Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. Seberang Perai - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. Seberang Perai - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Seberang Perai - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Seberang Perai
سبرڠ ڤراي (Jawi)
威省 (Cina)
Bandaraya
Mengikut arah jam dari atas Butterworth, Design Village di Batu Kawan, Bukit Mertajam, padang padi berdekatan dengan Bukit Mertajam, RMAF Butterworth, Pelabuhan Pulau Pinang
Mengikut arah jam dari atas Butterworth, Design Village di Batu Kawan, Bukit Mertajam, padang padi berdekatan dengan Bukit Mertajam, RMAF Butterworth, Pelabuhan Pulau Pinang
Bendera Seberang Perai
Bendera
Mohor rasmi Seberang Perai
Mohor
Seberang Perai (warna merah) di Pulau Pinang (kiri) dan Malaysia Barat (kanan)
Seberang Perai (warna merah) di Pulau Pinang (kiri) dan Malaysia Barat (kanan)
Koordinat: 5°24′N 100°28′E / 5.400°N 100.467°E / 5.400; 100.467
Negara Malaysia
Negeri Pulau Pinang
Penubuhan(<1800 adalah dibawah pemerintahan Kedah Darul Aman ) 1800 , 1867-1957 di bawah jajah perintah British , manakala selepas 1957 menjadi sebahagian daripada negeri Pulau Pinang
Jajahan Mahkota Inggeris1 April 1867 - 31 Ogos 1957
Pendudukan Tentera Jepun di Malaya19 Disember 1941 - 3 September 1945
Memperoleh status perbandaran15 December 1976[1]
Memperoleh status bandaraya16 September 2019 Hari_Malaysia
PusatBukit Mertajam
BandarButterworth
Bukit Mertajam
Jawi
Pentadbiran
 • Pihak berkuasa tempatanMajlis Bandaraya Seberang Perai
 • Datuk BandarDato' Sr. Haji Rozali Haji Mohamud
Keluasan
 • Jumlah751 km2 (290 batu persegi)
Penduduk
 (2010)
 • Jumlah818,197
 • Kepadatan1,089.5/km2 (2,822/batu persegi)
Zon waktuUTC+8 (MST)
 • Musim panas (DST)Not observed
Kod poskod
12xxx to 14xxx
Kod area+6043, +6045
Nombor plat kenderaan di Pulau PinangP
Laman sesawangwww.mbsp.gov.my
Seberang Perai

Seberang Perai ialah sebuah bandar dalam negeri Pulau Pinang di Malaysia. Terletak di Semenanjung Malaysia dan dipisahkan dari Pulau Pinang oleh Selat Pulau Pinang, ia bersempadan dengan Kedah di utara dan timur serta Perak di selatan. Bandar ini meliputi kawasan seluas 748 km2 (289 bt2) dan mempunyai populasi seramai 946,092 orang setakat 2020, menjadikannya bandar ketiga terbesar di Malaysia.[2][3]

Pada asalnya merupakan sebahagian daripada Kesultanan Kedah, wilayah yang kini menempatkan bandar ini telah diserahkan kepada Syarikat Hindia Timur British pada tahun 1800. