Pulau Pinang, iaitu dialek tempatan, berfungsi sebagai lingua franca tidak rasmi antara pelbagai kumpulan etnik Cina.[31][32]

Semasa pemerintahan British, bahasa Inggeris menjadi bahasa rasmi dan bahasa pengantar di sekolah-sekolah sekular dan mubaligh.[17] Kesan pendidikan Barat serta kepentingan bahasa Inggeris dalam perdagangan antarabangsa telah membentuk kumpulan masyarakat Cina dan India yang bertutur bahasa Inggeris dengan fasih, berbeza dengan mereka yang mengikuti pendidikan vernakular.[17][30]

Seperti negeri lain di Malaysia, bahasa Melayu kini merupakan bahasa rasmi di Pulau Pinang. Golongan Melayu dan Jawi Peranakan lazimnya menggunakan Bahasa Tanjong, iaitu variasi dialek Bahasa Melayu Kedah yang telah disesuaikan dengan persekitaran bandar pelbagai budaya.[33]

Masyarakat India di George Town didominasi oleh etnik Tamil, dan bahasa Tamil digunakan di sekolah rendah aliran Tamil.[30][34] Bahasa India lain yang digunakan termasuk Telugu dan Punjabi.[17][35]

Masyarakat Cina George Town pula menggunakan pelbagai dialek seperti Teochew, Hakka dan Kantonis.[17][30] Mandarin digunakan di sekolah Cina, menjadikannya lebih popular dalam kalangan generasi muda.[36] Hokkien Pulau Pinang yang berasaskan Bahasa Min Selatan telah menyerap pelbagai perkataan pinjaman daripada bahasa Melayu dan Inggeris, mencerminkan warisan budaya Peranakan.[36][37] Walaupun masih digunakan secara meluas, penggunaannya semakin merosot akibat pengaruh Mandarin dan Inggeris yang kian dominan.[31][36]

Pada tahun 2008, papan tanda jalan dwibahasa diperkenalkan di seluruh George Town.[29] Papan tanda ini menampilkan nama jalan dalam bahasa Inggeris, Cina, Tamil atau Arab bersama bahasa Melayu rasmi, mencerminkan ciri-ciri pelbagai bahasa di bandar ini.[38][39] Walau bagaimanapun, inisiatif ini tidak terlepas daripada kontroversi kerana papan tanda berkenaan sering menjadi sasaran vandalisme oleh pihak ekstremis politik yang menentang sifat kosmopolitan bandar ini.[40][41]

Ekonomi

Sektor ekonomi di George Town berdasarkan sumbangan KDNK (2020)[42]

  Perkhidmatan (52.0%)
  Pembuatan (43.9%)
  Pembinaan (2.6%)
  Perlombongan (0.7%)
  Pertanian (0%)

Sebagai ibu negeri Pulau Pinang, salah satu daripada hanya empat wilayah berpendapatan tinggi di Malaysia, George Town memiliki sektor perkhidmatan yang pelbagai. Ekonomi bandar ini banyak dipacu oleh sektor perkhidmatan dan pembuatan, khususnya dalam bidang elektronik, pembuatan optik, hospitaliti, perdagangan, logistik, perkhidmatan kewangan, dan hartanah.[42][43]

Pada tahun 2020, KDNK George Town ialah sebanyak RM51.935 bilion (AS$12.464 bilion), iaitu 53.5% daripada jumlah keseluruhan KDNK Pulau Pinang.[42] KDNK per kapita pula ialah RM65,383 (AS$15,692), melebihi ambang AS$12,696 yang ditetapkan oleh Bank Dunia bagi kategori negara berpendapatan tinggi.[42][44]

Dengan lebih 300 buah syarikat multinasional (MNC), sektor pembuatan yang kukuh menjadikan George Town sebagai pengeksport utama Malaysia serta antara destinasi pelaburan langsung asing (FDI) terpenting negara.[45][46][47] George Town juga merupakan bandar teras bagi Konurbasi George Town, yang mencatatkan KDNK bernilai AS$30.2 bilion pada tahun 2020 — ekonomi kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang.[42]

Menurut Euromonitor International pada tahun 2023, George Town menunjukkan potensi pertumbuhan hasil tertinggi dalam kalangan bandar-bandar di Malaysia.[48] Economist Intelligence Unit turut melaporkan bahawa George Town menyumbang AS$12,044 atau hampir 8% daripada pendapatan boleh guna peribadi Malaysia pada tahun 2015, kedua selepas Kuala Lumpur.[49]

George Town dinamakan sebagai bandar global bertaraf “Gamma −” oleh Globalization and World Cities Research Network pada tahun 2020, berdasarkan kepakarannya dalam “perkhidmatan pengeluar termaju” seperti kewangan dan insurans.[50] Pada tahun 2024, George Town menduduki tangga ke-351 dalam Oxford Economics Global Cities Index, kelapan tertinggi dalam ASEAN dan kedua di Malaysia selepas Kuala Lumpur.[51] Bandar ini turut memiliki rangkaian logistik luas melalui Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Jeti Swettenham.

Pembuatan

Pemandangan udara Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas (Bayan Lepas FIZ). Di latar depan ialah kilang Intel, antara syarikat MNC pertama yang menubuhkan operasi di sini pada 1970-an.[52]

Selepas status pelabuhan bebas George Town dibatalkan dan kerajaan negeri pimpinan Parti Perikatan tumbang dalam PRU 1969, Ketua Menteri baharu Lim Chong Eu memperkenalkan pelan pemulihan ekonomi dan melantik Robert R. Nathan Associates untuk membentuk strategi pertumbuhan baharu.[53]

Laporan Nathan pada tahun 1970 mencadangkan strategi pertumbuhan berasaskan eksport serta pengukuhan hubungan dengan ekonomi global.[53] Salah satu langkah penting ialah penubuhan Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas pada tahun 1972, yang kemudiannya menjadi tunjang pertumbuhan ekonomi Pulau Pinang.[53] Kini dikenali sebagai “Lembah Silikon Timur”, kawasan ini menempatkan lebih 300 syarikat MNC termasuk 39 syarikat dalam senarai Fortune 1000.[46][54]

Antara MNC teknologi yang beroperasi di Bayan Lepas FIZ ialah AMD, Bosch, HP, Intel, Motorola, Osram dan Renesas.[55]

Rantaian bekalan elektronik yang terdiri daripada MNC dan syarikat tempatan utama (LLC) telah mengukuhkan kedudukan George Town sebagai penerima FDI utama dan pengeksport terkemuka negara.[45] Pada tahun 2021, Pulau Pinang mencatat RM74.4 bilion dalam FDI, dengan lebih 95% disumbangkan oleh kawasan FIZ.[56]

Pada 2022, nilai eksport melalui Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dianggarkan mencecah RM385 bilion — menjadikannya pintu keluar eksport terbesar di Malaysia.[47] Kejayaan sektor ini turut merangsang pertumbuhan syarikat pemula tempatan seperti Piktochart dan DeliverEat.[57]

Kewangan

Deretan pencakar langit di sepanjang Jalan Northam, sebahagian daripada Daerah Pusat Perniagaan George Town.

