Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
George Town, Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Koordinat: 5°24′52.2″N 100°19′45.12″E / 5.414500°N 100.3292000°E / 5.414500; 100.3292000
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
(Dilencongkan daripada George Town)
Untuk kegunaan lain, sila lihat Georgetown.
George Town
Tanjong Penaga
Bandar raya, ibu negeri dan ibu daerah
Bandar raya Pulau Pinang
Transkripsi lain
 • Tulisan Jawiجورجتاون‎
تنجوڠ ڤناڬا‎
 • Cina乔治市 (Ringkas)
喬治市 (Tradisional)
Qiáozhì shì (Pinyin)
 • Hokkien坡地
pho-tē (Tâi-lô)
phō͘-tē (Pe̍h-ōe-jī)
Pemandangan panoramik latar langit bandar dengan pencakar langit dan kediaman bertingkat tinggi pada waktu senja.
Senja latar langit pusat bandar
Pemandangan udara Persiaran Gurney dengan deretan pencakar langit pada waktu senja.
Persiaran Gurney
Dua jambatan Pulau Pinang merentasi laut.
Kedua-dua jambatan Pulau Pinang
Jalan bandar dengan deretan rumah kedai, terdapat kereta, lori, motosikal dan sebuah bas.
Jalan Penang
Fasad hadapan bangunan mahkamah gaya Palladian berwarna putih dengan tiang menyokong pedimen dan entablatur.
Mahkamah Tinggi Pulau Pinang
Sebuah pencakar langit dilihat dari aras tanah.
Komtar
Fasad hadapan rumah agam Oriental dua tingkat berwarna biru, dengan tingkat atas sebahagiannya dilindungi bidai kayu.
Rumah Agam Cheong Fatt Tze
Fasad hadapan rumah persatuan kaum Cina dengan ukiran bumbung yang halus.
Khoo Kongsi
Bendera George Town
Bendera
Mohor rasmi George Town
Mohor
Etimologi: George III, Raja Britain dan Ireland
Nama panggilan: Mutiara Timur[1]
Cogan kata: Memimpin Sambil Berkhidmat[2]
Map
Lokasi George Town di Pulau Pinang
George Town yang terletak di Pulau Pinang
George Town
George Town
   George Town dalam    Malaysia
Koordinat: 5°24′52.2″N 100°19′45.12″E / 5.414500°N 100.3292000°E / 5.414500; 100.3292000
Negara Malaysia
Negeri Pulau Pinang
DaerahTimur Laut dan Barat Daya
Kawasan pentadbiranPusat bandar dan 36 mukim
Diasaskan11 Ogos 1786
Diperbadankan1857
Tanah jajahan mahkota British1 April 1867 – 31 Ogos 1957
Pendudukan Jepun19 Disember 1941 – 3 September 1945
Taraf bandar raya1 Januari 1957[3]
Pengembangan31 Mac 2015
Diasaskan olehFrancis Light
Pentadbiran
 • JenisMajlis bandaraya
 • BadanMajlis Bandaraya Pulau Pinang
 • Datuk BandarDato' Ir. Rajendran A/L P. Anthony
 • Setiausaha BandarayaCheong Chee Hong
Keluasan
 • Bandar raya, ibu negeri dan ibu daerah306 km2 (118 batu persegi)
 • Metro
3,765 km2 (1,454 batu persegi)
Aras
14 m (46 ft)
Penduduk
 (2020)[4]
 • Bandar raya, ibu negeri dan ibu daerah794,313
 • Pemeringkatanke-8 di Malaysia, ke-2 di Pulau Pinang
 • Kepadatan2,596/km2 (6,720/batu persegi)
 • Metro
2,843,344 (ke−2)
 • Kepadatan metro756/km2 (1,960/batu persegi)
DemonimGeorgetowner
Demografi (2020)
 • Kumpulan etnik
KDNK (2020)[5]
 • Jumlah$12.464 bilion
 • Per kapita$15,692
Zon waktuUTC+8 (WPM)
 • Musim panas (DST)Tidak diamalkan
Poskod
100xx–108xx
110xx–119xx
Kod kawasan+604
Pendaftaran kenderaanP
Pengangkutan awam
Laman sesawangwww.mbpp.gov.my
Nama rasmiMelaka and George Town, Historic Cities of the Straits of Malacca
KriteriaBudaya: (ii), (iii), (iv)
Rujukan1223
InskripsiSesi 2008 (ke-32 )
Lanjutan2011
Kawasan109.38 ha
Zon penampan150.04 ha
Laman sesawangwhc.unesco.org/en/list/1223
Koordinat5°25′N 100°20′E / 5.417°N 100.333°E / 5.417; 100.333
George Town, Pulau Pinang yang terletak di Pusat Bandar George Town, Pulau Pinang, Malaysia
George Town, Pulau Pinang
Lokasi dalam Pulau Pinang

George Town ialah bandar raya metropolitan yang terletak di timur laut negeri Pulau Pinang, Malaysia, selain menjadi ibu negeri bagi negeri tersebut.

George Town merupakan bandar raya pertama di Malaysia. Kerajaan tempatan kini ialah Majlis Bandaraya Pulau Pinang (MBPP). Kini George Town juga antara bandar raya tertua negara seperti bandar raya Melaka. Dibuka pada tahun 1786 oleh Kapten Francis Light dan dimodenkan oleh Tun Dr. Lim Chong Eu, George Town mempunyai bilangan penduduk melebihi 500,000 orang, menjadikannya bandar raya terbesar di utara Malaysia. Bandar-bandar satelit George Town termasuklah Air Itam, Bayan Lepas, Gelugor, Jelutong, Sungai Dua, Sungai Nibong, Tanjung Tokong dan Tanjung Bungah. Konurbasi George Town yang merangkumi bandar-bandar satelit di Pulau Pinang termasuklah Butterworth, Kepala Batas, Bukit Mertajam dan Sungai Bakap di Seberang Perai. Konurbasi ini juga merangkumi sebahagian daripada kawasan selatan Kedah dan barat laut Perak kerana negeri Pulau Pinang mempunyai keluasan 1,048 km2 , kira-kira separuh keluasan Daerah Johor Bahru seluas 1,816 km2.

Pada 2008, sebahagian pusat George Town diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, manakala cuti umum negeri diamalkan seperti di Melaka bagi menggantikan cuti Hari Kelahiran TYT Yang di-Pertua Negeri yang jatuh pada hari Sabtu. Terminal bas Rapid Penang turut beroperasi di pusat bandar. Kaum majoriti di ibu negeri ini ialah Cina. George Town merupakan pintu masuk pelancong antarabangsa ke kawasan seperti Batu Ferringhi. George Town dianggap sebagai bandar raya pilihan pesara dari seluruh dunia kerana menarik warga pesara yang menetap untuk berehat menikmati pemandangan dan sejarah tempatan atau yang ingin mengambil kesempatan dalam perniagaan di sini kerana potensi global yang disediakan oleh bandar raya ini. Menara Komtar merupakan premis tertinggi di George Town dan Pulau Pinang.

Etimologi

Nama bandar raya ini berasal daripada petempatan asal British yang dinamakan bagi memperingati Raja George III.[6][7] Sebelum ini, tempat ini pernah diberi nama "Tanjung Penaga" (Jawi: ‏تنجوڠ ڤناݢ‎‎) oleh penduduk Melayu yang menetap awal kerana terdapat banyak pokok penaga laut yang ditemui tumbuh meliar di tanjung sekitar kawasan tersebut.[8][9]

Sejarah

Pemerintahan bersejarah
Syarikat Hindia Timur Inggeris 1786–1858

Raj British 1858–1867
 Negeri-Negeri Selat 1826–1941; 1945–1946
Empayar Jepun 1941–1945
 Malayan Union 1946–1948
 Persekutuan Tanah Melayu 1948–1963

 Malaysia 1963–kini

Penubuhan

Peta yang menunjukkan penempatan George Town. Fort Cornwallis di hujung tanjung jelas kelihatan di tengah grid jalan, dikelilingi ladang dan tanah perkuburan.
Peta George Town tahun 1799 yang dihasilkan oleh Laksamana Muda Home R. Popham. Fort Cornwallis di hujung tanjung dipaparkan dalam peta.

Pada tahun 1771, Francis Light, bekas kapten Tentera Laut Diraja, telah diarahkan oleh Syarikat Hindia Timur Inggeris untuk mewujudkan hubungan perdagangan di Semenanjung Tanah Melayu. Beliau tiba di Kesultanan Kedah, sebuah naungan Siam yang berdepan ancaman daripada Bugis di Selangor.[10] Pemerintah Kedah ketika itu, Sultan Muhammad Jiwa Zainal Adilin II, menawarkan Pulau Pinang kepada Light sebagai balasan bagi perlindungan tentera British. Light menyedari potensi strategik pulau itu sebagai "gudang perdagangan yang sesuai" yang boleh membantu British mengekang cita-cita wilayah Belanda dan Perancis di Asia Tenggara, dan cuba meyakinkan pihak atasan untuk menerima tawaran Sultan tersebut, namun tidak berjaya.[10][11]

Akhirnya, Light diberikan kuasa untuk berunding bagi pemerolehan Pulau Pinang oleh British pada tahun 1786.[10] Selepas penyerahan dimuktamadkan dengan pengganti Muhammad Jiwa, Sultan Abdullah Mukarram Shah, Light dan rombongannya mendarat di pulau itu pada 17 Julai tahun tersebut.[12] Mereka mengambil alih secara rasmi pulau itu "atas nama Raja George III dari England" pada 11 Ogos.[10][13][14] Pulau Pinang dinamakan semula sebagai Prince of Wales Island sempena waris takhta British.[15][16][17] George Town merupakan tanah jajahan pertama British di Asia Tenggara dan menandakan permulaan penjajahan beransur-ansur British di Tanah Melayu.[17][18]

Apabila Light pertama kali mendarat di tanjung itu, kawasan tersebut masih tebal diliputi hutan belantara.[19] Selepas kawasan tersebut dibersihkan, Light mengetuai pembinaan Fort Cornwallis, struktur pertama di penempatan baharu itu.[10][12] Jalan-jalan pertama di George Town Lebuh Light, Lebuh Pantai, Lebuh Chulia dan Lebuh Pitt dibina dalam bentuk pelan grid.[19][20] Kaedah perancangan bandar ini memudahkan pembahagian, transaksi dan penilaian tanah, serta penempatan tentera secara efisien. Corak grid ini juga ditiru di Singapura selepas pemerolehan pulau tersebut oleh Stamford Raffles pada tahun 1819.[19]

Pemerintahan British

Kapal-kapal berlabuh di sepanjang jalan tepi laut di bandar sekitar tahun 1910.
Pelabuhan Pulau Pinang di Pengkalan Weld sekitar tahun 1910, foto oleh C.J. Kleingrothe. Fungsi pelabuhan akhirnya dipindahkan ke tanah besar Seberang Perai pada tahun 1974.[21]

Seperti yang dirancang oleh Light, George Town berkembang pesat sebagai zon ekonomi bebas dan pusat perdagangan rempah, mengalihkan perdagangan maritim daripada pos-pos Belanda di rantau ini.[22][23][24] Perdagangan rempah membolehkan Syarikat Hindia Timur Inggeris menampung kos pentadbiran Pulau Pinang.[25] Ancaman pencerobohan Perancis semasa Perang Napoleon memaksa British memperbesar dan mengukuhkan Fort Cornwallis sebagai garnisun penempatan.[12]

Jawatankuasa tadbir tempatan ditubuhkan mulai 1796 untuk menangani urusan pentadbiran tertentu.[26] Namun, tiada sistem undang-undang yang bersatu diwujudkan untuk mengekalkan ketenteraman. Light, yang menganggap undang-undang feudal oleh imigran baharu sebagai tidak selari dengan undang-undang British, telah memperkenalkan sistem pada tahun 1792 di mana urusan keadilan diserahkan sebahagiannya kepada pemimpin tempatan.[27] Keputusan ini disahkan oleh Leftenan Gabenor George Leith pada tahun 1800. Namun, pertikaian undang-undang seterusnya menyebabkan sistem ini digantikan pada tahun 1805 dengan peraturan yang digubal oleh Leith dan disemak oleh John Dickens, hakim dan majistret yang dilantik oleh Presidensi Bengal.[28]

Pada tahun 1807, satu Piagam Keadilan diberikan yang mewajibkan penubuhan "Mahkamah Kehakiman" yang terdiri daripada Gabenor, seorang perekod dan tiga ahli majlis.[29] Mahkamah tinggi ini dirasmikan di Fort Cornwallis pada tahun berikutnya, dengan Edmond Stanley sebagai perekod.[30] Dengan penubuhan mahkamah ini, George Town menjadi penempatan pertama di Tanah Melayu British yang mempunyai sistem kehakiman moden.[31]

Pada tahun 1826, George Town dijadikan ibu negeri Negeri-Negeri Selat, yang turut merangkumi Singapura dan Melaka. Namun, pada tahun 1832, pusat pentadbiran telah dipindahkan ke Singapura kerana bandar itu mengatasi George Town dari segi kepentingan strategik dan perdagangan.[32][33] Meskipun kedudukannya menurun berbanding Singapura, George Town terus memainkan peranan penting sebagai pelabuhan entrepôt British. Selepas pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869 dan ledakan perlombongan bijih timah di Semenanjung Tanah Melayu, Pelabuhan Pulau Pinang muncul sebagai pengeksport utama bijih timah.[12][34] Menjelang akhir abad ke-19, George Town telah muncul sebagai pusat kewangan utama di Tanah Melayu British, dengan firma perdagangan dan bank antarabangsa ditubuhkan.[12][14][34]

Sepanjang abad tersebut, populasi George Town meningkat pesat sejajar dengan kemakmuran ekonomi. Antara tahun 1797 hingga 1830, kemasukan imigran dari seluruh Asia menyebabkan jumlah penduduknya meningkat empat kali ganda.[11][29] Satu komuniti kosmopolitan telah terbentuk, terdiri daripada Orang Cina Pulau Pinang, Melayu, India, Peranakan, Siam Malaysia serta pendatang berdarah campuran Eropah-Asia yang digelar "Eurasia". Pertumbuhan populasi ini turut menimbulkan masalah sosial seperti kekurangan kemudahan kesihatan dan peningkatan jenayah, yang akhirnya membawa kepada rusuhan pada tahun 1867.[35][36][37]

George Town diletakkan secara rasmi di bawah pemerintahan langsung British apabila Negeri-Negeri Selat menjadi Tanah jajahan Mahkota British pada tahun 1867.[33][38] Penguatkuasaan undang-undang dan kawalan imigresen diperkukuh secara beransur-ansur bagi membanteras jenayah terancang.[39][40] Lebih banyak pelaburan turut disalurkan ke sektor kesihatan awam dan pengangkutan bandar.[11][35][41]

Kemajuan dalam bidang pendidikan dan taraf hidup melahirkan golongan bangsawan dan kelas pertengahan bukan Eropah, yang seterusnya merangsang aktiviti intelektual dan gerakan politik awal.[39][42] George Town, menurut sejarawan Mary Turnbull, muncul sebagai "sebuah Mekah bagi intelektual Asia", yang menganggap bandar ini lebih terbuka secara intelektual berbanding Singapura.[11][39][42] Penempatan ini menjadi pusat akhbar reformis, dan menarik tokoh politik serta intelektual seperti Rudyard Kipling, W. Somerset Maugham dan Sun Yat-sen.[12][39][43] Namun, pergolakan politik di Dinasti Qing serta kemasukan imigran Cina membangkitkan kebimbangan keselamatan dalam kalangan pihak berkuasa British. Sun memilih George Town sebagai ibu pejabat kegiatan revolusioner Tongmenghui di Asia Tenggara, yang akhirnya melancarkan Pemberontakan Wuchang, pencetus kepada Revolusi 1911 yang membawa kepada kelahiran Republik China (1912–1949).[43][44]

Perang Dunia

Orang awam memenuhi jalanan bandar menyambut ketibaan tentera British yang menaiki jip pada tahun 1945
Marin Diraja British membebaskan George Town daripada Jepun pada 3 September 1945

George Town terselamat daripada kerosakan besar semasa Perang Dunia Pertama, kecuali insiden Pertempuran Pulau Pinang di mana kapal penjelajah Tentera Laut Jerman SMS Emden telah menenggelamkan dua kapal perang Bersekutu berhampiran penempatan ini.[45][46] Namun, Perang Dunia Kedua membawa kekacauan sosial dan politik yang belum pernah berlaku sebelum ini di George Town.[46]

Pada pertengahan Disember 1941, penempatan ini dibedil hebat oleh serangan udara Jepun, memaksa penduduk melarikan diri dari George Town dan berlindung di dalam hutan.[46] Walaupun Pulau Pinang telah diisytiharkan sebagai kubu sebelum tercetusnya pertempuran, komando tinggi British yang diketuai oleh Leftenan Jeneral Arthur Percival memutuskan untuk meninggalkan pulau itu dan secara rahsia memindahkan penduduk Eropah dari George Town, menyebabkan penduduk Asia dibiarkan tanpa pertahanan menghadapi kemaraan tentera Jepun.[46][47] Menurut sejarawan Raymond Callahan, "kejatuhan moral pemerintahan British di Asia Tenggara tidak berlaku di Singapura, tetapi di Pulau Pinang".[48][49]

Tentera Darat Imperial Jepun menawan George Town pada 19 Disember tanpa sebarang tentangan.[46] Sepanjang Pendudukan Jepun di Tanah Melayu, George Town hanya dijaga secara minimum oleh IJA, manakala Tentera Laut Imperial Jepun menukar Jeti Swettenham menjadi pangkalan kapal selam utama bagi Kuasa Paksi.[46][50][51] Polis tentera Jepun menguatkuasakan ketertiban dengan membunuh ramai Orang Cina Pulau Pinang di bawah dasar Sook Ching; mangsa dikebumikan dalam kubur besar di seluruh pulau seperti di Rifle Range, Bukit Dumbar dan Batu Ferringhi.[46] Kemiskinan dan kekejaman tentera Jepun turut memaksa wanita menjadi hamba seks.[46]

Antara tahun 1944 dan 1945, pesawat pengebom Bersekutu yang berpangkalan di India telah menyerang bangunan tentera laut dan pentadbiran di George Town, menyebabkan beberapa bangunan penjajah musnah.[12][46] Selat Pulau Pinang turut dipasang periuk api bagi menyekat perkapalan Jepun.[52] Selepas penyerahan Jepun, pada 3 September 1945, Marin Diraja British melancarkan Operasi Jurist untuk menawan semula George Town, menjadikan bandar ini penempatan pertama di Tanah Melayu British yang dibebaskan daripada penjajahan Jepun.[46]

Pasca perang

Jalan Penang s. 1950
Pandangan udara kawasan Padang Kota dengan latar belakang Dewan Bandaraya dan bandar raya.
Padang Kota Lama ialah lokasi pengisytiharan status bandar raya George Town pada tahun 1957.[53]

Selepas tempoh pentadbiran tentera, British membubarkan Negeri-Negeri Selat pada tahun 1946 dan menggabungkan Tanah Jajahan Mahkota Pulau Pinang ke dalam Kesatuan Malaya, yang kemudiannya digantikan oleh Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1948. Pada awalnya, rancangan untuk menggabungkan jajahan Pulau Pinang ke dalam wilayah utama Melayu menerima tentangan hebat daripada penduduk tempatan.[54] Sebahagiannya berpunca daripada kebimbangan bahawa status pelabuhan bebas George Town akan terancam sekiranya Pulau Pinang dimasukkan ke dalam kesatuan kastam Malaya, maka Gerakan pemisahan Pulau Pinang ditubuhkan pada tahun 1948 untuk menghalang penggabungan tersebut.[46][54] Satu petisyen ketika itu memberi amaran bahawa penggabungan Pulau Pinang ke dalam Malaya akan "menjadikannya seperti lumpur perkampungan nelayan... perdagangan yang dibangunkan secara tekun selama satu setengah abad akan lenyap, mengakibatkan kerugian besar dan kesusahan kepada para peniaga di Pulau Pinang".[46]

Gerakan pemisahan akhirnya tidak mendapat restu British.[55][56][57] Untuk meredakan kebimbangan yang dibangkitkan, kerajaan British menjamin status pelabuhan bebas George Town serta menjanjikan desentralisasi yang lebih besar. Sementara itu, pilihan raya majlis perbandaran yang dimansuhkan sejak 1913 telah diperkenalkan semula pada tahun 1951, sekaligus mengurangkan semangat gerakan pemisahan.[26][55] Sembilan ahli majlis dipilih dari tiga kawasan pilihan raya George Town, manakala Pesuruhjaya Tinggi British mempunyai kuasa melantik enam lagi.[58]

Pada tahun 1957, George Town menjadi majlis perbandaran pertama di Tanah Melayu yang dipilih sepenuhnya dan dikurniakan status bandar raya oleh Ratu Elizabeth II.[53][58] Ini menjadikan George Town bandar raya pertama dalam Persekutuan Tanah Melayu, dan secara lanjutan, Malaysia.[53][59]

Pasca kemerdekaan

Menara Komtar, dengan podiumnya kelihatan di bawah dan dikelilingi bangunan rendah.
Siap pada 1985, Menara Komtar pernah menjadi bangunan tertinggi di Asia Tenggara.

Pada tahun-tahun awal kemerdekaan Tanah Melayu, George Town mengekalkan status pelabuhan bebas yang dijamin oleh British. Majlis Bandar Raya George Town menikmati autonomi kewangan penuh dan menjelang tahun 1965, ia merupakan kerajaan tempatan terkaya di Malaysia, dengan hasil tahunan hampir dua kali ganda daripada Kerajaan Negeri Pulau Pinang.[58] Kekuatan kewangan ini membolehkan kerajaan bandar yang dipimpin Parti Buruh melaksanakan dasar progresif, serta mengendalikan sendiri infrastruktur dan pengangkutan awam George Town. Ini termasuk penyelenggaraan perkhidmatan bas awam sendiri, serta pembinaan skim perumahan awam dan Empangan Ayer Itam.[60][61]

Namun, perbezaan politik yang berpanjangan antara Majlis Bandar Raya George Town dan kerajaan negeri pimpinan Perikatan membawa kepada tuduhan salah urus terhadap pihak majlis.[60][62] Sebagai tindak balas, Ketua Menteri Pulau Pinang, Wong Pow Nee, mengambil alih kuasa Majlis Bandar Raya George Town pada tahun 1966.[62][63] Pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara juga digantung berikutan Konfrontasi Indonesia–Malaysia, dan tidak pernah dikembalikan semula.[58]

Tempoh kemakmuran relatif berbanding kawasan lain di Malaysia berakhir pada tahun 1969, apabila Kerajaan Persekutuan Malaysia membatalkan status pelabuhan bebas George Town.[42][56] Tindakan ini mencetuskan kadar pengangguran yang tinggi, penghijrahan modal insan dan kemerosotan bandar yang ketara.[64][65][66] Kerajaan persekutuan juga mula menyalurkan sumber kepada pembangunan Kuala Lumpur dan Pelabuhan Klang, menyebabkan kejatuhan berterusan George Town.[42]

Bagi mengembalikan kegemilangan Pulau Pinang, Ketua Menteri baharu Lim Chong Eu melancarkan projek Komtar pada tahun 1974 dan mengetuai penubuhan Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas (ZPBBL) yang ketika itu berada di luar kawasan bandar.[42][67] Meskipun inisiatif ini berjaya mengubah Pulau Pinang kepada sebuah ekonomi berasaskan perkhidmatan, ia juga membawa kepada desentralisasi penduduk bandar apabila ramai penduduk berpindah ke kawasan pinggir bandar baharu yang lebih dekat dengan ZPBBL.[66][67][68] Pemusnahan ratusan rumah kedai dan jalan-jalan bersejarah bagi pembinaan Komtar turut mempercepatkan kekosongan kawasan pusat bandar George Town.[42]

Antara tahun 1974 hingga 1976, Majlis Bandar Raya George Town dan Majlis Daerah Luar Bandar Pulau Pinang telah digabungkan untuk membentuk Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Penggabungan ini mencetuskan perdebatan panjang mengenai status bandar raya George Town, walaupun Klausa 3 dalam Perintah Kerajaan Tempatan (Penggabungan Majlis Bandaraya George Town dan Majlis Daerah Pulau Pinang) 1974 menyatakan bahawa "status Bandar Raya George Town sebagai bandar raya akan terus dikekalkan dan tidak akan terjejas oleh penggabungan ini".[69]

Pemulihan

Pandangan udara pusat bandar George Town yang terletak di tanjung dan dikelilingi laut.
Pusat Bandar George Town pada tahun 2023, berlatarbelakangkan Bukit Bendera.

George Town pernah mendapat manfaat daripada ledakan hartanah pada akhir abad ke-20, namun pada tahun 2001, Akta Kawalan Sewa dimansuhkan, menyebabkan penyusutan populasi di teras bersejarah bandar dan banyak bangunan era kolonial terbiar tanpa penyelenggaraan.[42][70][71] Bandar ini turut mengalami perancangan bandar yang tidak koheren, pengurusan lalu lintas yang lemah serta penghijrahan tenaga mahir yang mengakibatkan kekurangan kepakaran untuk membendung kemerosotan bandar.[72][21]

Sebagai tindak balas, masyarakat sivil George Town berganding bahu menggalakkan sokongan awam untuk pemuliharaan bangunan bersejarah, dalam usaha mengembalikan kemegahan bandar tersebut.[70][73][74] Susulan usaha pemuliharaan warisan yang berjaya, sebahagian Pusat Bandar George Town telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO pada tahun 2008.[75][70]

Bidang kuasa George Town telah diperluaskan oleh kerajaan persekutuan Malaysia pada tahun 2015 untuk meliputi keseluruhan Pulau Pinang dan pulau-pulau sekitarnya.[76][77] Perluasan ini menyebabkan peningkatan tenaga kerja dan tanggungjawab kerajaan bandar raya, serta memperkukuh kawal selia terhadap pemuliharaan warisan.[78][79]

Geografi

Sebidang tanah yang sedang ditambak dari laut, dengan sebuah pulau kelihatan di latar belakang.
Projek tambakan Pulau Silikon yang sedang berlangsung sejak 2024. Tambakan membolehkan penciptaan tanah baharu yang bernilai untuk pembangunan bandar, terutamanya di George Town yang kekurangan tanah.

Bidang kuasa George Town meliputi kawasan seluas kira-kira 306 km2 (118 bt2), merangkumi keseluruhan Pulau Pinang dan sembilan pulau kecil di sekitarnya. George Town mempunyai keluasan sedikit melebihi dua perlima saiz Singapura. Pulau Pinang seluas 295 km2 (114 bt2) mempunyai rupa bumi yang tidak rata dengan topografi berbukit di bahagian tengah.[19][80] Dataran pantai pulau ini adalah sempit, dengan dataran paling luas terletak di tanjung timur laut, iaitu lokasi pusat bandar seluas 25.5 km2 (9.8 bt2) pusat bandar.[80] Sepanjang abad, kawasan bandar George Town telah berkembang ke tiga arah sepanjang pantai utara pulau, ke selatan di sepanjang pantai timur dan menuju ke Bukit Bendera di sebelah barat.[81]

Pulau-pulau kecil yang berada dalam bidang kuasa George Town termasuk Pulau Jerejak, Pulau Gazumbo, Pulau Andaman, Pulau Tikus, Ujong Batu, Pulau Betong, Betong Kecil, Pulau Kendi dan Pulau Rimau.[82] Sistem sungai dalam bandar ini termasuk Sungai Kluang, Sungai Dua, Sungai Gelugor dan Sungai Pinang.[19] Sungai Pinang sepanjang 3.5 km (2.2 bt) mengalir merentasi pusat bandar.[83]

Bukit Bendera, dengan ketinggian 833 m (2,733 ka), merupakan titik tertinggi di Pulau Pinang, berfungsi sebagai kawasan tadahan air dan paru-paru hijau bandar.[84][85] Pada tahun 2021, Rizab Biosfera Bukit Bendera seluas 12,481 he (124.81 km2), yang merangkumi Taman Botani Pulau Pinang dan Taman Negara Pulau Pinang seluas 2,562 he (25.62 km2), telah diiktiraf sebagai Rizab Biosfera UNESCO atas kepelbagaian biodiversinya.[84][86]

Memandangkan kekurangan tanah merupakan isu mendesak di George Town, tambakan tanah telah dijalankan secara meluas di kawasan permintaan tinggi seperti di Tanjong Tokong dan Bayan Lepas.[87][88] Antara 1960 dan 2015, George Town telah berkembang lebih 9 km2 (3.5 bt2) hasil daripada tambakan tanah yang mengubah sebahagian besar pantai timur bandar.[88] Pada tahun 2023, satu projek tambakan besar-besaran telah dimulakan di luar pesisir Bayan Lepas untuk membina Pulau Silikon seluas 920 he (9.2 km2), yang dirancang sebagai hab baharu bagi pembuatan dan perdagangan berteknologi tinggi.[89] Projek tambakan bagi mewujudkan Teluk Gurney dan kawasan guna campur berhampiran di Pulau Andaman juga sedang berjalan.[90][91]

Map
About OpenStreetMaps
Maps: terms of use
2km
1.2miles
18
18 Pulau Silikon
18 Pulau Silikon
17
17 Teluk Kumbar
17 Teluk Kumbar
16
16 Teluk Bahang
16 Teluk Bahang
15
15 Tanjung Tokong
15 Tanjung Tokong
14
14 Tanjong Pinang
14 Tanjong Pinang
13
13 Tanjung Bungah
13 Tanjung Bungah
12
12 Relau
12 Relau
11
11 Bukit Bendera
11 Bukit Bendera
10
10 Paya Terubong
10 Paya Terubong
9
9 Pantai Acheh
9 Pantai Acheh
8
8 Jelutong
8 Jelutong
7
7 Gertak Sanggul
7 Gertak Sanggul
6
6 Gelugor
6 Gelugor
5
5 Bayan Lepas
5 Bayan Lepas
4
4 Batu Ferringhi
4 Batu Ferringhi
3
3 Balik Pulau
3 Balik Pulau
2
2 Air Itam
2 Air Itam
1
1 Pusat bandar George Town, Pulau Pinang
1 Pusat bandar George Town, Pulau Pinang
Peta mukim dalam George Town.
Klik pautan di penjuru kanan atas untuk zum masuk.
1
Pusat bandar George Town, Pulau Pinang
2
Air Itam
3
Balik Pulau
4
Batu Ferringhi
5
Bayan Lepas
6
Gelugor
7
Gertak Sanggul
8
Jelutong
9
Pantai Acheh
10
Paya Terubong
11
Bukit Bendera
12
Relau
13
Tanjung Bungah
14
Tanjong Pinang
15
Tanjung Tokong
16
Teluk Bahang
17
Teluk Kumbar
18
Pulau Silikon
Pemandangan Bandar Raya George Town
Kedudukan George Town di Pulau Pinang

Zon Warisan Dunia

Peta pusat bandar George Town berdasarkan data OSM, dengan kawasan berwarna ungu menandakan had Tapak Warisan Dunia UNESCO.

Zon Warisan Dunia George Town merangkumi kawasan seluas 259.42 ha, terdiri daripada zon teras 109.38 ha dan zon penampan 150.04 ha, yang merangkumi hampir satu pertiga daripada keseluruhan Tapak Warisan Dunia di Malaysia.

Sejak tahun 2008, bahagian paling bersejarah di pusat bandar George Town telah diiktiraf secara rasmi sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO.[92]

George Town dianggap mempunyai landskap budaya bandar yang unik dan tidak dapat ditandingi oleh mana-mana bandar di Timur atau Asia Tenggara. Ia memiliki bilangan bangunan bergaya pra-perang terbanyak di Malaysia, yang menjadikannya sebuah permata seni bina.[93][94]

Zon teras merangkumi kawasan pusat bersejarah George Town, termasuk mercu tanda seperti Kota Cornwallis, Dewan Bandaraya George Town, Muzium Negeri Pulau Pinang, dan kawasan perniagaan sekitar Daerah Pusat Perniagaan George Town. Kawasan ini juga merupakan tapak asal penubuhan bandar oleh Francis Light pada tahun 1786, menjadikannya lebih lama wujud berbanding kebanyakan bandar lain di Semenanjung Malaysia dan Singapura.