George Town merupakan pusat kewangan utama Tanah Melayu British semasa era kolonial. Sejak akhir abad ke-19, bank antarabangsa seperti Standard Chartered, HSBC dan Royal Bank of Scotland membuka cawangan di sini, menjadikan utara Jalan Pantai sebagai pusat dagangan utama.[58] Selepas merdeka, George Town kekal sebagai hab kewangan bagi Malaysia Utara.[59]

Menjelang 1990-an, kawasan komersial kewangan berkembang ke Jalan Northam dan Pulau Tikus.[60] Majlis Bandaraya Pulau Pinang menetapkan kawasan ini sebagai sebahagian daripada Daerah Pusat Perniagaan George Town dalam Pelan Tempatan 2030, selain tiga koridor ekonomi lain: Bayan Baru–Bayan Lepas, Tanjung Tokong–Tanjung Bungah dan Batu Ferringhi–Teluk Bahang.[61]

Selain institusi kewangan swasta, kawasan CBD turut menempatkan agensi kewangan kerajaan persekutuan seperti Bank Negara Malaysia dan Kumpulan Wang Simpanan Pekerja.[31] Sektor kewangan dan perkhidmatan berkaitan menyumbang 9.1% kepada KDNK Pulau Pinang pada 2022.[43]

Tadbir urus dan politik

Tadbir urus tempatan

Rencana utama: Majlis Bandaraya Pulau Pinang
Bendera MBPP dengan jata kota pada latar kuning.
Fasad hadapan Dewan Bandaraya dengan portiko dan seni bina kolonial.
Atas: Bendera Majlis Bandaraya Pulau Pinang
Bawah: Dewan Bandaraya, dibina pada tahun 1903 dalam gaya seni bina Edwardian dan Baroque, telah diwartakan sebagai monumen kebangsaan sejak tahun 1982.[62]

Pada tahun 1796, sebuah jawatankuasa ditubuhkan untuk merekodkan hasil dagangan, dan satu lagi jawatankuasa bagi penilaian harta pada tahun 1800. Jawatankuasa kedua dipilih melalui pemilihan wakil pembayar cukai, menjadikannya pilihan raya politik pertama di penempatan ini.[63] Walaupun jawatankuasa ini bersifat ad hoc dan tidak mempunyai kuasa perundangan, ia menandakan permulaan tadbir urus majlis secara sistematik di Pulau Pinang.[63]

Pada tahun 1856, India Board di bawah pentadbiran British India meluluskan Akta No. XXVII untuk pelantikan Pesuruhjaya Perbandaran dan pengenaan cukai di Selat Melaka.[64] Komisen Perbandaran George Town ditubuhkan pada tahun berikutnya.[63] Menjelang tahun 1957, George Town menjadi bandar pertama di Tanah Melayu yang diberikan status bandar oleh Ratu Elizabeth II dan memiliki kerajaan tempatan pilihan sepenuhnya.[65][66] Pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara digantung sejak Konfrontasi Indonesia–Malaysia pada tahun 1965.[63][67]

Majlis Bandaraya Pulau Pinang (MBPP), beribu pejabat di Dewan Bandaraya, merupakan badan pentadbiran dan perundangan rasmi bagi kota ini. MBPP diketuai oleh seorang Datuk Bandar dibantu oleh setiausaha dan 24 ahli majlis yang memantau 19 jabatan.[68] Ahli majlis dilantik oleh Kerajaan Negeri Pulau Pinang dengan tempoh setahun yang boleh diperbaharui.[69] Setakat 2023, satu daripada 24 kerusi diperuntukkan kepada NGO, selebihnya diisi oleh parti komponen kerajaan negeri.[70] Datuk Bandar sejak 2023 ialah Rajendran P. Anthony, individu keturunan India kedua memegang jawatan ini selepas D. S. Ramanathan.[71]

Strategi perancangan bandar MBPP kini ditetapkan dalam Pelan Tempatan Pulau Pinang 2030.[72] MBPP juga menyediakan perkhidmatan seperti kutipan sampah, penyelenggaraan dan kemudahan komuniti.[73] Ia terlibat dalam projek seperti Jalan Bukit Kukus Paired Road dan perkhidmatan bas percuma CAT sejak 2009.[74] Bajet MBPP 2025 mencatat hasil RM433.3 juta dan perbelanjaan RM466.3 juta.[75]

Selepas kemenangan Pakatan Rakyat dalam Pilihan raya negeri Pulau Pinang 2008, kerajaan negeri cuba memulihkan pilihan raya tempatan.[76] Akta Pilihan Raya Kerajaan Tempatan (Pulau Pinang dan Seberang Perai) diluluskan pada 2012 tetapi kemudian dibatalkan oleh Mahkamah Persekutuan Malaysia atas alasan bidang kuasa negeri tidak meliputi perkara tersebut.[77]

Perwakilan negeri dan persekutuan

Rencana utama: Kerajaan Negeri Pulau Pinang
Lihat juga: Senarai kawasan pilihan raya di Pulau Pinang
Bangunan Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang di Light Street.

George Town merupakan ibu negeri Pulau Pinang, menempatkan pejabat Ketua Menteri Pulau Pinang di Komtar serta Kediaman Rasmi Yang di-Pertua Negeri di Jalan Scotland.[78][79] Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang bersidang di bangunan DUN sejak 1959.[80]

Kota ini diwakili oleh enam Ahli Parlimen dan 19 kawasan Dewan Undangan Negeri (DUN).[81] Tanjong ialah kawasan parlimen terkecil di Malaysia, manakala Pengkalan Kota ialah DUN paling padat. Padang Kota paling rendah dari segi populasi, dan Batu Lancang mempunyai peratusan tertinggi penduduk Cina.[82]

Disebabkan majoriti penduduk Cina dan kesedaran politik yang tinggi, George Town dianggap kubu kuat Pakatan Harapan.[83] Setakat 2023, kaum bukan Melayu membentuk majoriti dalam 15 daripada 19 kawasan DUN. PH memenangi 17 daripadanya dalam PRN 2023, manakala Perikatan Nasional menawan dua kerusi majoriti Melayu.[81]

Kawasan Parlimen:

Kawasan DUN:

Kehakiman

George Town merupakan ibu kehakiman Pulau Pinang. Sistem kehakiman terdiri daripada mahkamah majistret, sesyen dan Mahkamah Tinggi. Mahkamah Tinggi Pulau Pinang di Light Street, ditubuhkan pada 1808, dianggap tempat kelahiran kehakiman Malaysia moden.[58][84] Antara peguam terkenal yang pernah berkhidmat ialah Tunku Abdul Rahman, Cecil Rajendra dan Karpal Singh.[85]

Kota ini juga mempunyai dua mahkamah majistret dan sesyen yang berkhidmat di Daerah Timur Laut dan Daerah Barat Daya, masing-masing di Light Street dan Balik Pulau.[86] Polis Diraja Malaysia mengendalikan keselamatan dengan 22 balai polis beroperasi

Pengangkutan

Jambatan Kedua Pulau Pinang yang dibuka pada 2014 telah mengurangkan kesesakan lalu lintas di Jambatan Pulau Pinang sebanyak 20%.[87]

Darat

Jalan-jalan tertua di George Town iaitu Jalan Light, Jalan Pantai, Jalan Chulia dan Jalan Pitt disusun secara grid dan hampir bersudut tepat antara satu sama lain.[88] Perbandaran pesat sepanjang abad ke-20 telah menyebabkan peluasan beransur-ansur jaringan jalan bandar.[88] Sehingga tahun 2023, sistem jalan raya George Town meliputi jarak sepanjang 1,509.4 km (937.9 bt), termasuk 102.7 km (63.8 bt) jalan persekutuan, 538.4 km (334.5 bt) jalan negeri dan 868.4 km (539.6 bt) jalan majlis perbandaran.[89]

George Town dihubungkan secara fizikal ke tanah besar Semenanjung Malaysia melalui dua jambatan — Jambatan Pulau Pinang sepanjang 13.5 km (8.4 bt) dan Jambatan Kedua Pulau Pinang sepanjang 24 km (15 bt).[87] Dalam bandar, Lebuhraya Tun Dr Lim Chong Eu merupakan laluan utama yang menghubungkan pusat bandar dengan kedua-dua jambatan serta Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas.[90] Laluan Persekutuan Malaysia 6 ialah jalan utama yang melingkari pulau, manakala Jalan Lingkaran Dalam George Town berperanan sebagai nadi utama dalam pusat bandar.[91][92]

Pengangkutan awam

Lihat juga: Bersepeda di Pulau Pinang; Senarai laluan bas di Pulau Pinang; dan Trem di George Town, Pulau Pinang
Kereta api Bukit Bendera mendaki cerun 27.9° — antara yang paling curam di dunia.[93]

George Town dahulunya merupakan peneraju pengangkutan awam di Tanah Melayu. Trem wap diperkenalkan pada 1880-an dan berkembang secara beransur-ansur. Walaupun perkhidmatan trem dihentikan pada 1936, satu lagi tinggalan kolonial — beca — masih digunakan, terutama untuk pelancong.[94][95]

Bas awam merupakan tulang belakang sistem pengangkutan bandar ini. Sejak 2007, Rapid Penang menjadi pengendali utama.[96] Sehingga 2025, sebanyak 26 laluan bas disediakan di seluruh George Town, termasuk dua laluan rentas laut ke Seberang Perai.[97] Sejak 2024, Rapid Penang turut memperkenalkan perkhidmatan van mengikut permintaan bagi meningkatkan kesalinghubungan "batu terakhir".[98][99]

Kereta api Bukit Bendera, sebuah kereta api funikular, merupakan satu-satunya sistem rel dalam bandar. Sebuah kereta kabel Bukit Bendera sedang dibina setakat 2025 bagi mengurangkan kebergantungan terhadap rel sedia ada.[100]

Kerajaan negeri juga melaksanakan Pelan Induk Pengangkutan Pulau Pinang, yang merangkumi cadangan sistem rel bandar untuk mengurangkan kesesakan trafik, yang pernah mencecah purata 64,144 kenderaan sehari.[101] Pada 2024, kerajaan persekutuan mengambil alih projek Laluan Mutiara LRT, menjadikannya sistem rel ringan pertama di luar Lembah Klang. Laluan sepanjang 29.5 km (18.3 bt) ini bakal menghubungkan pusat bandar dengan Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Seberang Perai.[102] Kerja pembinaan bermula pada 2025 dan dijangka siap pada 2031.[103]

George Town juga bandar pertama di Malaysia yang mempunyai sistem perkongsian basikal awam menerusi pelancaran LinkBike pada 2016.[104]

Udara

Rencana utama: Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang
Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang, kapasiti tahunan 6.5 juta penumpang, tetapi jumlah penumpang telah melebihi kapasiti ini sebelum Pandemik COVID-19.

Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (LTAPP) terletak 16 km (9.9 bt) ke selatan pusat bandar. Ia merupakan lapangan terbang utama di utara Malaysia. LTAPP ialah lapangan terbang kedua tersibuk di Malaysia dari segi pergerakan pesawat dan mencatat lebih 7.6 juta penumpang pada 2024.[105] Pada 2023, eksport bernilai RM385 bilion melalui lapangan ini, menjadikannya penyumbang eksport terbesar Malaysia.[47] Setakat 2025, lapangan terbang ini sedang dinaik taraf untuk meningkatkan kapasiti tahunan kepada 12 juta penumpang menjelang 2028.[100]

Laut

Dermaga Swettenham merupakan salah satu pintu masuk utama ke George Town. Pada 2017, dermaga ini mencatatkan 125 panggilan pelabuhan oleh kapal persiaran, mengatasi Pelabuhan Klang sebagai terminal kapal persiaran paling sibuk di Malaysia.[106] Kapal-kapal persiaran gergasi seperti Queen Mary 2 serta kapal tentera laut turut berlabuh di sini dari semasa ke semasa.[107]

Sebelum siapnya Jambatan Pulau Pinang pada 1985, perkhidmatan feri Pulau Pinang merupakan satu-satunya penghubung antara George Town dan Seberang Perai.[108] Kini, empat feri masih beroperasi merentasi Selat Pulau Pinang setiap hari, berlabuh di Terminal Feri Raja Tun Uda.[109]

Pemandangan Bandar

Pemandangan panorama kawasan bandar, didominasi bangunan pencakar langit dan pangsapuri pada waktu senja.
Latar langit di pusat bandaraya sekitar tahun 2025

Seni Bina

Sebuah pagoda dan stupa berwarna emas di sebuah kuil Siam.
Wat Chayamangkalaram dibina pada tahun 1845 oleh masyarakat Siam di atas tanah yang diberikan oleh Ratu Victoria.[110]
Rencana utama: Seni bina di Pulau Pinang
Lihat juga: Senarai bangunan tertinggi di George Town, Pulau Pinang

Pada tahun 2008, UNESCO telah mengisytiharkan hampir 260 he (2.6 km2) di pusat bandaraya sebagai Tapak Warisan Dunia.[111] Diiktiraf kerana rupa bandar zaman kolonial British, pusat bandar ini dikenali dengan "rupa bandar seni bina dan budaya yang unik, tiada tandingan di Asia Timur dan Asia Tenggara", menurut UNESCO.[111] Kawasan yang dilindungi UNESCO ini diliputi oleh zon teras seluas 109.38 he (270.3 ekar) dan zon penampan seluas 150.04 he (370.8 ekar), yang sebahagian besarnya dibatasi oleh Jalan Transfer di barat dan Jalan Prangin di selatan.[61][111][112]

Sebanyak 3,642 bangunan warisan telah dikenal pasti oleh Majlis Bandaraya Pulau Pinang dalam kawasan ini.[61] Antara jenis binaan ialah rumah kedai, banglo Anglo-India, masjid, kuil, gereja, dan kompleks pentadbiran serta komersial bergaya Eropah yang membentuk kerangka budaya pelbagai kaum bandar ini.[113] Antara mercu tanda utama dalam zon ini ialah Khoo Kongsi, Masjid Kapitan Keling, dan Kuil Sri Mahamariamman.[62] Pengaruh budaya Siam dan Burma turut dapat dilihat pada rumah ibadat seperti Wat Chayamangkalaram, Kuil Buddha Burma Dhammikarama dan Kek Lok Si.[114]

Selain seni bina kolonial, George Town turut menempatkan sebahagian besar pencakar langit Pulau Pinang. Bangunan tertinggi di bandar ini termasuk Menara Komtar, Marriott Residences dan Muze @ PICC. Permintaan terhadap kediaman bertingkat tinggi di kawasan pinggir bandar meningkat sejak 2015, didorong oleh keperluan perumahan strata dan pertumbuhan ekonomi bandar.[115]