Zon teras ini dikelilingi oleh zon penampan yang sempadannya sejajar dengan had bandar George Town pada abad ke-19.[95] Zon ini menempatkan banyak rumah kedai Cina, kuil Hindu, masjid India Muslim, serta dua pasar tertua di bandar. Rumah Agam Cheong Fatt Tze dan Hotel Eastern & Oriental (E&O) turut terletak dalam zon ini.

Kawasan-kawasan ini tertakluk kepada pelbagai peraturan pemuliharaan untuk melindungi nilai warisannya, termasuk larangan mendirikan bangunan yang melebihi 18 meter dan larangan pembinaan baharu yang melebihi ketinggian struktur sedia ada.[96][97]

Subbandar

Perkembangan George Town telah melahirkan kawasan subbandar di barat laut, barat dan selatan bandar. Kawasan subbandar di barat laut dianggap lebih makmur kerana kedudukannya berhampiran laut yang menarik pelancong dan ekspatriat.[98][99][100]

Subbandar di sebelah selatan seperti Jelutong lebih berfokus kepada industri sebagai sektor ekonomi utama.[101] Sementara itu, subbandar seperti Air Itam dan Paya Terubong di sebelah barat George Town dan berhampiran banjaran tengah Pulau Pinang pula terkenal dengan pertanian dan penanaman.[102][103]

Subbandar utama George Town:

Pantai

Persiaran Gurney, salah satu destinasi pelancongan paling popular di Pulau Pinang yang sedang dibangunkan sebagai daerah perniagaan pusat kedua George Town.[104]

Pantai-pantai terkenal di George Town terletak di subbandar barat laut seperti Batu Ferringhi, Tanjung Bungah, dan Tanjung Tokong. Banyak hotel dan resort seperti Hard Rock Hotel Penang turut ditempatkan di kawasan ini.

Tiga persiaran utama di George Town ialah Persiaran Gurney, Padang Kota Lama dan Persiaran Karpal Singh. Daripada ketiga-tiga ini, Persiaran Gurney memiliki pembangunan pesisir yang paling pesat dengan pencakar langit dan dua pusat beli-belah mewah: Gurney Plaza dan Gurney Paragon. Terdapat perancangan untuk menjadikan Persiaran Gurney sebagai daerah perniagaan pusat kedua George Town.[104][105]

Sejak 2016, kerja-kerja penambakan laut sedang dijalankan di luar pesisir Persiaran Gurney bagi mewujudkan taman rekreasi pesisir laut dikenali sebagai Gurney Wharf.

Perbukitan

Bukit Bendera menjadi latar belakang semula jadi yang mengagumkan buat George Town.

Banjaran tengah Pulau Pinang yang terletak di barat George Town bertindak sebagai kawasan tadahan air semula jadi dan “paru-paru hijau” bandar ini.

Bukit Bendera, puncak tertinggi di Pulau Pinang, terletak di barat Air Itam berhampiran tengah pulau. Dengan ketinggian 833 meter, ia boleh diakses melalui Stesen Kereta Api Bukit Bendera di Air Itam. Bukit ini pernah menjadi tempat percutian rasmi pegawai British dan Ratu Elizabeth II, dan kini menjadi antara destinasi pelancongan paling terkenal di negeri ini dengan 1.36 juta pengunjung pada tahun 2014.[106][107]

Taman

Air terjun di Taman Botani Pulau Pinang.
Empangan Air Itam.

Taman utama George Town ialah Taman Botani Pulau Pinang yang terletak di penghujung Jalan Air Terjun di Pulau Tikus, berdekatan Taman Belia Pulau Pinang. Taman Botani ini ditubuhkan pada tahun 1884 sebagai cawangan kepada Taman Botani Singapura, dan merupakan taman botani tertua di Malaysia. Kini, taman ini menjadi tempat riadah utama dan kawasan hijau penting untuk bandar, menarik kira-kira 5,000 pengunjung setiap hujung minggu.[108]

Ditubuhkan pada tahun 1972, Taman Belia Pulau Pinang atau "Taman Bandar", terletak di Quarry Drive berdekatan taman botani. Dengan keluasan 172 ekar (70 he), taman ini menawarkan taman permainan kanak-kanak, taman air, gelanggang luncur ais, dan ruang seni jalanan.[109][110]

Taman lain di sekitar bandar termasuk Taman Lebuh Pantai, Taman Persahabatan TPO, dan Taman Metropolitan Relau.

Hidrologi

Beberapa batang sungai mengalir melalui George Town, termasuk Sungai Pinang, Sungai Air Itam dan Sungai Gelugor. Dua empangan utama di Pulau Pinang iaitu Empangan Teluk Bahang dan Empangan Air Itam serta air terjun di Taman Botani Pulau Pinang membentuk sistem tadahan air penting untuk bekalan air pulau ini.[111][112]

Iklim

George Town mengalami iklim hutan hujan tropika, menurut Pengelasan iklim Köppen (Af). Ramalan cuaca bagi George Town disediakan oleh Pejabat Meteorologi Pulau Pinang di Bayan Lepas, yang berfungsi sebagai pusat ramalan cuaca utama bagi kawasan barat laut Semenanjung Malaysia.[113]

Bandar ini mengalami suhu yang agak konsisten sepanjang tahun, dengan purata suhu maksimum kira-kira 32 °C dan purata suhu minimum 24 °C.[114] George Town menerima purata kira-kira 2,477 milimeter (97.5 in) hujan tahunan.[115]

Kedudukannya yang berhampiran dengan pulau Sumatera menyebabkan George Town terdedah kepada zarah debu yang dibawa angin akibat kebakaran hutan sementara, yang menyebabkan kejadian jerebu Asia Tenggara yang berulang saban tahun.[116]

Data iklim untuk George Town (Bayan Lepas)
Bulan Jan Feb Mac Apr Mei Jun Jul Ogo Sep Okt Nov Dis Tahun
Rekod tinggi suhu, °C (°F) 35.2
(95.4) 		35.8
(96.4) 		36.2
(97.2) 		36.0
(96.8) 		36.0
(96.8) 		34.7
(94.5) 		34.8
(94.6) 		34.3
(93.7) 		34.1
(93.4) 		34.5
(94.1) 		34.0
(93.2) 		34.1
(93.4) 		36.2
(97.2)
Purata maksimum suhu harian, °C (°F) 31.9
(89.4) 		32.4
(90.3) 		32.6
(90.7) 		32.3
(90.1) 		32.1
(89.8) 		32.0
(89.6) 		31.6
(88.9) 		31.4
(88.5) 		31.1
(88.0) 		31.0
(87.8) 		31.1
(88.0) 		31.3
(88.3) 		31.7
(89.1)
Purata suhu harian, °C (°F) 27.8
(82.0) 		28.1
(82.6) 		28.4
(83.1) 		28.4
(83.1) 		28.4
(83.1) 		28.3
(82.9) 		27.9
(82.2) 		27.7
(81.9) 		27.4
(81.3) 		27.2
(81.0) 		27.2
(81.0) 		27.4
(81.3) 		27.8
(82.0)
Purata minimum suhu harian, °C (°F) 24.6
(76.3) 		24.7
(76.5) 		25.0
(77.0) 		25.2
(77.4) 		25.3
(77.5) 		25.2
(77.4) 		24.9
(76.8) 		24.7
(76.5) 		24.4
(75.9) 		24.3
(75.7) 		24.4
(75.9) 		24.5
(76.1) 		24.8
(76.6)
Rekod rendah suhu, °C (°F) 19.0
(66.2) 		18.0
(64.4) 		20.5
(68.9) 		22.0
(71.6) 		20.5
(68.9) 		20.0
(68.0) 		20.0
(68.0) 		21.0
(69.8) 		20.0
(68.0) 		20.5
(68.9) 		19.5
(67.1) 		19.5
(67.1) 		18.0
(64.4)
Purata curahan hujan, mm (inci) 80.3
(3.16) 		85.8
(3.38) 		145.5
(5.73) 		188.4
(7.42) 		229.1
(9.02) 		163.5
(6.44) 		189.8
(7.47) 		246.3
(9.70) 		316.4
(12.46) 		336.6
(13.25) 		232.8
(9.17) 		116.5
(4.59) 		2,331
(91.8)
Purata bilangan hari hujan (≥ 1.0 mm) 6.8 6.0 9.8 13.6 13.0 9.9 10.0 13.2 15.5 18.3 15.7 10.8 142.6
Purata kelembapan relatif (%) 75 78 81 84 85 84 84 85 86 87 85 78 83
Purata bulanan jangka masa sinaran matahari 191 204 201 191 178 171 172 169 167 161 164 169 2,138
Sumber 1: Pertubuhan Meteorologi Dunia[117]
Sumber 2: Ogimet[118], Deutscher Wetterdienst (kelembapan)[119]

Demografi

Sejarah kependudukan
TahunPend.±%
189086,900—    
190194,409+8.6%
1911101,182+7.2%
1921123,069+21.6%
1931149,408+21.4%
1947189,068+26.5%
1957234,903+24.2%
1970269,247+14.6%
1980250,578−6.9%
1991219,603−12.4%
2000180,573−17.8%
2010198,298+9.8%
2020794,313+300.6%
Sumber: [4][120][121]

Menurut banci Malaysia 2020, jumlah penduduk George Town ialah seramai 794,313 orang, di mana 158,336 orang – hampir 20% – tinggal dalam kawasan pusat bandar.[4][122] Dengan kepadatan penduduk sekitar 2,595.8/km2 (6,723/sq mi), George Town merupakan antara bandar paling padat di Malaysia.[4][88] Identiti bandar ini telah dibentuk melalui percampuran pelbagai budaya sejak berabad-abad lamanya.[29][46] Konurbasi George Town, yang turut merangkumi Seberang Perai serta sebahagian negeri Kedah dan Perak berjiran, mempunyai penduduk seramai 2,843,344 orang setakat tahun 2020, menjadikannya kawasan metropolitan kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang.[4][123]

Etnik

Komposisi etnik George Town pada 2020[4]
Etnik / Kewarganegaraan Peratus
Cina
  
 51.2%
Melayu
  
 30.7%
Orang Asal
  
 0.6%
India
  
 8.2%
Lain-lain
  
 0.8%
Bukan Warganegara
  
 8.5%

Semasa zaman British, masyarakat Cina di George Town diklasifikasikan mengikut dialek seperti Hokkien, Kantonis, Hainan dan Teochew, serta tempat kelahiran.[124] Golongan Peranakan Cina pula merupakan keturunan campuran Melayu-Cina yang menetap sejak zaman awal, dan menjadi kumpulan elit dalam masyarakat.[29][54] Mereka cenderung memilih pendidikan Barat, memegang jawatan penting dalam persatuan perniagaan dan komuniti, serta dikenali sebagai "Cina Raja" kerana kesetiaan mereka kepada Mahkota British.[125][126]

Golongan Bumiputera – termasuk Melayu dan Orang Asal dari Malaysia Timur – merangkumi 31% populasi George Town pada tahun 2020.[127] Sejak 2022, semakin ramai pendatang dari Sabah dan Sarawak telah berhijrah ke bandar ini untuk bekerja dalam sektor seperti pembuatan, penjagaan kesihatan dan perkhidmatan awam.[128]

Etnik India pula membentuk 8% daripada penduduk George Town. Selain itu, terdapat komuniti kecil Eurasia dan Siam seperti di Kampung Siam dan Kampung Serani.[29][129]

Kira-kira 8.5% daripada penduduk bandar ini adalah bukan warganegara. Kos sara hidup yang rendah, persekitaran semula jadi, infrastruktur penjagaan kesihatan moden serta kehadiran syarikat multinasional telah menjadikan George Town destinasi popular untuk ekspatriat dan pesara luar negara.[130]

Bandar ini turut menerima kehadiran pelbagai komuniti luar seperti Burma, Aceh, Arab, Yahudi, Jepun dan Armenia sejak era pelabuhan bebas dahulu. Walaupun komuniti ini kini hampir tiada, warisan mereka kekal melalui nama jalan dan tapak seperti Kuil Dhammikarama Burma, Jalan Armenia dan Tanah Perkuburan Yahudi.[29][131]

Bahasa

Papan tanda jalan dwibahasa di Jalan Victoria, menampilkan nama dalam bahasa Melayu dan Inggeris. Sejak 2008, papan tanda sebegini turut dipasang dalam Cina, Tamil dan Arab.[132]

Kota George Town yang kosmopolitan dan berbilang kaum menggunakan pelbagai bahasa termasuk Bahasa Melayu, Bahasa Inggeris, Hokkien, Mandarin dan Tamil.[29][133] Bahasa Hokkien Pulau Pinang, iaitu dialek tempatan, berfungsi sebagai lingua franca tidak rasmi antara pelbagai kumpulan etnik Cina.[134][135]

Semasa pemerintahan British, bahasa Inggeris menjadi bahasa rasmi dan bahasa pengantar di sekolah-sekolah sekular dan mubaligh.[29] Kesan pendidikan Barat serta kepentingan bahasa Inggeris dalam perdagangan antarabangsa telah membentuk kumpulan masyarakat Cina dan India yang bertutur bahasa Inggeris dengan fasih, berbeza dengan mereka yang mengikuti pendidikan vernakular.[29][133]

Seperti negeri lain di Malaysia, bahasa Melayu kini merupakan bahasa rasmi di Pulau Pinang. Golongan Melayu dan Jawi Peranakan lazimnya menggunakan Bahasa Tanjong, iaitu variasi dialek Bahasa Melayu Kedah yang telah disesuaikan dengan persekitaran bandar pelbagai budaya.[136]

Masyarakat India di George Town didominasi oleh etnik Tamil, dan bahasa Tamil digunakan di sekolah rendah aliran Tamil.[133][137] Bahasa India lain yang digunakan termasuk Telugu dan Punjabi.[29][138]

Masyarakat Cina George Town pula menggunakan pelbagai dialek seperti Teochew, Hakka dan Kantonis.[29][133] Mandarin digunakan di sekolah Cina, menjadikannya lebih popular dalam kalangan generasi muda.[139] Bahasa Hokkien Pulau Pinang yang berasaskan Bahasa Min Selatan telah menyerap pelbagai perkataan pinjaman daripada bahasa Melayu dan Inggeris, mencerminkan warisan budaya Peranakan.[139][140] Walaupun masih digunakan secara meluas, penggunaannya semakin merosot akibat pengaruh Mandarin dan Inggeris yang kian dominan.[134][139]

Pada tahun 2008, papan tanda jalan dwibahasa diperkenalkan di seluruh George Town.[132] Papan tanda ini menampilkan nama jalan dalam bahasa Inggeris, Cina, Tamil atau Arab bersama bahasa Melayu rasmi, mencerminkan ciri-ciri pelbagai bahasa di bandar ini.[141][142] Walau bagaimanapun, inisiatif ini tidak terlepas daripada kontroversi kerana papan tanda berkenaan sering menjadi sasaran vandalisme oleh pihak ekstremis politik yang menentang sifat kosmopolitan bandar ini.[143][144]

Ekonomi

Sektor ekonomi di George Town berdasarkan sumbangan KDNK (2020)[5]

  Perkhidmatan (52.0%)
  Pembuatan (43.9%)
  Pembinaan (2.6%)
  Perlombongan (0.7%)
  Pertanian (0%)

Sebagai ibu negeri Pulau Pinang, salah satu daripada hanya empat wilayah berpendapatan tinggi di Malaysia, George Town memiliki sektor perkhidmatan yang pelbagai. Ekonomi bandar ini banyak dipacu oleh sektor perkhidmatan dan pembuatan, khususnya dalam bidang elektronik, pembuatan optik, hospitaliti, perdagangan, logistik, perkhidmatan kewangan, dan hartanah.[5][145]

Pada tahun 2020, KDNK George Town ialah sebanyak RM51.935 bilion (AS$12.464 bilion), iaitu 53.5% daripada jumlah keseluruhan KDNK Pulau Pinang.[5] KDNK per kapita pula ialah RM65,383 (AS$15,692), melebihi ambang AS$12,696 yang ditetapkan oleh Bank Dunia bagi kategori negara berpendapatan tinggi.[5][146]

Dengan lebih 300 buah syarikat multinasional (MNC), sektor pembuatan yang kukuh menjadikan George Town sebagai pengeksport utama Malaysia serta antara destinasi pelaburan langsung asing (FDI) terpenting negara.[147][148][149] George Town juga merupakan bandar teras bagi Konurbasi George Town, yang mencatatkan KDNK bernilai AS$30.2 bilion pada tahun 2020, iaitu ekonomi kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang.[5]

Menurut Euromonitor International pada tahun 2023, George Town menunjukkan potensi pertumbuhan hasil tertinggi dalam kalangan bandar-bandar di Malaysia.[150] Economist Intelligence Unit turut melaporkan bahawa George Town menyumbang AS$12,044 atau hampir 8% daripada pendapatan boleh guna peribadi Malaysia pada tahun 2015, kedua selepas Kuala Lumpur.[151]

George Town dinamakan sebagai bandar global bertaraf “Gamma −” oleh Globalization and World Cities Research Network pada tahun 2020, berdasarkan kepakarannya dalam “perkhidmatan pengeluar termaju” seperti kewangan dan insurans.[152] Pada tahun 2024, George Town menduduki tangga ke-351 dalam Oxford Economics Global Cities Index, kelapan tertinggi dalam ASEAN dan kedua di Malaysia selepas Kuala Lumpur.[153] Bandar ini turut memiliki rangkaian logistik luas melalui Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Jeti Swettenham.