Taman

Pemandangan udara taman tepi laut dengan latar bangunan pencakar langit.
Fasa pertama Teluk Gurney menawarkan kemudahan rekreasi dan persiaran tepi laut.[116]

Taman Botani Pulau Pinang ditubuhkan pada tahun 1884 oleh ahli botani Nathaniel Cantley, menjadikannya taman botani pertama di Malaysia.[62] Ia ditumpukan kepada penyelidikan botani dan hortikultur serta pemuliharaan hidupan liar.[117] Taman ini adalah sebahagian daripada Rizab Biosfera Bukit Bendera, yang diiktiraf sebagai Rizab Biosfera UNESCO sejak 2021.[118][119] Berdekatan dengannya ialah Taman Bandar, yang dibuka pada 1972 sebagai ruang rekreasi awam pasca rusuhan kaum 13 Mei 1969.[120]

Dengan keluasan 2,562 he (25.62 km2), Taman Negara Pulau Pinang meliputi hutan bukit pantai, tasik meromiktik, paya bakau, terumbu karang, dan pantai penyu seperti Pantai Kerachut, Pantai Mas, Teluk Kampi dan Teluk Ketapang.[121] Diwartakan pada tahun 2003 oleh Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara, kawasan ini telah dikenal pasti sebagai destinasi eko-pelancongan utama bandar oleh Kerajaan Negeri Pulau Pinang.[121][122]

Dikenali sebagai "destinasi ikonik tepi laut baharu Pulau Pinang" oleh mantan Ketua Menteri Pulau Pinang Lim Guan Eng, Teluk Gurney ialah taman seluas 24.28 he (0.2428 km2) yang dibangunkan di atas tanah tebus guna di pesisir Persiaran Gurney.[123] Ia dibahagikan kepada empat zon utama: kawasan makanan & minuman (F&B), taman air, pantai buatan manusia dan kawasan pesisir yang dipenuhi pokok.[123][124] Fasa pertama Teluk Gurney dibuka kepada orang awam pada tahun 2024.[116]

Sebagai sebahagian daripada usaha mewujudkan ruang hijau mesra rakyat dan mengekang perubahan iklim di George Town, Majlis Bandaraya Pulau Pinang kini membangunkan rangkaian taman dan laluan air yang saling bersambung seluas 18,000 he (180 km2) di seluruh bandar.[61][125] Projek "Penang Green Connectors" ini merangkumi koridor ekologi termasuk 50 km (31 bt) taman pesisir dan 65 km (40 bt) sistem sungai dikenali sebagai "koridor biru", selain pembinaan laluan pejalan kaki dan basikal di bandar.[125]

Budaya

Seni

Children on a Bicycle karya Ernest Zacharevic di Lebuh Armenian, George Town. Mural ini tersenarai dalam kompilasi destinasi graffiti dunia oleh The Guardian pada tahun 2013.[126]

Varian Chingay Pulau Pinang diperkenalkan di George Town pada tahun 1919. Ia dicirikan oleh aksi mengimbangi bendera besar di atas kepala atau tangan.[127] Dahulunya dipengaruhi oleh ritual dunia bawah tanah orang Cina, perarakan Chingay kini diadakan setiap tahun sebagai tarikan pelancong dan terus menjadi ekspresi identiti Cina Pinang.[128][129] George Town juga merupakan tempat kelahiran Bangsawan, teater Melayu yang menggabungkan pengaruh India, Barat, Islam, Cina dan Indonesia.[130] Boria, satu lagi bentuk teater unik yang menggabungkan nyanyian dengan biola, marakas dan tabla, mula dipentaskan di bandar ini pada pertengahan abad ke-19.[131]

Selain itu, George Town telah muncul sebagai hab untuk seni dan budaya di Malaysia. Penetapan sebahagian pusat bandar sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, telah memajukan industri budaya dan kreatif.[132] Sejak 2010, Festival George Town menjadi salah satu acara seni utama di Asia Tenggara.[133] Diadakan setiap tahun sejak 2011, Festival Sastera George Town memenangi Anugerah Festival Sastera Antarabangsa di Pesta Buku London pada 2018 yang pertama dari Asia Tenggara menerima penghormatan ini.[134]

Pada tahun 2012, artis Lithuania Ernest Zacharevic menghasilkan mural yang memaparkan budaya, penduduk dan gaya hidup tempatan. Bandar ini juga dihiasi dengan 52 karikatur besi tempa dan 18 mural dinding yang menggambarkan sejarah serta kehidupan harian komuniti setempat.[126] Pameran seni juga diadakan di ruang acara seperti Hin Bus Depot dan Sia Boey Urban Archaeological Park.[135][136]

Masakan

Rencana utama: Masakan Pulau Pinang

Scene kulinari George Town merangkumi pengaruh Melayu, Cina, India, Peranakan dan Thai, jelas dalam pelbagai makanan jalanan seperti char kway teow, asam laksa dan nasi kandar.[137] Dirujuk oleh CNN sebagai "ibu kota makanan Malaysia", bandar ini turut tersenarai oleh Time dan Lonely Planet sebagai antara lokasi terbaik di Asia untuk makanan jalanan.[137][138][139] Menurut Time pada tahun 2004, tiada tempat lain dengan makanan sehebat ini pada harga semurah ini.[138] Robin Barton dari Lonely Planet menyifatkan George Town sebagai "epicentrum kulinari pelbagai budaya yang tiba selepas bandar pelabuhan ini didirikan pada 1786, dari Melayu ke India, Aceh ke Cina, Burma ke Thai".[139]

Seiring masa, scene kulinari bandar ini berkembang untuk merangkumi restoran mewah, menambah kepada pelbagai pilihan makanan jalanan.[140][141] Pada 2022, Panduan Michelin mula diperkenalkan di Pulau Pinang, mengiktiraf "restoran kecil dan makanan jalanan yang mencerminkan budaya makan tepi jalan Malaysia".[142] Edisi 2025 Panduan Michelin menampilkan 63 restoran di bandar ini.[143]

Sukan

Pusat acara Setia SPICE di Bayan Baru, sebuah lokasi utama bagi acara pelancongan acara perniagaan.[144]

George Town mempunyai pelbagai kemudahan sukan. Stadium Bandar, Pulau Pinang, dengan kapasiti 20,000 tempat duduk menjadi gelanggang rasmi bagi Penang F.C.. Setia SPICE pula menawarkan gelanggang tertutup dan pusat akuatik.[145][146] Pusat Ekuin tertua di Malaysia, Penang Turf Club, terletak di bandar ini.[62] Tambahan lagi, beberapa kemudahan latihan khusus untuk badminton dan skuasy turut dibangunkan.[147][148] George Town juga pernah menjadi tuan rumah kejohanan sukan serantau dan antarabangsa seperti Sukan SEA 2001, Kejohanan Terbuka Dunia Wanita Skuasy 2013 dan Sukan Asia Pasifik Masters 2018.[149][150][151]

Antara acara sukan tahunan penting di bandar ini termasuk Festival Perahu Naga Antarabangsa Pulau Pinang dan Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang. Festival Perahu Naga Antarabangsa Pulau Pinang diadakan setiap Disember dan menarik peserta dari luar negara.[152] Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang pula menarik lebih 22,000 peserta dari 65 negara pada 2024.[153]

Pendidikan

Setakat 2022, George Town mempunyai 111 buah sekolah rendah dan 49 buah sekolah menengah.[45][154] Pemerintahan kolonial British telah menggalakkan pertumbuhan sekolah mubaligh di seluruh bandar ini, termasuk St. Xavier's Institution, St. George's Girls' School dan Methodist Boys' School.[17] Ditubuhkan pada tahun 1816, Penang Free School (PFS) ialah sekolah Inggeris yang tertua di Asia Tenggara.[155]

Pada tahun 1819, sekolah Cina pertama di George Town telah ditubuhkan, menandakan permulaan sistem pendidikan Cina moden di Malaysia.[156][157] Walaupun sekolah Cina, Inggeris dan mubaligh kini berada di bawah bidang kuasa Kementerian Pendidikan Malaysia, Kerajaan Negeri Pulau Pinang turut menyediakan bantuan kewangan tahunan untuk penyelenggaraan sekolah-sekolah ini.[158] George Town juga menempatkan 12 buah sekolah antarabangsa dan ekspatriat yang menawarkan silibus British, Amerika atau International Baccalaureate.[45][154][159]

Pada tahun 1969, Universiti Pulau Pinang telah ditubuhkan sebagai universiti kedua Malaysia dan institusi pengajian tinggi awam pertama di George Town.[66][160] Ia kemudiannya dinamakan semula sebagai Universiti Sains Malaysia (USM) pada tahun 1972.[161] Setakat 2025, universiti ini menduduki tempat ke-146 dalam Kedudukan Universiti Dunia QS, ketiga terbaik di Malaysia selepas Universiti Malaya dan Universiti Kebangsaan Malaysia.[162] Kebanyakan institusi pengajian tinggi lain di bandar ini adalah institusi swasta seperti Wawasan Open University, Han Chiang University College of Communication, DISTED College dan RCSI & UCD Malaysia Campus.[163] Beribu pejabat di Gelugor, RECSAM ialah salah satu daripada 26 institusi khusus di bawah Pertubuhan Menteri-Menteri Pendidikan Asia Tenggara (SEAMEO).[164]

Pada tahun 2016, kerajaan negeri melancarkan perpustakaan digital pertama Malaysia dalam kawasan PFS.[165] Direka sebagai "perpustakaan dalam taman" dan ruang komuniti, Perpustakaan Digital Pulau Pinang menyediakan akses terancang kepada lebih 3,000 judul buku elektronik.[165][166] Susulan kejayaan Perpustakaan Digital Pulau Pinang, perpustakaan seumpamanya telah dibina di lokasi lain dalam bandar ini serta di Seberang Perai.[167]

Pusat membeli-belah

  • Gurney Plaza
  • Queensbay Mall 7 km dari Pusat bandar raya
  • Island Plaza
  • Menara KOMTAR
  • Prangin Mall
  • 1st Avenue Mall
  • Parkson Grand
  • Penang Times Square
  • Midlands Park Centre
  • Tesco Seaview
  • Tesco Tanjung Bungah
  • Kamdar
  • Mydin
  • Gama
  • Gurney Paragaon Mall
  • Penang Plaza
  • Sunshine Farlim
  • Sunshine Square Bayan Baru 7 km dari Pusat bandar raya
  • Kompleks Bukit Jambul, 8 km dari Pusat bandar raya
Menara KOMTAR
Quensbay Mall

Kesihatan

Pemandangan udara kompleks hospital.
Hospital Besar Pulau Pinang berfungsi sebagai hospital rujukan tertier bagi wilayah barat laut Malaysia.[168]

Perkhidmatan kesihatan di Pulau Pinang disediakan menerusi sistem dua peringkat yang terdiri daripada hospital awam dan swasta. Ditadbir dan dibiayai oleh Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM), Hospital Besar Pulau Pinang yang mempunyai 1,100 katil dan terletak di pusat bandaraya berfungsi sebagai hospital rujukan tertier bagi wilayah barat laut Malaysia.[168] Ia disokong oleh Hospital Balik Pulau yang mempunyai 81 katil dan memberi perkhidmatan kepada bahagian barat bandaraya.[169]

Selain itu, terdapat 13 buah hospital swasta yang beroperasi di seluruh George Town.[170] Hospital swasta seperti Hospital Adventist Pulau Pinang, Pusat Pakar Loh Guan Lye dan Hospital Island beroperasi secara bebas daripada KKM dan telah memainkan peranan penting dalam menjadikan Pulau Pinang destinasi utama pelancongan perubatan di Malaysia.[171][172] Walaupun hospital awam dan swasta biasanya beroperasi secara berasingan, terdapat kerjasama antara sektor awam dan swasta pada waktu tertentu, seperti semasa pandemik COVID-19 apabila hospital swasta berkongsi peralatan dan menerima pesakit bukan COVID-19 yang memerlukan rawatan segera.[173]

Kawasan perumahan

  • Pusat Bandaraya
  • Tanjung Bungah
  • Tanjung Tokong
  • Tanjong Pinang
  • Seri Tanjong
  • Pulau Tikus
  • Desa Baiduri‎
  • Kampung Batu Lanchang‎
  • Kampung Belachan‎
  • Kampung Dodol‎
  • Kampung Hijau‎
  • Kampung Makam‎
  • Kampung Masjid‎
  • Kampung Masjid Bagan‎
  • Kampung Rawa‎
  • Kampung Raya Baharu‎
  • Kampung Syed‎
  • Pengkalan Weld‎
  • Jelutong
  • Taman Abidin‎
  • Taman Ara‎
  • Air Itam
  • Bandar Baru Air Itam Farlim
  • Taman Barat‎
  • Taman Cemerlang‎
  • Taman Cheeseman‎
  • Taman Continental‎
  • Taman Dega Green‎
  • Taman Dhoby Ghaut‎
  • Taman Free School‎
  • Taman Green Lane‎
  • Taman Greenview‎
  • Taman Guan Joo Seng‎
  • Taman Islands Glades‎
  • Taman Jeliemas‎
  • Taman Jelutong‎
  • Taman Jesselton Height‎
  • Taman Kampar‎
  • Taman Kennedy‎
  • Taman Koperasi Jelutong‎
  • Taman Lalulintas‎
  • Taman Lembah Sungai‎
  • Taman Lita‎
  • Taman P. Ramlee‎
  • Taman Penang‎
  • Taman Perak‎
  • Taman Pulau Pinang‎
  • Taman Rampas‎
  • Taman Scotland‎
  • Taman Selamat‎
  • Taman Sri Husin‎
  • Taman Windmill
  • Changkat Miden
  • Gelugor
  • Sungai Dua
  • Sungai Nibong
  • Batu Uban
Persiaran Gurney di George Town
Pemandangan Tanjung Tokong di luar Bandaraya George Town

Tempat-tempat menarik

  • Dewan Bandarraya MBPP
    Dewan Bandarraya MBPP
  • Lebuh Pantai
    Lebuh Pantai
  • Fort Cornwallis
    Fort Cornwallis
  • Kuil Buddha Kek Lok Si
    Kuil Buddha Kek Lok Si
  • Menara Jam
    Menara Jam
  • Muzium Islam
    Muzium Islam
  • Khoo Kongsi
    Khoo Kongsi
  • Hotel Eastern & Oriental
    Hotel Eastern & Oriental
  • Gereja St. George
    Gereja St. George
  • Jalan Penang
    Jalan Penang
  • Bangunan Kolonial di Pusat Bandrraya
    Bangunan Kolonial di Pusat Bandrraya
  • Dewan Sri Pinang
    Dewan Sri Pinang
  • Kuil Dewi Rahmat
    Kuil Dewi Rahmat