Pembuatan

Pemandangan udara Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas (Bayan Lepas FIZ). Di latar depan ialah kilang Intel, antara syarikat MNC pertama yang menubuhkan operasi di sini pada 1970-an.[154]

Selepas status pelabuhan bebas George Town dibatalkan dan kerajaan negeri pimpinan Parti Perikatan tumbang dalam PRU 1969, Ketua Menteri baharu Lim Chong Eu memperkenalkan pelan pemulihan ekonomi dan melantik Robert R. Nathan Associates untuk membentuk strategi pertumbuhan baharu.[67]

Laporan Nathan pada tahun 1970 mencadangkan strategi pertumbuhan berasaskan eksport serta pengukuhan hubungan dengan ekonomi global.[67] Salah satu langkah penting ialah penubuhan Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas pada tahun 1972, yang kemudiannya menjadi tunjang pertumbuhan ekonomi Pulau Pinang.[67] Kini dikenali sebagai “Lembah Silikon Timur”, kawasan ini menempatkan lebih 300 syarikat MNC termasuk 39 syarikat dalam senarai Fortune 1000.[148][155]

Antara MNC teknologi yang beroperasi di Bayan Lepas FIZ ialah AMD, Bosch, HP, Intel, Motorola, Osram dan Renesas.[156]

Rantaian bekalan elektronik yang terdiri daripada MNC dan syarikat tempatan utama (LLC) telah mengukuhkan kedudukan George Town sebagai penerima FDI utama dan pengeksport terkemuka negara.[147] Pada tahun 2021, Pulau Pinang mencatat RM74.4 bilion dalam FDI, dengan lebih 95% disumbangkan oleh kawasan FIZ.[157]

Pada 2022, nilai eksport melalui Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dianggarkan mencecah RM385 bilion, menjadikannya pintu keluar eksport terbesar di Malaysia.[149] Kejayaan sektor ini turut merangsang pertumbuhan syarikat pemula tempatan seperti Piktochart dan DeliverEat.[158]

Kewangan

Deretan pencakar langit di sepanjang Jalan Northam, sebahagian daripada Daerah Pusat Perniagaan George Town.

George Town merupakan pusat kewangan utama Tanah Melayu British semasa era kolonial. Sejak akhir abad ke-19, bank antarabangsa seperti Standard Chartered, HSBC dan Royal Bank of Scotland membuka cawangan di sini, menjadikan utara Jalan Pantai sebagai pusat dagangan utama.[12] Selepas merdeka, George Town kekal sebagai hab kewangan bagi Malaysia Utara.[159]

Menjelang 1990-an, kawasan komersial kewangan berkembang ke Jalan Northam dan Pulau Tikus.[160] Majlis Bandaraya Pulau Pinang menetapkan kawasan ini sebagai sebahagian daripada Daerah Pusat Perniagaan George Town dalam Penang2030, selain tiga koridor ekonomi lain: Bayan Baru–Bayan Lepas, Tanjung Tokong–Tanjung Bungah dan Batu Ferringhi–Teluk Bahang.[82]

Selain institusi kewangan swasta, kawasan CBD turut menempatkan agensi kewangan kerajaan persekutuan seperti Bank Negara Malaysia dan Kumpulan Wang Simpanan Pekerja.[134] Sektor kewangan dan perkhidmatan berkaitan menyumbang 9.1% kepada KDNK Pulau Pinang pada 2022.[145]

Perkhidmatan

Pantai di Batu Ferringhi merupakan antara lima destinasi pelancongan utama di Pulau Pinang bagi pelancong tempatan pada tahun 2022.[145]

George Town secara tradisinya merupakan salah satu destinasi pelancongan paling popular di Malaysia. Ia pernah menarik tokoh-tokoh terkenal seperti Somerset Maugham, Rudyard Kipling, Noël Coward, Lee Kuan Yew dan Ratu Elizabeth II.[161][162][163] Bandar ini diiktiraf kerana seni binanya, kepelbagaian budaya, tarikan semula jadi seperti pantai dan bukit, serta keunikan masakannya.[164]

Tidak seperti kebanyakan bandar lain di Malaysia, George Town tidak hanya bergantung kepada pengangkutan udara untuk ketibaan pelancong. Jeti Swettenham, pelabuhan kapal persiaran paling sibuk di Malaysia, merupakan pintu masuk utama ke bandar ini selain Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (LTAPP).[165] LTAPP juga merupakan lapangan terbang kedua paling sibuk di Malaysia dari segi pergerakan pesawat.[166]

Usaha untuk mempelbagaikan ekonomi telah menyaksikan George Town mengembangkan sektor pelancongannya dalam bidang khusus seperti pelancongan perubatan, acara perniagaan (MICE), ekopelancongan, dan ketibaan kapal persiaran.[167] Bandar ini juga menjadi tumpuan pelancongan perubatan negara dengan beberapa hospital swasta yang terkenal.[168]

George Town turut dikenal pasti sebagai destinasi utama untuk acara perniagaan, di mana industri ini menjana kesan ekonomi hampir RM1.3 bilion di seluruh Pulau Pinang pada tahun 2024.[169] Lokasi utama termasuk Setia SPICE, Straits Quay dan Prangin Mall.[170]

Sebagai destinasi beli-belah utama di barat laut Malaysia, George Town mempunyai pelbagai pusat beli-belah seperti Gurney Plaza, Gurney Paragon, 1st Avenue Mall, Straits Quay, Sunshine Central dan Queensbay Mall. Pada masa yang sama, rumah kedai dan pasar tradisional masih kekal aktif, menjual pelbagai produk tempatan unik seperti buah pala, Heong Peng dan biskut Tambun.[171]

Sejak tahun 2004, Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas dan kawasan Bayan Baru telah diberikan status Cyber City MSC Malaysia, membuka jalan untuk pembangunan George Town sebagai hab perkhidmatan penyumberan luar (SSO).[172] Menjelang 2016, Pulau Pinang menerima pelaburan kedua terbesar dalam perkhidmatan perniagaan global (GBS) selepas Kuala Lumpur, mencipta lebih 8,000 pekerjaan berpendapatan tinggi.[173]

Politik

Tadbir urus tempatan

Rencana utama: Majlis Bandaraya Pulau Pinang
Bendera MBPP dengan jata kota pada latar kuning.
Fasad hadapan Dewan Bandaraya dengan portiko dan seni bina kolonial.
Atas: Bendera Majlis Bandaraya Pulau Pinang
Bawah: Dewan Bandaraya, dibina pada tahun 1903 dalam gaya seni bina Edwardian dan Baroque, telah diwartakan sebagai monumen kebangsaan sejak tahun 1982.[14]

Pada tahun 1796, sebuah jawatankuasa ditubuhkan untuk merekodkan hasil dagangan, dan satu lagi jawatankuasa bagi penilaian harta pada tahun 1800. Jawatankuasa kedua dipilih melalui pemilihan wakil pembayar cukai, menjadikannya pilihan raya politik pertama di penempatan ini.[26] Walaupun jawatankuasa ini bersifat ad hoc dan tidak mempunyai kuasa perundangan, ia menandakan permulaan tadbir urus majlis secara sistematik di Pulau Pinang.[26]

Pada tahun 1856, India Board di bawah pentadbiran British India meluluskan Akta No. XXVII untuk pelantikan Pesuruhjaya Perbandaran dan pengenaan cukai di Selat Melaka.[174] Komisen Perbandaran George Town ditubuhkan pada tahun berikutnya.[26] Menjelang tahun 1957, George Town menjadi bandar pertama di Tanah Melayu yang diberikan status bandar oleh Ratu Elizabeth II dan memiliki kerajaan tempatan pilihan sepenuhnya.[53][59] Pilihan raya kerajaan tempatan di seluruh negara digantung sejak Konfrontasi Indonesia–Malaysia pada tahun 1965.[26][58]

Majlis Bandaraya Pulau Pinang (MBPP), beribu pejabat di Dewan Bandaraya, merupakan badan pentadbiran dan perundangan rasmi bagi kota ini. MBPP diketuai oleh seorang Datuk Bandar dibantu oleh setiausaha dan 24 ahli majlis yang memantau 19 jabatan.[175] Ahli majlis dilantik oleh Kerajaan Negeri Pulau Pinang dengan tempoh setahun yang boleh diperbaharui.[176] Setakat 2023, satu daripada 24 kerusi diperuntukkan kepada NGO, selebihnya diisi oleh parti komponen kerajaan negeri.[177] Datuk Bandar sejak 2023 ialah Rajendran P. Anthony, individu keturunan India kedua memegang jawatan ini selepas D. S. Ramanathan.[178]

Strategi perancangan bandar MBPP kini ditetapkan dalam Pelan Tempatan Pulau Pinang 2030.[179] MBPP juga menyediakan perkhidmatan seperti kutipan sampah, penyelenggaraan dan kemudahan komuniti.[180] Ia terlibat dalam projek seperti Jalan Bukit Kukus Paired Road dan perkhidmatan bas percuma CAT sejak 2009.[181] Bajet MBPP 2025 berjumlah RM433.3 juta dan perbelanjaan RM466.3 juta.[182]

Selepas kemenangan Pakatan Rakyat dalam Pilihan raya negeri Pulau Pinang 2008, kerajaan negeri cuba memulihkan pilihan raya tempatan.[183] Akta Pilihan Raya Kerajaan Tempatan (Pulau Pinang dan Seberang Perai) diluluskan pada 2012 tetapi kemudian dibatalkan oleh Mahkamah Persekutuan Malaysia atas alasan bidang kuasa negeri tidak meliputi perkara tersebut.[184]

Perwakilan negeri dan persekutuan

Rencana utama: Kerajaan Negeri Pulau Pinang
Bangunan Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang di Light Street.

George Town merupakan ibu negeri Pulau Pinang, menempatkan pejabat Ketua Menteri Pulau Pinang di Komtar serta Kediaman Rasmi Yang di-Pertua Negeri di Jalan Scotland.[24][185] Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang bersidang di bangunan DUN sejak 1959.[186]

Kota ini diwakili oleh enam Ahli Parlimen dan 19 kawasan Dewan Undangan Negeri (DUN).[187] Tanjong Bunga merupakan antara kawasan pilihan raya yang kecil, manakala Pengkalan Kota ialah DUN paling padat. Padang Kota paling rendah dari segi populasi, dan Batu Lancang mempunyai peratusan tertinggi penduduk Cina.[188]

Kawasan Parlimen:

Kawasan DUN:

Kehakiman

George Town merupakan ibu kehakiman Pulau Pinang. Sistem kehakiman terdiri daripada mahkamah majistret, sesyen dan Mahkamah Tinggi. Mahkamah Tinggi Pulau Pinang di Light Street, ditubuhkan pada 1808, dianggap tempat kelahiran kehakiman Malaysia moden.[12][31] Antara peguam terkenal yang pernah berkhidmat ialah Tunku Abdul Rahman, Cecil Rajendra dan Karpal Singh.[189]

Kota ini juga mempunyai dua mahkamah majistret dan sesyen yang berkhidmat di Daerah Timur Laut dan Daerah Barat Daya, masing-masing di Light Street dan Balik Pulau.[190] Polis Diraja Malaysia mengendalikan keselamatan dengan 22 balai polis yang beroperasi di kawasan bandar.

Pemandangan Bandar

Pemandangan panorama kawasan bandar, didominasi bangunan pencakar langit dan pangsapuri pada waktu senja.
Latar langit di pusat bandar raya sekitar tahun 2025
Pemandangan langit George Town dari Teluk Gurney
Pemandangan malam George Town dari Jelutong

Seni Bina

Sebuah pagoda dan stupa berwarna emas di sebuah kuil Siam.
Wat Chayamangkalaram dibina pada tahun 1845 oleh masyarakat Siam di atas tanah yang diberikan oleh Ratu Victoria.[191]

Pada tahun 2008, UNESCO telah mengisytiharkan hampir 260 he (2.6 km2) di pusat bandar aya sebagai Tapak Warisan Dunia.[75] Diiktiraf kerana rupa bandar zaman kolonial British, pusat bandar ini dikenali dengan "rupa bandar seni bina dan budaya yang unik, tiada tandingan di Asia Timur dan Asia Tenggara", menurut UNESCO.[75] Kawasan yang dilindungi UNESCO ini diliputi oleh zon teras seluas 109.38 he (270.3 ekar) dan zon penampan seluas 150.04 he (370.8 ekar), yang sebahagian besarnya dibataskan oleh Jalan Transfer di barat dan Jalan Prangin di selatan.[82][75][192]

Sebanyak 3,642 bangunan warisan telah dikenal pasti oleh Majlis Bandaraya Pulau Pinang dalam kawasan ini.[82] Antara jenis binaan ialah rumah kedai, banglo Anglo-India, masjid, kuil, gereja, dan kompleks pentadbiran serta komersial bergaya Eropah yang membentuk kerangka budaya pelbagai kaum bandar ini.[193] Antara mercu tanda utama dalam zon ini ialah Khoo Kongsi, Masjid Kapitan Keling, dan Kuil Sri Mahamariamman.[14] Pengaruh budaya Siam dan Burma turut dapat dilihat pada rumah ibadat seperti Wat Chayamangkalaram, Kuil Buddha Burma Dhammikarama dan Kek Lok Si.[194]

Selain seni bina kolonial, George Town turut menempatkan sebahagian besar pencakar langit Pulau Pinang. Bangunan tertinggi di bandar ini termasuk Menara Komtar, Marriott Residences dan Muze @ PICC. Permintaan terhadap kediaman bertingkat tinggi di kawasan pinggir bandar meningkat sejak 2015, didorong oleh keperluan perumahan strata dan pertumbuhan ekonomi bandar.[195]

Taman

Pemandangan udara taman tepi laut dengan latar bangunan pencakar langit.
Fasa pertama Teluk Gurney menawarkan kemudahan rekreasi dan persiaran tepi laut.[196]

Taman Botani Pulau Pinang ditubuhkan pada tahun 1884 oleh ahli botani Nathaniel Cantley, menjadikannya taman botani pertama di Malaysia.[14] Ia ditumpukan kepada penyelidikan botani dan hortikultur serta pemuliharaan hidupan liar.[197] Taman ini adalah sebahagian daripada Rizab Biosfera Bukit Bendera, yang diiktiraf sebagai Rizab Biosfera UNESCO sejak 2021.[84][86] Berdekatan dengannya ialah Taman Bandar, yang dibuka pada 1972 sebagai ruang rekreasi awam pasca rusuhan kaum 13 Mei 1969.[198]

Dengan keluasan 2,562 he (25.62 km2), Taman Negara Pulau Pinang meliputi hutan bukit pantai, tasik meromiktik, paya bakau, terumbu karang, dan pantai penyu seperti Pantai Kerachut, Pantai Mas, Teluk Kampi, dan Teluk Ketapang.[199] Diwartakan pada tahun 2003 oleh Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara, kawasan ini telah dikenal pasti sebagai destinasi eko-pelancongan utama bandar oleh Kerajaan Negeri Pulau Pinang.[199][200]

Dikenali sebagai "destinasi ikonik tepi laut baharu Pulau Pinang" oleh mantan Ketua Menteri Pulau Pinang Lim Guan Eng, Teluk Gurney ialah taman seluas 24.28 he (0.2428 km2) yang dibangunkan di atas tanah tebus guna di pesisir Persiaran Gurney.[90] Ia dibahagikan kepada empat zon utama: kawasan makanan & minuman (F&B), taman air, pantai buatan manusia dan kawasan pesisir yang dipenuhi pokok.[90][201] Fasa pertama Teluk Gurney dibuka kepada orang awam pada tahun 2024.[196]

Sebagai sebahagian daripada usaha mewujudkan ruang hijau mesra rakyat dan mengekang perubahan iklim di George Town, Majlis Bandaraya Pulau Pinang kini membangunkan rangkaian taman dan laluan air yang saling bersambung seluas 18,000 he (180 km2) di seluruh bandar.[82][202] Projek "Penang Green Connectors" ini merangkumi koridor ekologi termasuk 50 km (31 bt) taman pesisir dan 65 km (40 bt) sistem sungai dikenali sebagai "koridor biru", selain pembinaan laluan pejalan kaki dan basikal di bandar.[202]

Budaya

Seni

Children on a Bicycle karya Ernest Zacharevic di Lebuh Armenian, George Town. Mural ini tersenarai dalam kompilasi destinasi grafiti dunia oleh The Guardian pada tahun 2013.[203]

Varian Chingay Pulau Pinang diperkenalkan di George Town pada tahun 1919. Ia dicirikan oleh aksi mengimbangi bendera besar di atas kepala atau tangan.[204] Dahulunya dipengaruhi oleh ritual dunia bawah tanah orang Cina, perarakan Chingay kini diadakan setiap tahun sebagai tarikan pelancong dan terus menjadi ekspresi identiti Orang Cina Pulau Pinang.[205][206] George Town juga merupakan tempat kelahiran Bangsawan, teater Melayu yang menggabungkan pengaruh India, Barat, Islam, Cina dan Indonesia.[207] Boria, satu lagi bentuk teater unik yang menggabungkan nyanyian dengan biola, marakas dan tabla, mula dipentaskan di bandar ini pada pertengahan abad ke-19.[208]

Selain itu, George Town telah muncul sebagai hab untuk seni dan budaya di Malaysia. Penetapan sebahagian pusat bandar sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, telah memajukan industri budaya dan kreatif.[209] Sejak 2010, Festival George Town menjadi salah satu acara seni utama di Asia Tenggara.[210] Diadakan setiap tahun sejak 2011, Festival Sastera George Town memenangi Anugerah Festival Sastera Antarabangsa di Pesta Buku London pada 2018 yang pertama dari Asia Tenggara menerima penghormatan ini.[211]

Pada tahun 2012, artis Lithuania Ernest Zacharevic menghasilkan mural yang memaparkan budaya, penduduk dan gaya hidup tempatan. Bandar ini juga dihiasi dengan 52 karikatur besi tempa dan 18 mural dinding yang menggambarkan sejarah serta kehidupan harian komuniti setempat.[203] Pameran seni juga diadakan di ruang acara seperti Hin Bus Depot dan Sia Boey Urban Archaeological Park.[212][213]

Masakan

Senario kulinari George Town merangkumi pengaruh Melayu, Cina, India, Peranakan dan Thai, jelas dalam pelbagai makanan jalanan seperti char kway teow, asam laksa dan nasi kandar.[214] Dirujuk oleh CNN sebagai "ibu kota makanan Malaysia", bandar ini turut tersenarai oleh Time dan Lonely Planet sebagai antara lokasi terbaik di Asia untuk makanan jalanan.[214][215][216] Menurut Time pada tahun 2004, tiada tempat lain dengan makanan sehebat ini pada harga semurah ini.[215] Robin Barton dari Lonely Planet menyifatkan George Town sebagai "epicentrum kulinari pelbagai budaya yang tiba selepas bandar pelabuhan ini didirikan pada 1786, dari Melayu ke India, Aceh ke Cina, Burma ke Thai".[216]

Seiring masa, senario kulinari bandar ini berkembang untuk merangkumi restoran mewah, menambah kepada pelbagai pilihan makanan jalanan.[217][218] Pada 2022, Panduan Michelin mula diperkenalkan di Pulau Pinang, mengiktiraf "restoran kecil dan makanan jalanan yang mencerminkan budaya makan tepi jalan Malaysia".[219] Edisi 2025 Panduan Michelin menampilkan 63 restoran di bandar ini.[220]

Kelab Sukan

Pusat acara Setia SPICE di Bayan Baru, sebuah lokasi utama bagi acara pelancongan acara perniagaan.[170]

George Town mempunyai pelbagai kemudahan sukan. Stadium Bandar, Pulau Pinang, dengan kapasiti 20,000 tempat duduk menjadi gelanggang rasmi bagi Penang F.C. Setia SPICE pula menawarkan gelanggang tertutup dan pusat akuatik.[221][222] Pusat ekuin tertua di Malaysia, Penang Turf Club, terletak di bandar ini.[14] Tambahan lagi, beberapa kemudahan latihan khusus untuk badminton dan skuasy turut dibangunkan.[223][224] George Town juga pernah menjadi tuan rumah kejohanan sukan serantau dan antarabangsa seperti Sukan SEA 2001, Kejohanan Terbuka Dunia Wanita Skuasy 2013 dan Sukan Asia Pasifik Masters 2018.[225][226][227]

Antara acara sukan tahunan penting di bandar ini termasuk Festival Perahu Naga Antarabangsa Pulau Pinang dan Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang. Festival Perahu Naga Antarabangsa Pulau Pinang diadakan setiap Disember dan menarik peserta dari luar negara.[228] Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang pula menarik lebih 22,000 peserta dari 65 negara pada 2024.[229]

Pendidikan

Setakat 2022, George Town mempunyai 111 buah sekolah rendah dan 49 buah sekolah menengah.[147][230] Pemerintahan kolonial British telah menggalakkan pertumbuhan sekolah mubaligh di seluruh bandar ini, termasuk St. Xavier's Institution, St. George's Girls' School dan Methodist Boys' School.[29] Ditubuhkan pada tahun 1816, Penang Free School (PFS) ialah sekolah Inggeris tertua di Asia Tenggara.[231]

Pada tahun 1819, sekolah Cina pertama di George Town telah ditubuhkan, menandakan permulaan sistem pendidikan Cina moden di Malaysia.[232][233] George Town juga menempatkan 12 buah sekolah antarabangsa dan ekspatriat yang menawarkan silibus British, Amerika atau International Baccalaureate.[147][230][234]

Pada tahun 1969, Universiti Pulau Pinang telah ditubuhkan sebagai universiti kedua Malaysia dan institusi pengajian tinggi awam pertama di George Town.[59][235] Ia kemudiannya dinamakan semula sebagai Universiti Sains Malaysia (USM) pada tahun 1972.[236] Setakat 2025, universiti ini menduduki tempat ke-146 dalam Kedudukan Universiti Dunia QS, ketiga terbaik di Malaysia selepas Universiti Malaya dan Universiti Kebangsaan Malaysia.[237] Kebanyakan institusi pengajian tinggi lain di bandar ini adalah institusi swasta seperti Wawasan Open University, Kolej Universiti Komunikasi Han Chiang, DISTED College dan RCSI & UCD Malaysia Campus.[238] Beribu pejabat di Gelugor, RECSAM ialah salah satu daripada 26 institusi khusus di bawah Pertubuhan Menteri-Menteri Pendidikan Asia Tenggara (SEAMEO).[239]

Pada tahun 2016, kerajaan negeri melancarkan perpustakaan digital pertama Malaysia dalam kawasan PFS.[240] Direka sebagai "perpustakaan dalam taman" dan ruang komuniti, Perpustakaan Digital Pulau Pinang menyediakan akses terancang kepada lebih 3,000 judul buku elektronik.[240][241] Susulan kejayaan Perpustakaan Digital Pulau Pinang, perpustakaan seumpamanya telah dibina di lokasi lain dalam bandar ini serta di Seberang Perai.[242]

Sukan

Pemain beregu campuran Malaysia Chan Peng Soon meraih pingat perak bersama Goh Liu Ying di Sukan Olimpik Musim Panas 2016.
Pemain skuasy bertaraf dunia Nicol David disambut peminat ketika beraksi di kampung halamannya, George Town, pada September 2016.

George Town telah melahirkan ramai atlet terkenal Malaysia. Antaranya ialah Nicol David, yang dianggap sebagai salah seorang pemain skuasy wanita terhebat sepanjang zaman. Beliau dilahirkan di George Town dan menjalani latihan awal di Gelugor.[243] Pemain skuasy lain seperti Low Wee Wern dan Ong Beng Hee turut berasal dari George Town. Pemain badminton Chan Peng Soon memenangi pingat perak dalam acara beregu campuran di Sukan Olimpik 2016.

Stadium Bandaraya Pulau Pinang, tempat pemain FA Pulau Pinang Mohd Faiz Subri menjaringkan gol yang memenanginya Anugerah Puskás FIFA 2016.

George Town mempunyai kemudahan sukan yang agak lengkap. Stadium Bandaraya Pulau Pinang di Jalan Dato Keramat ialah stadium utama Pulau Pinang dengan kapasiti 25,000 orang.[244][245] Stadium ini ialah gelanggang utama FA Pulau Pinang dan tempat Mohd Faiz Subri menjaringkan gol 'banana kick' yang memenangi Anugerah Puskás FIFA 2016.[246]

Setia SPICE di Bayan Baru ialah gelanggang tertutup utama dan juga pusat akuatik, manakala Pusat Skuasy Antarabangsa Nicol David di Gelugor merupakan pusat latihan skuasy utama.[247]

Selain itu, Kelab Lumba Kuda Pulau Pinang di Batu Gantung yang ditubuhkan pada tahun 1864 ialah pusat perlumbaan kuda dan ekuestrian terbesar di Malaysia.

Acara tahunan popular di George Town ialah Maraton Antarabangsa Jambatan Pulau Pinang. Laluan maraton penuh bermula dari kawasan Queensbay Mall, merentasi Jambatan Pulau Pinang sepanjang 13.5 kilometer sebelum berpatah balik ke titik mula. Pada tahun 2010, acara ini disertai seramai 24,000 peserta.

Kota ini turut menjadi tuan rumah acara sukan nasional dan antarabangsa termasuk Sukan Malaysia 2000 dan Kejohanan Skuasy Wanita Dunia 2013.

Kesihatan

Pemandangan udara kompleks hospital.
Hospital Besar Pulau Pinang berfungsi sebagai hospital rujukan tertier bagi wilayah barat laut Malaysia.[248]

Perkhidmatan kesihatan di Pulau Pinang disediakan menerusi sistem dua peringkat yang terdiri daripada hospital awam dan swasta. Ditadbir dan dibiayai oleh Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM), Hospital Besar Pulau Pinang yang mempunyai 1,100 katil dan terletak di pusat bandar raya berfungsi sebagai hospital rujukan tertier bagi wilayah barat laut Malaysia.[248] Ia disokong oleh Hospital Balik Pulau yang mempunyai 81 katil dan memberi perkhidmatan kepada bahagian barat bandar raya.[249]

Selain itu, terdapat 13 buah hospital swasta yang beroperasi di seluruh George Town.[250] Hospital swasta seperti Hospital Adventist Pulau Pinang, Pusat Pakar Loh Guan Lye dan Hospital Island beroperasi secara bebas daripada KKM dan telah memainkan peranan penting dalam menjadikan Pulau Pinang destinasi utama pelancongan perubatan di Malaysia.[168][251] Walaupun hospital awam dan swasta biasanya beroperasi secara berasingan, terdapat kerjasama antara sektor awam dan swasta pada waktu tertentu, seperti semasa pandemik COVID-19 apabila hospital swasta berkongsi peralatan dan menerima pesakit bukan COVID-19 yang memerlukan rawatan segera.[252]

Media

Surat khabar

George Town pernah menjadi pusat utama media cetak di Malaysia. Akhbar pertama negara, Prince of Wales Island Gazette, telah diterbitkan di bandar ini pada tahun 1806.[253] Akhbar tersebut ditutup selepas 21 tahun akibat penapisan ketat yang berleluasa pada awal abad ke-19.[253] Kebebasan media mula berkembang sekitar pertengahan abad ke-19, seiring dengan suasana politik yang lebih terbuka di Pulau Pinang berbanding Singapura.[11][42][253]

Selepas kemerdekaan pada tahun 1957, beberapa akhbar utama berpindah ke Kuala Lumpur, yang muncul sebagai ibu negara pentadbiran.[254] Akhbar The Star, salah satu akhbar berbahasa Inggeris utama negara, memulakan penerbitannya di George Town pada tahun 1971.[255] Bandar ini juga menempatkan akhbar Cina tertua di negara ini, Kwong Wah Yit Poh, yang ditubuhkan pada tahun 1910.[256]

Filem dan televisyen

Seni bina zaman kolonial yang masih utuh di George Town menjadikan bandar ini lokasi popular untuk penggambaran filem dan siri televisyen berlatarkan budaya Asia.[257] Filem dan siri seperti Crazy Rich Asians, Anna and the King, Lust, Caution, The Little Nyonya, dan You Mean the World to Me telah dirakamkan di sini. Filem terakhir itu merupakan filem pertama yang dihasilkan sepenuhnya dalam dialek Hokkien Pulau Pinang.[258]

George Town turut menjadi hentian untuk rancangan realiti The Amazing Race 16, The Amazing Race Asia 5, dan The Amazing Race Australia 7.[259][260][261]

Pengangkutan

Jambatan Sultan Abdul Halim Mu’adzam Shah yang dibuka pada 2014 telah mengurangkan kesesakan lalu lintas di Jambatan Pulau Pinang sebanyak 20%.[262]

Darat

Jalan-jalan tertua di George Town iaitu Lebuh Light, Lebuh Pantai, Lebuh Chulia dan Lebuh Pitt disusun secara grid dan hampir bersudut tepat antara satu sama lain.[19] Perbandaran pesat sepanjang abad ke-20 telah menyebabkan peluasan beransur-ansur jaringan jalan bandar.[19] Sehingga tahun 2023, sistem jalan raya George Town meliputi jarak sepanjang 1,509.4 km (937.9 bt), termasuk 102.7 km (63.8 bt) jalan persekutuan, 538.4 km (334.5 bt) jalan negeri dan 868.4 km (539.6 bt) jalan majlis perbandaran.[263]

George Town dihubungkan secara fizikal ke tanah besar Semenanjung Malaysia melalui dua jambatan. Jambatan Pulau Pinang sepanjang 13.5 km (8.4 bt) dan Jambatan Sultan Abdul Halim Mu’adzam Shah (Jambatan Kedua Pulau Pinang) sepanjang 24 km (15 bt).[262] Dalam bandar, Lebuhraya Tun Dr Lim Chong Eu merupakan laluan utama yang menghubungkan pusat bandar dengan kedua-dua jambatan serta Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas.[264] Laluan Persekutuan Malaysia 6 ialah jalan utama yang melingkari pulau, manakala Jalan Lingkaran Dalam George Town berperanan sebagai nadi utama dalam pusat bandar.[265][266]

Pengangkutan awam

Kereta api Bukit Bendera mendaki cerun 27.9° antara yang paling curam di dunia.[267]
Sebuah beca di George Town.
Bas Rapid Penang di Terminal Pengkalan Weld.
Gerabak lama buatan Switzerland untuk Kereta api Bukit Bendera yang digunakan dari 1923 hingga 1977.
Gerabak baharu Bukit Bendera yang digunakan sejak 2011.
LinkBike, sistem perkongsian basikal awam yang diperkenalkan pada 2016 di George Town.