Perhubungan antarabangsa

George Town menempatkan sebilangan besar misi diplomatik asing. Sehingga tahun 2025, sebanyak 22 buah negara telah menubuhkan konsulat atau melantik konsul kehormat di bandar ini. Senarai berikut adalah berdasarkan maklumat daripada Kementerian Luar Negeri (Malaysia), kecuali dinyatakan sebaliknya.[174]

Bandar kembar dan sahabat

George Town merupakan antara bandar pertama di Malaysia yang menjalin hubungan bandar kembar sejak tahun 1973, meskipun ketika itu wujud kekaburan dari segi bidang kuasa perundangan.[175][176] Bandar ini kini mempunyai beberapa bandar kembar dan sahabat seperti berikut:

Bandar kembar

Bandar sahabat

Lokasi

Destinasi dari George Town
Tanjung Tokong
Balik Pulau Butterworth
   George Town    
Bayan Lepas

Nota

https://ms.m.wikipedia.org/wiki/George_Town,_Pulau_Pinang#/editor/0

Lihat juga

Zon Metropolitan Georgetown

Rujukan

  1. ^ Mike Aquino (30 August 2012). "Exploring Georgetown, Penang". Asian Correspondent. Dicapai pada 1 January 2016.
  2. ^ "Logo". Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Dicapai pada 13 Januari 2024.
  3. ^ Goh Ban Lee (19 May 2014). "The Penang Island City agenda". The Sun. Dicapai pada 25 January 2016.
  4. ^ "Malaysia Elevation Map (Elevation of George Town)". Flood Map. Dicapai pada 25 September 2015.
  5. ^ "The Penang Island City agenda". The Sun Daily. 19 May 2014.
  6. ^ "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-12-31. Dicapai pada 2017-04-24.
  7. ^ Ooi, Keat Gin (2010). The A to Z of Malaysia. Rowman & Littlefield. ISBN 9780810876415.
  8. ^ Everett-Heath, John (2017). The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780192556462.
  9. ^ "Penaga Laut trees are back in George Town". The Star (dalam bahasa Inggeris). 28 Julai 2008. Dicapai pada 18 Mac 2022.
  10. ^ Mohd Arif Atan (14 Julai 2008). "Pastikan Warisan Dunia serlahkan warisan Melayu". Utusan Malaysia.
  11. ^ https://www.facebook.com/pages/Majlis-Bandaraya-Pulau-Pinang-MBPP/824716250937723?sk=info&tab=page_info
  12. ^ a b c d e "Penemuan Utama Banci Penduduk dan Perumahan Malaysia 2020" (pdf) (dalam bahasa Bahasa Melayu dan Inggeris). Jabatan Perangkaan Malaysia. ISBN 978-967-2000-85-3.
  13. ^ Penang Past and Present, 1786–1963 (PDF). Majlis Bandaraya George Town. 1966 – melalui Wasabi Technologies.
  14. ^ Usman Yaakob; Tarmiji Masron; Fujimaki Masami. "Sembilan Puluh Tahun Perbandaran di Malaysia: Satu Kajian Geografi tentang Ciri dan Trendnya" (PDF). Universiti Ritsumeikan. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 26 Februari 2024. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  15. ^ "MyCensus 2020: Mukim/Town/Pekan". Jabatan Perangkaan Malaysia: 174–175. Februari 2024. ISBN 9789672537069.
  16. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Chee-2017
  17. ^ a b c d e f g h i j Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Keat Gin-2015
  18. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Barber-2010
  19. ^ "Achieving A System of Competitive Cities in Malaysia: Main Report" (PDF). Bank Dunia: 16. November 2015. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 6 Mac 2024. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  20. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama M. Merewether-1892
  21. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Koay-2016b
  22. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Jaime Koh-2
  23. ^ Heaver, Stuart (10 Mei 2014). "High Society". South China Morning Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 Jun 2017. Dicapai pada 29 Mei 2017.
  24. ^ "Peninsula States Asked to Give East Malaysians Time Off for Festivals". The Borneo Post. Dicapai pada 28 Mei 2017.
  25. ^ McIntyre, Ian (15 September 2022). "Celebrating the Ties between Penang and East Malaysia". The Vibes. Dicapai pada 15 September 2022.
  26. ^ Filmer, Andrea (22 Ogos 2023). "Pameran Foto Kupas Identiti Serani di Pulau Pinang". The Star. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  27. ^ Saieed, Zunaira (18 Mac 2023). "Penang's Easy Living is Big Draw for Expats Looking to Retire". The Straits Times. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  28. ^ Wong, Chun Wai (6 Julai 2013). "The Jewish Community in Penang is All but Gone Leaving Only Tombs Behind". The Star.
  29. ^ a b Ng, Su-Ann (22 November 2008). "Multilingual Road Signs Put Up to Boost Penang's Tourism". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 Ogos 2017. Dicapai pada 28 Ogos 2017.
  30. ^ a b c d Teresa Wai, See Ong (Mei 2022). "Building Relationships with Community Members: Lessons Learnt from Fieldwork in Penang". Griffith University. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  31. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Think City-2021
  32. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Opalyn Mok-2016-1
  33. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Rahim-2015
  34. ^ "Dialects and Languages in Numbers". Penang Monthly. Mei 2017. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mei 2017. Dicapai pada 27 Mei 2017.
  35. ^ Lin, Rouwen (3 Oktober 2010). "The Telugu Heritage". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 Ogos 2017. Dicapai pada 28 Ogos 2017.
  36. ^ a b c Ooi Kok Hin, Julia Tan. "Penang Hokkien On Life Support". Diarkibkan daripada yang asal pada 15 Jun 2017. Dicapai pada 27 Mei 2017.
  37. ^ "Translating Penang Hokkien to English with Ease". 17 Ogos 2016. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  38. ^ Christina Chin (3 November 2008). "Penang to Stick with Multilingual Road Signs". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  39. ^ Teresa Ong, Wai See (September 2018). "Language Maintenance in Malaysia" (PDF). Griffith University.
  40. ^ Ann Tan (24 November 2008). "Road Signs Vandalised". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  41. ^ Sofia Nasir (26 Oktober 2020). "Penang Council Lodges Report over Vandalised Dual-Language Road Signs". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  42. ^ a b c d e Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama GDPdistrict
  43. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Stats-Malaysia-2018
  44. ^ "Senarai Penerima Bantuan Pembangunan DAC" (PDF). OECD.
  45. ^ a b c d "My Local Stats Barat Daya Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. November 2023. ISSN 2735-2528.
  46. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Malaysiakini-2022
  47. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Department of Statistics Malaysia-2023a
  48. ^ "Tinjauan Bandar-bandar Malaysia". Euromonitor International. September 2023. Dicapai pada 12 Disember 2023.
  49. ^ "Bandar-Bandar ASEAN: Menyemarakkan Perpaduan Budaya". Economist Intelligence Unit. 2016.
  50. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama GaWC 2020
  51. ^ Jessie Lee (13 Jun 2024). "KK tangga ke-391 daripada 1,000 bandar dunia". Dicapai pada 2 Julai 2024.
  52. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Nikkeiindustries