George Town dahulunya merupakan peneraju pengangkutan awam di Tanah Melayu. Trem wap diperkenalkan pada 1880-an dan berkembang secara beransur-ansur. Walaupun perkhidmatan trem dihentikan pada 1936, satu lagi tinggalan kolonial, beca masih digunakan, terutama untuk pelancong.[41][268]

Pada abad ke-18, pengangkutan awal di George Town menggunakan kenderaan berkuasa kuda seperti kereta hackney, diikuti oleh beca dan kemudian digantikan dengan beca roda tiga menjelang 1941. Sehingga kini, beca masih digunakan untuk tujuan pelancongan.[269]

George Town juga pernah menggunakan pelbagai mod pengangkutan seperti kereta kuda, trem wap, trem elektrik, troli bas elektrik tanpa landasan dan bas dua tingkat. Trem elektrik diperkenalkan pada 1905 dan digantikan oleh troli bas elektrik pada 1925, sebelum dihentikan pada 1961.[270][271]

Perkhidmatan bas awam mengalami persaingan sengit antara syarikat bas swasta pada suatu ketika dahulu sehingga menjejaskan kecekapan. Ini menimbulkan ketidakpuasan dalam kalangan pengguna.[272][273]

Pada tahun 2007, kerajaan persekutuan mengumumkan bahawa Rapid KL di bawah Prasarana Malaysia akan mengambil alih pengurusan perkhidmatan bas dan beroperasi sebagai Rapid Penang. Pada mulanya, ia memiliki 150 buah bas dan 28 laluan, yang berkembang kepada lebih 400 buah bas dan 56 laluan menjelang 2016.[274][275]

Rapid Penang juga mengendalikan bas percuma di pusat bandar dengan kerjasama Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Selain itu, bas pelancongan dua tingkat Hop-On Hop-Off turut diperkenalkan.[276]

Terminal Bas Sungai Nibong merupakan terminal utama bas ekspres di bahagian pulau, menawarkan perkhidmatan ke seluruh Semenanjung Malaysia, Singapura dan Thailand Selatan.

Kereta api Bukit Bendera, satu-satunya sistem rel dalam bandar, dinaik taraf pada 2011 dengan gerabak baharu. Projek kereta kabel Bukit Bendera kedua kini dalam pembinaan bagi mengurangkan kebergantungan pada sistem sedia ada.

Pada 2016, George Town menjadi bandar pertama di Malaysia yang memperkenalkan sistem perkongsian basikal awam melalui LinkBike, dengan lebih 25 stesen di seluruh kawasan pulau. Sistem ini berasaskan aplikasi mudah alih dan menyokong gaya hidup lestari.[277]

Sejak 2015, perkhidmatan e-hailing seperti Uber dan Grab turut disediakan di Pulau Pinang.[278]

Kerajaan negeri melaksanakan Pelan Induk Pengangkutan Pulau Pinang, yang merangkumi sistem rel bandar bagi mengurangkan kesesakan trafik. Ini termasuk projek Laluan Mutiara LRT sepanjang 29.5 km (18.3 bt) yang menghubungkan pusat bandar ke Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Seberang Perai. Projek ini bermula pada 2025 dan dijangka siap menjelang 2031.[279][280]

Cadangan masa depan termasuk:

Kerajaan Negeri Pulau Pinang menyasarkan Pulau Pinang sebagai negeri pertama dengan sistem pengangkutan pelbagai mod iaitu darat, laut dan udara menjelang 2030.

Udara

Rencana utama: Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang
Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang, kapasiti tahunan 6.5 juta penumpang, tetapi jumlah penumpang telah melebihi kapasiti ini sebelum Pandemik COVID-19.

Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (LTAPP) terletak 16 km (9.9 bt) ke selatan pusat bandar. Ia merupakan lapangan terbang utama di utara Malaysia. LTAPP ialah lapangan terbang kedua tersibuk di Malaysia dari segi pergerakan pesawat dan mencatat lebih 7.6 juta penumpang pada 2024.[282] Pada 2023, eksport bernilai RM385 bilion melalui lapangan ini, menjadikannya penyumbang eksport terbesar Malaysia.[149] Setakat 2025, lapangan terbang ini sedang dinaik taraf untuk meningkatkan kapasiti tahunan kepada 12 juta penumpang menjelang 2028.[283]


Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang dan Jambatan Sultan Abdul Halim Muadzam Shah pada tahun 2017


Laut

Dermaga Swettenham merupakan salah satu pintu masuk utama ke George Town. Pada 2017, dermaga ini mencatatkan 125 panggilan pelabuhan oleh kapal persiaran, mengatasi Pelabuhan Klang sebagai terminal kapal persiaran paling sibuk di Malaysia.[165] Kapal persiaran gergasi seperti Queen Mary 2 serta kapal tentera laut turut berlabuh di sini dari semasa ke semasa.[284]

Sebelum siapnya Jambatan Pulau Pinang pada 1985, perkhidmatan feri Pulau Pinang merupakan satu-satunya penghubung antara George Town dan Seberang Perai.[285] Kini, empat feri masih beroperasi merentasi Selat Pulau Pinang setiap hari, berlabuh di Terminal Feri Raja Tun Uda.[286]

Pemandangan George Town dan Pelabuhan Pulau Pinang dari Seberang Perai

Tempat-tempat menarik

Persiaran Gurney di George Town
Pemandangan Tanjung Tokong di luar bandar raya George Town

Perhubungan Antarabangsa

George Town menempatkan sebilangan besar misi diplomatik asing. Sehingga tahun 2025, sebanyak 22 buah negara telah menubuhkan konsulat atau melantik konsul kehormat di bandar ini. Senarai berikut adalah berdasarkan maklumat daripada Kementerian Luar Negeri (Malaysia), kecuali dinyatakan sebaliknya.[287]

Bandar kembar dan sahabat

George Town merupakan antara bandar pertama di Malaysia yang menjalin hubungan bandar kembar sejak tahun 1973, meskipun ketika itu wujud kekaburan dari segi bidang kuasa perundangan.[288][289] Bandar ini kini mempunyai beberapa bandar kembar dan sahabat seperti berikut:

Bandar kembar

Bandar sahabat

Lokasi

Destinasi dari George Town
Tanjung Tokong
Balik Pulau Butterworth
   George Town    
Bayan Lepas