  53. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Athukorala
  54. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama BBCsilicon
  55. ^ "Menuju Lembah Silikon Timur 2.0". 18 November 2021. Dicapai pada 6 Disember 2023.
  56. ^ "Pelaburan Perkilangan Diluluskan Pulau Pinang 2021 Cecah RM76.2 Bilion". Dicapai pada 5 Disember 2023.
  57. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Chia-2017
  58. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Langdon-2014
  59. ^ Yeap, Soon Lye. "Pemulihan Bandar Warisan: Kajian Kes Zon Warisan George Town". Universiti Putra Malaysia.
  60. ^ Goh, Beng Lan (2002). Modern Dreams: An Inquiry Into Power, Cultural Production and the Cityscape in Contemporary Urban Penang. SEAP Publications.
  61. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Penang Island City Council-2
  62. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Hockton-2012
  63. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Koay-2014
  64. ^ Act No. XXVII of 1856 (PDF). Legislative Council of India. 1856. m/s. 1–9.
  65. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama The Straits Times-1957
  66. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Wong-2013
  67. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Abdullah
  68. ^ "Carta Organisasi".
  69. ^ "Background".
  70. ^ Hilmy, Imran (2 Oktober 2023). "23 MBPP Councillors Sworn In".
  71. ^ "Rajendran Sworn In as Fourth Mayor". 9 Mei 2023.
  72. ^ "Penang Unveils Island's Draft Local Plan". 20 Oktober 2022.
  73. ^ "Function".
  74. ^ "Age Friendly City".
  75. ^ "MBPP's Budget 2025 Focuses on Cleanliness and Sustainability".
  76. ^ "Enabling Decentralisation in Malaysia" (PDF). Cite journal requires |journal= (bantuan)
  77. ^ "Chor: Penang Local Govt Polls Act Not Valid". 13 Jun 2012.
  78. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Khoo-2007
  79. ^ "Architectural Icon: KOMTAR".
  80. ^ "Visitor Restriction for DUN Sitting".
  81. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Hutchinson-2023
  82. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama The Star-2023
  83. ^ "In Penang, PH Braces for PN Inroads".
  84. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Federal Court of Malaysia-2016
  85. ^ "Thousands Pay Last Respects to Karpal Singh".
  86. ^ "Direktori Mahkamah".
  87. ^ a b "Penang Bridges". Institution of Civil Engineers. Dicapai pada 17 Disember 2023.
  88. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Zhao-2018
  89. ^ Statistik Jalan Edisi 2024 (PDF). Jabatan Kerja Raya Malaysia. 2024. m/s. 151–227.
  90. ^ "The Proposed Pan Island Link 1 Highway Project, Penang" (PDF). SRS Consortium. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  91. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama jkr
  92. ^ Mak Hoy Ken, Tan Ee Zhio (3 Disember 2014). "Penang Transport Master Plan: Convergence of Connectivity and Rising Land Values" (PDF). AmResearch. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  93. ^ Jeremy Tan (25 Oktober 2023). "Funicular railway is Penang's symbol of achievement". The Star.
  94. ^ Francis, Ric (2006). Penang Trams, Trolleybuses & Railways: Municipal Transport History, 1880s–1963. Areca Books.
  95. ^ "Penang Institute's 'Back to Beca' Project Out to Safeguard the Trade". Dicapai pada 10 Disember 2023.
  96. ^ Opalyn Mok (1 Julai 2013). "Rapid Penang Rolls On Under Rapid Bus".
  97. ^ "Rapid Penang – Bus". Dicapai pada 10 Disember 2023.
  98. ^ Opalyn Mok (24 April 2025). "Rapid Penang Rolls Out On-Demand Vans in George Town".
  99. ^ McIntyre, Ian (19 Ogos 2024). "Penang to Introduce E-Hailing Van Service".
  100. ^ a b Lo, Tern Chern (31 Disember 2024). "Infrastructure Projects Shaping Penang's Future".
  101. ^ Joshua Woo Sze Zeng (9 Julai 2020). "Exploring a Transit-Oriented Development (TOD) Framework for Penang". Cite journal requires |journal= (bantuan)
  102. ^ "Kerajaan ambil alih projek LRT Laluan Mutiara". 29 Mac 2024.
  103. ^ Hilmy, Imran (11 Januari 2025). "PM Anwar rasmi majlis pecah tanah LRT Pulau Pinang".
  104. ^ Lilian Chan (8 Februari 2017). "Penang to be First Cycling State".
  105. ^ "Statistic of Aviation Transport".
  106. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama The Sun-2017
  107. ^ "Swettenham Pier Cruise Terminal A World Cruise Destination for Queen Mary 2". Missing or empty |url= (bantuan)
  108. ^ Jeremy Tan (29 November 2023). "Nostalgia of Voyages Past for Penang's Iconic Ferries".
  109. ^ Opalyn Mok (2 Oktober 2024). "Final Voyage: Ikon Feri 'Pulau Pinang' bakal dijadikan muzium".
  110. ^ "The Reclining Buddha Statue in the Wat Chayamangkalaram Temple". www.roots.gov.sg. Dicapai pada 25 Disember 2023.
  111. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama UNESCO
  112. ^ Shamsuddin, Shuhana. "Regeneration of the Historic Waterfront of World Heritage Sites in Malaysia – The Case of Penang and Melaka" (PDF). Universiti Teknologi Malaysia.
  113. ^ "Stories from Penang" (PDF). Universiti Queensland. 2016.
  114. ^ Ooi, Tze Xiong (Oktober 2022). "Aliran Pemikiran Buddha Bertemu di Pulau Pinang". Penang Monthly.
  115. ^ Lum, Ka Kay (15 Oktober 2016). "Kondominium di Pulau Pinang Semakin Berkembang". The Edge (Malaysia).
  116. ^ a b Lo, Tern Chern (4 Februari 2024). "Fasa Pertama Teluk Gurney Kini Dibuka". The Star (Malaysia).
  117. ^ "Pelan Kawasan Khas untuk Taman Botani" (PDF). Taman Botani Pulau Pinang.
  118. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama UNESCO-2022
  119. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Kevin Vimal-2022
  120. ^ Arnold Loh (4 Oktober 2018). "Pulau Pinang Rancang Jadikan Gurney Drive Tarikan Utama". The Star (Malaysia).
  121. ^ a b Hong, Chern Wern (2010). "Cabaran dan Potensi Pembangunan Lestari di Taman Negara Pulau Pinang" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  122. ^ Vaghefi, Negin (14 Jun 2019). "Ekopelancongan: Sektor yang Menuntut Kelestarian Sepenuhnya" (PDF). Penang Institute.
  123. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Opalyn Mok-2016
  124. ^ Sekaran, R. (28 Jun 2023). "Mengembalikan Kegemilangan Gurney Drive". The Star (Malaysia).
  125. ^ a b Opalyn Mok (3 Januari 2019). "Pulau Pinang Akan Bangunkan Rangkaian Hijau 18,000 Hektar Menjelang 2030". Malay Mail.
  126. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Chang-2014
  127. ^ McIntyre, Ian (10 Mac 2023). "New Attractions Await Visitors to Penang". The Vibes.
  128. ^ Daniel Goh, P. S. (2011). Cite journal requires |journal= (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
  129. ^ Lo, Tern Chern (21 Disember 2023). Missing or empty |title= (bantuan)
  130. ^ Hon, Yi Wen (13 Ogos 2007). Missing or empty |title= (bantuan)
  131. ^ Abdul Manan, Shakila (2016). Cite journal requires |journal= (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
  132. ^ Khoo, Suet Leng (19 Mac 2023). Cite journal requires |journal= (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
  133. ^ Chen, May Yee (31 Julai 2014). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  134. ^ Ferrarese, Marco (15 November 2019). Missing or empty |title= (bantuan)
  135. ^ Nicole Chang (2017). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  136. ^ "Places". George Town World Heritage Incorporated. Missing or empty |url= (bantuan)
  137. ^ a b Cripps, Karla (13 Julai 2017). Missing or empty |title= (bantuan)
  138. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Fitzpatrick-20042
  139. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Barton-2014
  140. ^ Agatha Wong (19 April 2022). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  141. ^ McDonnell, Sharon (8 Mac 2023). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  142. ^ Brian Cheong, KatelynTan (20 Oktober 2022). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  143. ^ "Pulau Pinang Michelin Restaurants – the Michelin Guide Malaysia". Missing or empty |url= (bantuan)
  144. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Penang Convention & Exhibition Bureau
  145. ^ Ong, K. H. (9 Februari 2023). Missing or empty |title= (bantuan)
  146. ^ CHRISTOPHER TAN (30 Januari 2016). Missing or empty |title= (bantuan)
  147. ^ Filmer, Andrea (22 November 2022). Missing or empty |title= (bantuan)
  148. ^ Dermawan, Audrey (22 Jun 2023). Missing or empty |title= (bantuan)
  149. ^ "Venues of the Games". Missing or empty |url= (bantuan)
  150. ^ Velloo, Loganath (17 Mac 2014). Missing or empty |title= (bantuan)
  151. ^ . 1 Disember 2016. Missing or empty |title= (bantuan)
  152. ^ Chong, Kah Yuan (4 Disember 2017). Missing or empty |title= (bantuan)
  153. ^ Sekaran, R. (16 Disember 2024). Missing or empty |title= (bantuan)
  154. ^ a b "My Local Stats Timur Laut Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. November 2023. ISSN 2735-2536.
  155. ^ Balakrishnan, N. (20 Oktober 2016). "How One Malaysian School Became a Bright Spot in Colonialism's Dark Legacy". South China Morning Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  156. ^ Ang, Ming Chee (2009). "The Chinese Education Movement in Malaysia". Universiti Lund. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  157. ^ Vivien Wong (2017). "The Language Medium Policies: A Study on the Development of Independent Chinese Secondary Schools (ICSS) in Malaysia". Universiti Malaya.
  158. ^ Akmal, Riadz (28 Januari 2022). "Kerajaan Pulau Pinang Salur RM4.188 Juta untuk SMJK, Sekolah Mubaligh dan Sekolah Cina Swasta". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  159. ^ Beh, May Ting (19 Oktober 2023). "Imagine an Education Hub: Leveraging Penang's International School Ecosystem" (PDF). Penang Institute. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 25 Disember 2023. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  160. ^ Abdul Rahim, Asyirah. "Sustainability-led Institution: Case of Universiti Sains Malaysia, Penang" (PDF). Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  161. ^ Anwar Fazal (23 Januari 2019). "The Birth and Rise of Universiti Sains Malaysia (USM) – Some Ruminations" (PDF). Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  162. ^ "QS World University Rankings 2025: Top global universities". Quacquarelli Symonds (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2 Julai 2024.
  163. ^ "List of Institutes of Higher Learning" (PDF). Invest Penang. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 9 Disember 2023. Dicapai pada 9 Disember 2023.
  164. ^ "SEAMEO Secretariat". www.seameo.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Disember 2023. Dicapai pada 9 Disember 2023.
  165. ^ a b "Penang Digital Library to be Expanded". The Sun. 26 Jun 2018. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  166. ^ Opalyn Mok (19 Februari 2019). "With No Books but a 'Social Agenda', Penang's Digital Library Redefines How Libraries Work". Malay Mail. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  167. ^ Akmal, Riadz (22 November 2021). "Butterworth Digital Library Clinches Two Awards". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 4 Februari 2024. Dicapai pada 4 Februari 2024.
  168. ^ a b Kelvin Voon (6 November 2020). "How Do Surgeons Weather the Storm of COVID-19 Pandemic?" (PDF). Medical Journal of Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 25 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  169. ^ Chong, Kah Yuan (23 Jun 2018). "Balik Pulau in Need of New Hospital". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  170. ^ "Penang's Healthcare Facilities". Penang Institute (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Disember 2023. Dicapai pada 10 Disember 2023.
  171. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Mulyanto-2023
  172. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Cheryl Poo-2023
  173. ^ Yeong, Pey Jung (13 Julai 2021). "How Has the Pandemic Affected Penang's Health Landscape? A Preliminary Study" (PDF). Penang Institute. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 25 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  174. ^ "Senarai Diplomatik dan Konsular Januari 2025". Kementerian Luar Negeri Malaysia. Januari 2025. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 Februari 2023. Dicapai pada 2 November 2023.
  175. ^ Francis Kok Wah Loh (2009). "Federation of Malaysia". Dalam Hans Michelmann (penyunting). Foreign Relations in Federal Countries. McGill-Queen's Press. m/s. 198. ISBN 9780773576186.
  176. ^ Vimal, Kevin (29 Ogos 2023). "George Town-Adelaide Raikan 50 Tahun Perhubungan Bandar Kembar". Buletin Mutiara. Dicapai pada 9 Mac 2025.
  177. ^ a b c Hans Michelmann (28 Januari 2009). Foreign Relations in Federal Countries. McGill-Queen's Press – MQUP. m/s. 198. ISBN 978-0-7735-7618-6. Diarkibkan daripada yang asal pada 31 Julai 2023. Dicapai pada 21 Februari 2016.
  178. ^ "Penang Island". Pejabat Hal Ehwal Antarabangsa, Pentadbiran Metropolitan Bangkok. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 November 2023. Dicapai pada 29 Disember 2023.
  179. ^ "Pulau Pinang dan Phuket Jadi Bandar Kembar". The Star (Malaysia). 2 Ogos 2014. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 Mei 2023. Dicapai pada 28 Ogos 2017.
  180. ^ a b Christopher Tan (31 Mei 2019). "Malaysia-China Raikan 45 Tahun Hubungan Diplomatik Kukuh". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023.
  181. ^ "Jalinan Persahabatan Bandar antara Pulau Pinang dan Sanya". The Star (Malaysia). 21 April 2017.
  182. ^ "マレーシア・ペナン州について". Majlis Perbandaran Katsushika (dalam bahasa Jepun). Dicapai pada 29 Disember 2023.
  183. ^ "Mesyuarat Kedua Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang Ketiga Belas". Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang. 6 November 2015. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  184. ^ "2011 Major Events". Sekretariat Kerajaan Bandar Taipei. 20 Julai 2021. Dicapai pada 26 Disember 2023.

Pautan luar

Diarkibkan 2011-07-16 di Wayback Machine

Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id