Nota

https://ms.m.wikipedia.org/wiki/George_Town,_Pulau_Pinang#/editor/0

Lihat juga

Zon Metropolitan Georgetown

Rujukan

  1. ^ ...
  2. ^ ...
  3. ^ ...
  4. ^ a b c d e f "Penemuan Utama Banci Penduduk dan Perumahan Malaysia 2020" (pdf) (dalam bahasa Bahasa Melayu dan Inggeris). Jabatan Perangkaan Malaysia. ISBN 978-967-2000-85-3.
  5. ^ a b c d e f ...
  6. ^ Ooi, Keat Gin (2010). The A to Z of Malaysia. Rowman & Littlefield. ISBN 9780810876415.
  7. ^ Everett-Heath, John (2017). The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780192556462.
  8. ^ "Penaga Laut trees are back in George Town". The Star (dalam bahasa Inggeris). 28 Julai 2008. Dicapai pada 18 Mac 2022.
  9. ^ Mohd Arif Atan (14 Julai 2008). "Pastikan Warisan Dunia serlahkan warisan Melayu". Utusan Malaysia.
  10. ^ a b c d e Samuel Wee, Tien Wang (1992). "British Strategic Interests in the Straits of Malacca 1786–1819" (PDF). Simon Fraser University. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 9 Januari 2024. Dicapai pada 18 Disember 2023.
  11. ^ a b c d e Lewis, Su Lin (2016). Cities in Motion: Urban Life and Cosmopolitanism in Southeast Asia, 1920–1940. University of Cambridge. ISBN 9781107108332.
  12. ^ a b c d e f g h i Langdon, Marcus (2014). George Town's Historic Commercial and Civic Precincts. George Town World Heritage Incorporated (diterbitkan 2015). ISBN 9789671228128.
  13. ^ Merican, Ahmad Murad (29 Oktober 2021). "The 1786 Acquisition of Pulau Pinang: Unveiling the Light Letters, Revisiting Legal History Case Materials and R. Bonney's Kedah 1771–1821" (PDF). Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 17 Oktober 2023. Dicapai pada 18 Disember 2023.
  14. ^ a b c d e f Hockton, Keith (2012). Penang: An Inside Guide to Its Historic Homes, Buildings, Monuments and Parks. MPH Group. ISBN 978-967-415-303-8.
  15. ^ Ooi, Keat Gin (2010). The A to Z of Malaysia. Rowman & Littlefield. ISBN 9780810876415.
  16. ^ Everett-Heath, John (2017). The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford University Press. ISBN 9780192556462.
  17. ^ a b Pampus, Mareike (September 2021). "Multiple Motives and a Malleable Middleman: The Founding of George Town (Malaysia)". Martin Luther University Halle-Wittenberg.
  18. ^ Shennan, Margaret (2000). Out in the Midday Sun: The British in Malaya, 1880-1960. John Murray. ISBN 9780719557163.
  19. ^ a b c d e f g Zhao, Long (2 Disember 2018). "The Townscape Evolution of Historic Port Settlement of George Town, Pulau Pinang, Malaysia" (PDF). Universiti Putra Malaysia. 11. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 18 Disember 2023. Dicapai pada 18 Disember 2023.
  20. ^ Fadzlin Bakri, Aidatul (Oktober 2018). "Negotiating Identities and 'Sense of Place' in a World Heritage City: The Case of George Town, Penang, Malaysia" (PDF). University of Birmingham. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 18 Disember 2023. Dicapai pada 18 Disember 2023.
  21. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama TaiwanU
  22. ^ Ashley Jackson (November 2013). Buildings of Empire. OUP Oxford. m/s. 7. ISBN 978-0-19-958938-8. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2024. Dicapai pada 21 Februari 2016.
  23. ^ Ooi, Kee Beng (2014). "When Penang Became a Spice Island". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 Mei 2017. Dicapai pada 25 Mei 2017.
  24. ^ a b Khoo, Su Nin (2007). Streets of George Town, Penang. Areca Books. ISBN 978-983-9886-00-9.
  25. ^ Ludher, Swaran (2015). They Came to Malaya. Xlibris Corporation. ISBN 9781503500365.
  26. ^ a b c d e f Koay Su Lin, Steven Sim (2014). "A History of Local Elections in Penang Part I: Democracy Comes Early". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 18 September 2017. Dicapai pada 25 Mei 2017.
  27. ^ Tan, Soo Chye (1950). "A Note on Early Legislation in Penang". Persatuan Diraja Asia Cawangan Malaysia. 1 (151): 100–107. JSTOR 41559485. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Februari 2023. Dicapai pada 30 Disember 2023.
  28. ^ Tan 1950, m/s. 104–105.
  29. ^ a b c d e f g h i j k l Keat Gin, Ooi (2015). "Disparate Identities: Penang from a Historical Perspective, 1780–1941" (PDF). Kajian Malaysia – Journal of Malaysian Studies. Universiti Sains Malaysia. 33 (2): 27–52. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 7 Februari 2017. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  30. ^ Kyshe, Norton (1885). Kes-kes yang Didengar dan Diputuskan di Mahkamah Agung Tanah Jajahan Diraja, 1808–1884. Jilid I, Kes Sivil. 1. Singapore and Straits Print. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2024. Dicapai pada 30 Disember 2023.
  31. ^ a b Kehakiman Malaysia: Laporan Tahunan 2016 (PDF). Mahkamah Persekutuan Malaysia. 2016. m/s. XV. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 30 Disember 2023. Dicapai pada 30 Disember 2023.
  32. ^ "Singapore Becomes Admin Centre of the Straits Settlements". Perpustakaan Negara Singapura. Diarkibkan daripada yang asal pada 13 Januari 2024. Dicapai pada 13 Januari 2024.
  33. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Jaime Koh
  34. ^ a b Wong, Yee Tuan (2015). Penang Chinese Commerce in the 19th Century: The Rise and Fall of the Big Five. ISEAS-Yusof Ishak Institute. ISBN 978-981-4515-02-3.
  35. ^ a b Ooi, Giok Ling (2 September 1991). "British Colonial Health Care Development and the Persistence of Ethnic Medicine in Peninsular Malaysia and Singapore" (PDF). Universiti Nasional Singapura. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 14 Februari 2024. Dicapai pada 14 Februari 2024 – melalui Universiti Kyoto.
  36. ^ "The Disturbances at Penang". The Sydney Morning Herald. 16 September 1867. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2024. Dicapai pada 25 Mei 2017 – melalui Trove.
  37. ^ Wong, Chun Wai (20 April 2013). "Bandar koboi yang merupakan Pulau Pinang dahulu". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 September 2017. Dicapai pada 30 Disember 2017.
  38. ^ "Negeri-Negeri Selat". Perpustakaan Negara Singapura. Diarkibkan daripada yang asal pada 28 September 2018. Dicapai pada 25 Mei 2017.
  39. ^ a b c d Turnbull, C. M. "The Penang Story" (PDF). Peranan George Town dalam Negeri-Negeri Selat, 1826–1946. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 6 Februari 2024. Dicapai pada 6 Februari 2024.
  40. ^ "Asian Studies". Perundangan Kerajaan terhadap Kongsi Gelap Cina di Negeri-Negeri Selat pada akhir abad ke-19.
  41. ^ a b Francis, Ric (2006). Penang Trams, Trolleybuses & Railways: Municipal Transport History, 1880s–1963. Areca Books.
  42. ^ a b c d e f g h Daniel Goh, P. S. (2014). "Between History and Heritage: Post-Colonialism, Globalisation, and the Remaking of Malacca, Penang and Singapore" (PDF). Trans-Regional and -National Studies of Southeast Asia. 2. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 21 Oktober 2016. Dicapai pada 13 Oktober 2016.
  43. ^ a b "Ingatan Terhadap Wira China Masih Teguh di Rumah Pulau Pinang". Reuters (dalam bahasa Inggeris). 21 Januari 2007. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 Oktober 2023. Dicapai pada 13 Oktober 2023.
  44. ^ "Sun Yat Sen". Perpustakaan Negara Singapura. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Julai 2017. Dicapai pada 25 Mei 2017.
  45. ^ Ajay Kamalakaran (20 Mei 2015). "Pertempuran Pulau Pinang: Ketika Nelayan Melayu Menyelamatkan Kelasi Rusia". Russia Beyond. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 Januari 2016. Dicapai pada 12 Januari 2016.
  46. ^ a b c d e f g h i j k l m Barber, Andrew (2010). Penang At War : A History of Penang During and Between the First and Second World Wars 1914–1945. AB&B.
  47. ^ "Pulau Pinang Ditinggalkan – Garnisun British Ditarik Balik". Northern Times. 20 Disember 1941. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2024. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  48. ^ Bayly, Christopher (2005). Forgotten Armies: The Fall of British Asia, 1941–1945. Harvard University.
  49. ^ B. Frank, Richard (2020). Tower of Skulls: A History of the Asia-Pacific War: July 1937–Mei 1942. W. W. Norton & Company. ISBN 9781324002116.
  50. ^ Stevens, David. "Operasi Kapal Selam Jerman di Perairan Australia". Tentera Laut Diraja Australia. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Disember 2023. Dicapai pada 19 Disember 2023.
  51. ^ Eugene Quah (Disember 2023). "Ketika Pulau Pinang Menjadi Pangkalan Kapal Selam Paksi". Penang Monthly (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Disember 2023. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  52. ^ Paul H. Kratoska (1998). The Japanese Occupation of Malaya: A Social and Economic History. C. Hurst & Co. Publishers. m/s. 296. ISBN 978-1-85065-284-7. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2024. Dicapai pada 21 Februari 2016.
  53. ^ a b c d "Hari Bersejarah Pulau Pinang—Apa Sebuah Hari!". The Straits Times. 2 Januari 1957. m/s. 1. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Disember 2017. Dicapai pada 8 Disember 2017.
  54. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Koay-2016b
  55. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Koay-2016a
  56. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Christie-1998
  57. ^ Sopiee, Mohd. Noordin (7 April 2011). "Gerakan Pemisahan Pulau Pinang, 1948–1951". Cambridge University Press. 4: 52–71. doi:10.1017/S0022463400016416. S2CID 154817139. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 Disember 2023. Dicapai pada 19 Disember 2023.
  58. ^ a b c d e Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Abdullah
  59. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Wong-2013
  60. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama REFSA-2015
  61. ^ "Kajian Pengangkutan Bandar di Kawasan Metropolitan George Town, Butterworth dan Bukit Mertajam" (PDF). Agensi Kerjasama Antarabangsa Jepun. Januari 1980. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 19 Disember 2023. Dicapai pada 19 Disember 2023.
  62. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama The Straits Times-1966
  63. ^ Khor, Cheang Kee (3 Ogos 1966). "Drama di Dewan Bandaraya". The Straits Times. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Disember 2023. Dicapai pada 20 Disember 2023.
  64. ^ Singh, Chet; Rasiah, Rajah; Wong, Yee Tuan (2019). From Free Port to Modern Economy: Economic Development and Social Change in Penang, 1969 to 1990. Penang Institute. ISBN 9789814843966.
  65. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Ooi-2009
  66. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Evelyn Teh-2016
  67. ^ a b c d e Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Athukorala
  68. ^ Nancy Duxbury, W.F. Garrett-Petts, David MacLennan (2015). Cultural Mapping as Cultural Inquiry. Routledge. ISBN 9781317588016.
  69. ^ Goh, Ban Lee (Februari 2010). "Ingatkan Semula Status Bandar Raya George Town". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Disember 2017. Dicapai pada 9 Disember 2017.
  70. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Li-2011
  71. ^ Rananawa, Arjuna (30 Mac 2000). "Sebuah Bandar di Persimpangan". CNN. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Oktober 2023. Dicapai pada 19 Disember 2023.
  72. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Jenkins-2008
  73. ^ Ng, Su-Ann (7 November 2004). "Pulau Pinang Kehilangan Tarikan Pelancongan". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 6 Disember 2017. Dicapai pada 10 Disember 2017.
  74. ^ "Pulau Pinang – Siapa Harus Menghentikan Kemerosotan Ini?". Malaysiakini (dalam bahasa Inggeris). 16 Disember 2004. Diarkibkan daripada yang asal pada 6 Disember 2017. Dicapai pada 6 Disember 2017.
  75. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama UNESCO
  76. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Looi-2015
  77. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama island
  78. ^ Katahenggam, Nagathisen. "Analisis Fiskal dan Tadbir Urus Majlis Bandaraya Pulau Pinang 2002–2011" (PDF). Universiti Taylor’s. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 4 Februari 2024. Dicapai pada 4 Februari 2024.
  79. ^ Opalyn Mok (31 Mac 2015). "Presiden Majlis Kini Datuk Bandar Pertama Pulau Pinang". Malay Mail. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 Oktober 2023. Dicapai pada 4 Februari 2024.
  80. ^ a b Lim, H. S. (2011). "TSS Mapping Using THEOS Imagery over Penang Island, Malaysia". Universiti Sains Malaysia.
  81. ^ Chau, Loon Wai (2005). "Probing Different Centralities in City Regions: A Space-Syntactic Approach" (PDF). Techne Press. 1. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 7 Januari 2024. Dicapai pada 7 Januari 2024.
  82. ^ a b c d e Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Penang Island City Council-2
  83. ^ Hilmy, Imran (5 Oktober 2023). "Jalan Panjang Menuju Air Lebih Bersih dari Sungai Pinang". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Disember 2023. Dicapai pada 20 Disember 2023.
  84. ^ a b c "Rizab Biosfera Bukit Bendera". UNESCO (dalam bahasa Inggeris). Jun 2022. Diarkibkan daripada yang asal pada 6 Disember 2023. Dicapai pada 13 November 2023.
  85. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Penang Water Supply Corporation
  86. ^ a b Kevin Vimal (11 Jun 2022). "Rizab Biosfera Bukit Bendera Terima Sijil Pengiktirafan Rasmi". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Disember 2023. Dicapai pada 20 Disember 2023.
  87. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Ramly-2008
  88. ^ a b c Chee, Su Yin (13 Ogos 2017). "Land Reclamation and Artificial Islands: Walking the Tightrope Between Development and Conservation" (PDF). Universiti Sains Malaysia. 12: 80. Bibcode:2017GEcoC..12...80C. doi:10.1016/j.gecco.2017.08.005. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 17 Disember 2023. Dicapai pada 20 Disember 2023.
  89. ^ Opalyn Mok (1 September 2023). "KM Pulau Pinang: Kerja Awal Pembinaan Pulau Buatan Silicon Island Bermula Hari Ini". Malay Mail (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 8 Disember 2023. Dicapai pada 26 Oktober 2023.
  90. ^ a b c Opalyn Mok (23 Februari 2016). "Gurney Wharf, Taman Tepi Air Baharu di Pulau Pinang". Malay Mail. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 Disember 2023. Dicapai pada 15 Disember 2023.
  91. ^ Kevin Vimal (26 Mei 2023). "Projek Pulau Andaman oleh E&O Dorong Agenda Hijau Pulau Pinang, Kata KM Chow". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Disember 2023. Dicapai pada 20 Disember 2023.
  92. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Melaka and George Town, Historic Cities of the Straits of Malacca". whc.unesco.org (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-07-05. Dicapai pada 2016-10-13. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  93. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :7
  94. ^ Brebbia, C. A. (2011). The Sustainable World. Wessex Institute of Technology. ISBN 9781845645045.
  95. ^ "The Historic City of George Town Heritage Management Plan" (PDF). George Town World Heritage Incorporated. 2008. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2017-02-18. Dicapai pada 2017-08-22.
  96. ^ "Unesco heritage listing: Height of new projects capped at 18 metres". The Sun (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-08-22. Dicapai pada 2017-05-27. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  97. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "UNESCO World Heritage Centre - State of Conservation (SOC 2009) Melaka and George Town, Historic Cities of the Straits of Malacca (Malaysia)". whc.unesco.org (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-03-15. Dicapai pada 2017-05-27. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  98. ^ Dan Lee (2017). "The Cape of Flowers". Penang Monthly. Dicapai pada 2017-05-27.
  99. ^ "Tanjung Bungah in Numbers". Penang Monthly. 2017. Dicapai pada 2017-05-20.
  100. ^ "Penang Unpeeled". Penang Irish Association. Dicapai pada 2017-05-27.
  101. ^ Wong, Chun Wai. "Jelutong: Home to a thriving coastal village". The Star.
  102. ^ Filmer, Andrea (2016). "Air Itam: So Busy. So Beguiling". Penang Monthly. Dicapai pada 2017-05-27.
  103. ^ Wong, Chun Wai (2013-08-17). "Roaring times in old Air Itam - Community". The Star. Dicapai pada 2017-05-27.
  104. ^ a b "Penang DAP rep: Put all projects in Gurney Drive on hold". Malay Mail. 2015-05-22. Dicapai pada 2017-05-27.
  105. ^ "Mega project plans for reclaimed Gurney Drive". NST Online. 2016-03-09. Dicapai pada 2017-05-27.
  106. ^ Dewi, K. Kasturi; Chin, Christina. "Archives". Dicapai pada 2016-10-17.
  107. ^ "The Official Opening Ceremony of the Viewing Deck, Penang Hill". Pejabat Ketua Menteri Pulau Pinang.
  108. ^ "myPenang - Penang Botanic Gardens, 130 years of Legacy". Dicapai pada 2016-10-17.
  109. ^ "Brief History". www.penangmunicipalpark.com. Dicapai pada 2017-05-23.
  110. ^ "Penang Municipal Park". Time Out Penang. Dicapai pada 2017-05-23.
  111. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :29
  112. ^ "Safeguarding Penang's water supply". Dicapai pada 2017-05-23.
  113. ^ "Intergovernmental Oceanographic Commission" (dalam bahasa Inggeris). UNESCO. Diarkibkan daripada yang asal pada 28 September 2018. Dicapai pada 28 Februari 2018.
  114. ^ The Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. Charles Knight. 1840. m/s. 400. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2024. Dicapai pada 21 Februari 2016.
  115. ^ Tijs Neutens; Philippe de Maeyer (16 Oktober 2009). Developments in 3D Geo-Information Sciences. Springer Science & Business Media. m/s. 206. ISBN 978-3-642-04791-6.
  116. ^ "Mengapa Jerebu Tahunan Asia Tenggara Sukar Ditangani?". The Economist. 7 Julai 2013. ISSN 0013-0613. Diarkibkan daripada yang asal pada 23 April 2018. Dicapai pada 15 Oktober 2016.
  117. ^ "Penang Climate Normals 1991–2020". World Meteorological Organization. Dicapai pada 2024-07-31.
  118. ^ "Monthly Climate Data". Ogimet. Dicapai pada 2024-07-31.
  119. ^ "Klimatafel von Penang (George Town) / Malaysia" (PDF). Deutscher Wetterdienst. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2019-03-22. Dicapai pada 2024-07-31.
  120. ^ Penang Past and Present, 1786–1963 (PDF). Majlis Bandaraya George Town. 1966 – melalui Wasabi Technologies.
  121. ^ Usman Yaakob; Tarmiji Masron; Fujimaki Masami. "Sembilan Puluh Tahun Perbandaran di Malaysia: Satu Kajian Geografi tentang Ciri dan Trendnya" (PDF). Universiti Ritsumeikan. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 26 Februari 2024. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  122. ^ "MyCensus 2020: Mukim/Town/Pekan". Jabatan Perangkaan Malaysia: 174–175. Februari 2024. ISBN 9789672537069.
  123. ^ "Achieving A System of Competitive Cities in Malaysia: Main Report" (PDF). Bank Dunia: 16. November 2015. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 6 Mac 2024. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  124. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama M. Merewether-1892
  125. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Jaime Koh-2
  126. ^ Heaver, Stuart (10 Mei 2014). "High Society". South China Morning Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 Jun 2017. Dicapai pada 29 Mei 2017.
  127. ^ "Peninsula States Asked to Give East Malaysians Time Off for Festivals". The Borneo Post. Dicapai pada 28 Mei 2017.
  128. ^ McIntyre, Ian (15 September 2022). "Celebrating the Ties between Penang and East Malaysia". The Vibes. Dicapai pada 15 September 2022.
  129. ^ Filmer, Andrea (22 Ogos 2023). "Pameran Foto Kupas Identiti Serani di Pulau Pinang". The Star. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  130. ^ Saieed, Zunaira (18 Mac 2023). "Penang's Easy Living is Big Draw for Expats Looking to Retire". The Straits Times. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  131. ^ Wong, Chun Wai (6 Julai 2013). "The Jewish Community in Penang is All but Gone Leaving Only Tombs Behind". The Star.
  132. ^ a b Ng, Su-Ann (22 November 2008). "Multilingual Road Signs Put Up to Boost Penang's Tourism". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 Ogos 2017. Dicapai pada 28 Ogos 2017.
  133. ^ a b c d Teresa Wai, See Ong (Mei 2022). "Building Relationships with Community Members: Lessons Learnt from Fieldwork in Penang". Griffith University. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  134. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Think City-2021
  135. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Opalyn Mok-2016-1
  136. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Rahim-2015
  137. ^ "Dialects and Languages in Numbers". Penang Monthly. Mei 2017. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mei 2017. Dicapai pada 27 Mei 2017.
  138. ^ Lin, Rouwen (3 Oktober 2010). "The Telugu Heritage". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 Ogos 2017. Dicapai pada 28 Ogos 2017.
  139. ^ a b c Ooi Kok Hin, Julia Tan. "Penang Hokkien On Life Support". Diarkibkan daripada yang asal pada 15 Jun 2017. Dicapai pada 27 Mei 2017.
  140. ^ "Translating Penang Hokkien to English with Ease". 17 Ogos 2016. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  141. ^ Christina Chin (3 November 2008). "Penang to Stick with Multilingual Road Signs". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  142. ^ Teresa Ong, Wai See (September 2018). "Language Maintenance in Malaysia" (PDF). Griffith University.
  143. ^ Ann Tan (24 November 2008). "Road Signs Vandalised". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  144. ^ Sofia Nasir (26 Oktober 2020). "Penang Council Lodges Report over Vandalised Dual-Language Road Signs". Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Disember 2023. Dicapai pada 22 Disember 2023.
  145. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Stats-Malaysia-2018
  146. ^ "Senarai Penerima Bantuan Pembangunan DAC" (PDF). OECD.
  147. ^ a b c d "My Local Stats Barat Daya Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. November 2023. ISSN 2735-2528.
  148. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Malaysiakini-2022
  149. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Department of Statistics Malaysia-2023a
  150. ^ "Tinjauan Bandar-bandar Malaysia". Euromonitor International. September 2023. Dicapai pada 12 Disember 2023.
  151. ^ "Bandar-Bandar ASEAN: Menyemarakkan Perpaduan Budaya". Economist Intelligence Unit. 2016.
  152. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama GaWC 2020
  153. ^ Jessie Lee (13 Jun 2024). "KK tangga ke-391 daripada 1,000 bandar dunia". Dicapai pada 2 Julai 2024.
  154. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Nikkeiindustries
  155. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama BBCsilicon
  156. ^ "Menuju Lembah Silikon Timur 2.0". 18 November 2021. Dicapai pada 6 Disember 2023.
  157. ^ "Pelaburan Perkilangan Diluluskan Pulau Pinang 2021 Cecah RM76.2 Bilion". Dicapai pada 5 Disember 2023.
  158. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Chia-2017
  159. ^ Yeap, Soon Lye. "Pemulihan Bandar Warisan: Kajian Kes Zon Warisan George Town". Universiti Putra Malaysia.
  160. ^ Goh, Beng Lan (2002). Modern Dreams: An Inquiry Into Power, Cultural Production and the Cityscape in Contemporary Urban Penang. SEAP Publications.
  161. ^ "E&O Edition 20" (PDF). Eastern & Oriental Berhad. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 23 Mac 2018. Dicapai pada 23 Mac 2018.
  162. ^ Koay, Su Lyn (Disember 2014). "Sejarah Pilihan Raya Tempatan di Pulau Pinang Bahagian II: Legasi untuk Dilindungi". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 Jun 2018. Dicapai pada 23 Mac 2018.
  163. ^ "Putera Charles dan Camilla Tiba di Pulau Pinang untuk Lawatan Rasmi Sehari". Malaysiakini. 6 November 2017. Diarkibkan daripada yang asal pada 13 Februari 2024. Dicapai pada 7 Disember 2023.
  164. ^ Ghaderi, Z.; Som, A.P.M.; Henderson, J.C. (April–Julai 2012). "Krisis Pelancongan dan Destinasi Pulau: Pengalaman di Pulau Pinang, Malaysia". Tourism Management Perspectives. 2–3: 79–84. doi:10.1016/j.tmp.2012.03.006. PMC 7147625. PMID 32289006.
  165. ^ a b "Jeti Swettenham Atasi Pelabuhan Klang Sebagai Pelabuhan Kapal Persiaran Utama". The Sun. 20 Disember 2017. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Disember 2023. Dicapai pada 10 Disember 2023.
  166. ^ Opalyn Mok (24 Jan 2025). "Lapangan Terbang Pulau Pinang Tempat Kedua Tertinggi di Malaysia Bagi Pergerakan Pesawat". Malay Mail. Dicapai pada 20 April 2025.
  167. ^ "Pelan Induk Pelancongan Pulau Pinang 2021–2030" (PDF). Kerajaan Negeri Pulau Pinang. Mei 2021. ISBN 9789671966105. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 13 Mac 2024. Dicapai pada 7 Januari 2024.
  168. ^ a b Mulyanto, Randy (21 November 2023). "Pulau Pinang Tarik Pelancong Kesihatan dari Indonesia". Nikkei. Diarkibkan daripada yang asal pada 11 Disember 2023. Dicapai pada 7 Disember 2023.
  169. ^ "Ulasan Tahunan Acara Perniagaan Pulau Pinang 2024" (PDF). Biro Konvensyen dan Pameran Pulau Pinang. 2025.
  170. ^ a b "Panduan Perancang Mesyuarat Pulau Pinang 2022–23" (PDF). Biro Konvensyen dan Pameran Pulau Pinang. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 20 Februari 2018. Dicapai pada 19 Februari 2018.
  171. ^ Lim Yoke Mui; Nurwati Badarulzaman; A. Ghafar Ahmad (20–22 Januari 2003). "Aktiviti Runcit di Malaysia: Dari Rumah Kedai ke Hiperpasar" (PDF). USM. PRRES. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 24 Januari 2016. Dicapai pada 24 Januari 2016.
  172. ^ See, Lay Hoon (2010). "Analisis Rantaian Nilai Tenaga Kerja dalam Pengilangan Elektronik MNC di Pulau Pinang" (PDF). USM. Dicapai pada 25 Disember 2023.
  173. ^ Opalyn Mok (6 Disember 2018). "KM Mahu Pulau Pinang Jadi Hab Perkhidmatan Perniagaan Global". Malay Mail. Dicapai pada 5 Disember 2023.
  174. ^ Act No. XXVII of 1856 (PDF). Legislative Council of India. 1856. m/s. 1–9.
  175. ^ "Carta Organisasi".
  176. ^ "Background".
  177. ^ Hilmy, Imran (2 Oktober 2023). "23 MBPP Councillors Sworn In".
  178. ^ "Rajendran Sworn In as Fourth Mayor". 9 Mei 2023.
  179. ^ "Penang Unveils Island's Draft Local Plan". 20 Oktober 2022.
  180. ^ "Function".
  181. ^ "Age Friendly City".
  182. ^ "MBPP's Budget 2025 Focuses on Cleanliness and Sustainability".
  183. ^ "Enabling Decentralisation in Malaysia" (PDF). Cite journal requires |journal= (bantuan)
  184. ^ "Chor: Penang Local Govt Polls Act Not Valid". 13 Jun 2012.
  185. ^ "Architectural Icon: KOMTAR".
  186. ^ "Visitor Restriction for DUN Sitting".
  187. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Hutchinson-2023
  188. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama The Star-2023
  189. ^ "Thousands Pay Last Respects to Karpal Singh".
  190. ^ "Direktori Mahkamah".
  191. ^ "The Reclining Buddha Statue in the Wat Chayamangkalaram Temple". www.roots.gov.sg. Dicapai pada 25 Disember 2023.
  192. ^ Shamsuddin, Shuhana. "Regeneration of the Historic Waterfront of World Heritage Sites in Malaysia – The Case of Penang and Melaka" (PDF). Universiti Teknologi Malaysia.
  193. ^ "Stories from Penang" (PDF). Universiti Queensland. 2016.
  194. ^ Ooi, Tze Xiong (Oktober 2022). "Aliran Pemikiran Buddha Bertemu di Pulau Pinang". Penang Monthly.
  195. ^ Lum, Ka Kay (15 Oktober 2016). "Kondominium di Pulau Pinang Semakin Berkembang". The Edge (Malaysia).
  196. ^ a b Lo, Tern Chern (4 Februari 2024). "Fasa Pertama Teluk Gurney Kini Dibuka". The Star (Malaysia).
  197. ^ "Pelan Kawasan Khas untuk Taman Botani" (PDF). Taman Botani Pulau Pinang.
  198. ^ Arnold Loh (4 Oktober 2018). "Pulau Pinang Rancang Jadikan Gurney Drive Tarikan Utama". The Star (Malaysia).
  199. ^ a b Hong, Chern Wern (2010). "Cabaran dan Potensi Pembangunan Lestari di Taman Negara Pulau Pinang" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  200. ^ Vaghefi, Negin (14 Jun 2019). "Ekopelancongan: Sektor yang Menuntut Kelestarian Sepenuhnya" (PDF). Penang Institute.
  201. ^ Sekaran, R. (28 Jun 2023). "Mengembalikan Kegemilangan Gurney Drive". The Star (Malaysia).
  202. ^ a b Opalyn Mok (3 Januari 2019). "Pulau Pinang Akan Bangunkan Rangkaian Hijau 18,000 Hektar Menjelang 2030". Malay Mail.
  203. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Chang-2014
  204. ^ McIntyre, Ian (10 Mac 2023). "New Attractions Await Visitors to Penang". The Vibes.
  205. ^ Daniel Goh, P. S. (2011). Cite journal requires |journal= (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
  206. ^ Lo, Tern Chern (21 Disember 2023). Missing or empty |title= (bantuan)
  207. ^ Hon, Yi Wen (13 Ogos 2007). Missing or empty |title= (bantuan)
  208. ^ Abdul Manan, Shakila (2016). Cite journal requires |journal= (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
  209. ^ Khoo, Suet Leng (19 Mac 2023). Cite journal requires |journal= (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
  210. ^ Chen, May Yee (31 Julai 2014). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  211. ^ Ferrarese, Marco (15 November 2019). Missing or empty |title= (bantuan)
  212. ^ Nicole Chang (2017). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  213. ^ "Places". George Town World Heritage Incorporated. Missing or empty |url= (bantuan)
  214. ^ a b Cripps, Karla (13 Julai 2017). Missing or empty |title= (bantuan)
  215. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Fitzpatrick-20042
  216. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Barton-2014
  217. ^ Agatha Wong (19 April 2022). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  218. ^ McDonnell, Sharon (8 Mac 2023). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  219. ^ Brian Cheong, KatelynTan (20 Oktober 2022). Missing or empty |title= (bantuan); Missing or empty |url= (bantuan)
  220. ^ "Pulau Pinang Michelin Restaurants – the Michelin Guide Malaysia". Missing or empty |url= (bantuan)
  221. ^ Ong, K. H. (9 Februari 2023). Missing or empty |title= (bantuan)
  222. ^ CHRISTOPHER TAN (30 Januari 2016). Missing or empty |title= (bantuan)
  223. ^ Filmer, Andrea (22 November 2022). Missing or empty |title= (bantuan)
  224. ^ Dermawan, Audrey (22 Jun 2023). Missing or empty |title= (bantuan)
  225. ^ "Venues of the Games". Missing or empty |url= (bantuan)
  226. ^ Velloo, Loganath (17 Mac 2014). Missing or empty |title= (bantuan)
  227. ^ . 1 Disember 2016. Missing or empty |title= (bantuan)
  228. ^ Chong, Kah Yuan (4 Disember 2017). Missing or empty |title= (bantuan)
  229. ^ Sekaran, R. (16 Disember 2024). Missing or empty |title= (bantuan)
  230. ^ a b "My Local Stats Timur Laut Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. November 2023. ISSN 2735-2536.
  231. ^ Balakrishnan, N. (20 Oktober 2016). "How One Malaysian School Became a Bright Spot in Colonialism's Dark Legacy". South China Morning Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  232. ^ Ang, Ming Chee (2009). "The Chinese Education Movement in Malaysia". Universiti Lund. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  233. ^ Vivien Wong (2017). "The Language Medium Policies: A Study on the Development of Independent Chinese Secondary Schools (ICSS) in Malaysia". Universiti Malaya.
  234. ^ Beh, May Ting (19 Oktober 2023). "Imagine an Education Hub: Leveraging Penang's International School Ecosystem" (PDF). Penang Institute. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 25 Disember 2023. Dicapai pada 21 Disember 2023.
  235. ^ Abdul Rahim, Asyirah. "Sustainability-led Institution: Case of Universiti Sains Malaysia, Penang" (PDF). Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  236. ^ Anwar Fazal (23 Januari 2019). "The Birth and Rise of Universiti Sains Malaysia (USM) – Some Ruminations" (PDF). Universiti Sains Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  237. ^ "QS World University Rankings 2025: Top global universities". Quacquarelli Symonds (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2 Julai 2024.
  238. ^ "List of Institutes of Higher Learning" (PDF). Invest Penang. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 9 Disember 2023. Dicapai pada 9 Disember 2023.
  239. ^ "SEAMEO Secretariat". www.seameo.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Disember 2023. Dicapai pada 9 Disember 2023.
  240. ^ a b "Penang Digital Library to be Expanded". The Sun. 26 Jun 2018. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  241. ^ Opalyn Mok (19 Februari 2019). "With No Books but a 'Social Agenda', Penang's Digital Library Redefines How Libraries Work". Malay Mail. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  242. ^ Akmal, Riadz (22 November 2021). "Butterworth Digital Library Clinches Two Awards". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 4 Februari 2024. Dicapai pada 4 Februari 2024.
  243. ^ "A Sky of Stars: Penang Shines as a Sporting State". Penang Monthly (dalam bahasa Inggeris). 2016-04-01. Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-10-18. Dicapai pada 2016-10-18. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  244. ^ "Stadiums in Malaysia (Penang City)". World Stadiums. Diarkibkan daripada yang asal pada 2014-03-27. Dicapai pada 2016-02-12. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  245. ^ "Sewa Kemudahan". Portal Rasmi Majlis Bandaraya Pulau Pinang. 2015-10-09. Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-01-10. Dicapai pada 2017-01-09. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  246. ^ FIFA.com. "The Best FIFA Football Awards 2016 - Puskás Award - FIFA.com". FIFA.com (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-01-08. Dicapai pada 2017-01-09. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  247. ^ "Nicol David International Squash Centre". Time Out Penang. Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-10-19. Dicapai pada 2016-10-18. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  248. ^ a b Kelvin Voon (6 November 2020). "How Do Surgeons Weather the Storm of COVID-19 Pandemic?" (PDF). Medical Journal of Malaysia. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 25 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  249. ^ Chong, Kah Yuan (23 Jun 2018). "Balik Pulau in Need of New Hospital". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  250. ^ "Penang's Healthcare Facilities". Penang Institute (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada 10 Disember 2023. Dicapai pada 10 Disember 2023.
  251. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Cheryl Poo-2023
  252. ^ Yeong, Pey Jung (13 Julai 2021). "How Has the Pandemic Affected Penang's Health Landscape? A Preliminary Study" (PDF). Penang Institute. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 25 Disember 2023. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  253. ^ a b c Nambiar, Predeep (3 Mei 2021). "Tale of a Tiger that Caused a Penang Paper to Close". Free Malaysia Today. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Disember 2023. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  254. ^ Othman, Mohd. Dhari (1992). "Malaysian Press: A Brief Account of Newspapers Published in British Malaya" (PDF). Jurnal Komunikasi. Universiti Kebangsaan Malaysia. 8. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 1 November 2018. Dicapai pada 21 Februari 2024.
  255. ^ "The Star Malaysia's First Issue (9 Sept 1971)". Issuu. 9 September 1971. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 Disember 2023. Dicapai pada 29 Disember 2023.
  256. ^ Khoo Salma Nasution (2008). Sun Yat Sen in Penang. Areca Books. m/s. 58–61. ISBN 978-983-42834-8-3.
  257. ^ Liu, Yong (26 November 2020). "Framing Film-Induced Tourism into a Sustainable Perspective from Romania, Indonesia and Malaysia". Sustainability. 12 (23): 9910. doi:10.3390/su12239910.
  258. ^ Opalyn Mok (17 Mei 2017). "'You Mean the World to Me': Kisah Sejagat, Tetapi Pengalaman Unik Pulau Pinang". Malay Mail. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Disember 2023. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  259. ^ Franich, Darren (5 April 2010). "The Amazing Race Recap: Taxi!". Entertainment Weekly. Diarkibkan daripada yang asal pada 7 Januari 2024. Dicapai pada 7 Januari 2024.
  260. ^ "The Value of Insurance". AXN (saluran TV Asia). Diarkibkan daripada yang asal pada 7 Januari 2024. Dicapai pada 7 Januari 2024.
  261. ^ Jayne, Tamara (19 Jun 2023). "Peserta 'The Amazing Race' Dilihat di Pulau Pinang untuk Musim Baharu". SAYS Malaysia. Diarkibkan daripada yang asal pada 25 Oktober 2023. Dicapai pada 7 Januari 2024.
  262. ^ a b "Penang Bridges". Institution of Civil Engineers. Dicapai pada 17 Disember 2023.
  263. ^ Statistik Jalan Edisi 2024 (PDF). Jabatan Kerja Raya Malaysia. 2024. m/s. 151–227.
  264. ^ "The Proposed Pan Island Link 1 Highway Project, Penang" (PDF). SRS Consortium. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  265. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama jkr
  266. ^ Mak Hoy Ken, Tan Ee Zhio (3 Disember 2014). "Penang Transport Master Plan: Convergence of Connectivity and Rising Land Values" (PDF). AmResearch. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  267. ^ Jeremy Tan (25 Oktober 2023). "Funicular railway is Penang's symbol of achievement". The Star.
  268. ^ "Penang Institute's 'Back to Beca' Project Out to Safeguard the Trade". Dicapai pada 10 Disember 2023.
  269. ^ "The Legacy Of Penang Trishaw". www.penang-vacations.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-11-01. Dicapai pada 2016-10-18. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
  270. ^ Francis, Ric & Ganley, Colin: Penang Trams, Trolleybuses & Railways: Municipal Transport History, 1880s–1963. Areca Books, 2006.
  271. ^ Siow Yuen Ching. "Glorious days of Penang's trams". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-06-22. Dicapai pada 2011-01-03.
  272. ^ "Penang – The Pearl of the Orient". Equator Academy of Art. Diarkibkan daripada yang asal pada 2008-09-14. Dicapai pada 2008-07-27.
  273. ^ Siow Yuen Ching. "Rivalry 'caused inefficiency'". The Star. Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-06-22. Dicapai pada 2011-01-03.
  274. ^ "Rapid Penang Reference". Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-07-11. Dicapai pada 2011-01-03.
  275. ^ "Firm adds 30 more double-decker buses to its fleet". Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-03-20. Dicapai pada 2017-03-19.
  276. ^ "Penang Hop-On Hop-Off". Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-05-04. Dicapai pada 2017-05-06.
  277. ^ "Link Bike". Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-12-21. Dicapai pada 2017-03-26.
  278. ^ Arnold Loh (2015-06-27). "Uber makes presence felt in Penang". The Star. Dicapai pada 2016-01-21.
  279. ^ "Kerajaan ambil alih projek LRT Laluan Mutiara". 29 Mac 2024.
  280. ^ Hilmy, Imran (11 Januari 2025). "PM Anwar rasmi majlis pecah tanah LRT Pulau Pinang".
  281. ^ "Trams making comeback under RM27bil Penang plan".
  282. ^ "Statistic of Aviation Transport".
  283. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :0
  284. ^ "Swettenham Pier Cruise Terminal A World Cruise Destination for Queen Mary 2". Missing or empty |url= (bantuan)
  285. ^ Jeremy Tan (29 November 2023). "Nostalgia of Voyages Past for Penang's Iconic Ferries".
  286. ^ Opalyn Mok (2 Oktober 2024). "Final Voyage: Ikon Feri 'Pulau Pinang' bakal dijadikan muzium".
  287. ^ "Senarai Diplomatik dan Konsular Januari 2025". Kementerian Luar Negeri Malaysia. Januari 2025. Diarkibkan daripada yang asal pada 15 Februari 2023. Dicapai pada 2 November 2023.
  288. ^ Francis Kok Wah Loh (2009). "Federation of Malaysia". Dalam Hans Michelmann (penyunting). Foreign Relations in Federal Countries. McGill-Queen's Press. m/s. 198. ISBN 9780773576186.
  289. ^ Vimal, Kevin (29 Ogos 2023). "George Town-Adelaide Raikan 50 Tahun Perhubungan Bandar Kembar". Buletin Mutiara. Dicapai pada 9 Mac 2025.
  290. ^ a b c Hans Michelmann (28 Januari 2009). Foreign Relations in Federal Countries. McGill-Queen's Press – MQUP. m/s. 198. ISBN 978-0-7735-7618-6. Diarkibkan daripada yang asal pada 31 Julai 2023. Dicapai pada 21 Februari 2016.
  291. ^ "Penang Island". Pejabat Hal Ehwal Antarabangsa, Pentadbiran Metropolitan Bangkok. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 November 2023. Dicapai pada 29 Disember 2023.
  292. ^ "Pulau Pinang dan Phuket Jadi Bandar Kembar". The Star (Malaysia). 2 Ogos 2014. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 Mei 2023. Dicapai pada 28 Ogos 2017.
  293. ^ a b Christopher Tan (31 Mei 2019). "Malaysia-China Raikan 45 Tahun Hubungan Diplomatik Kukuh". Buletin Mutiara. Diarkibkan daripada yang asal pada 26 Disember 2023.
  294. ^ "Jalinan Persahabatan Bandar antara Pulau Pinang dan Sanya". The Star (Malaysia). 21 April 2017.
  295. ^ "マレーシア・ペナン州について". Majlis Perbandaran Katsushika (dalam bahasa Jepun). Dicapai pada 29 Disember 2023.
  296. ^ "Mesyuarat Kedua Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang Ketiga Belas". Dewan Undangan Negeri Pulau Pinang. 6 November 2015. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  297. ^ "2011 Major Events". Sekretariat Kerajaan Bandar Taipei. 20 Julai 2021. Dicapai pada 26 Disember 2023.

Pautan luar

Diarkibkan 2011-07-16 di Wayback Machine

Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id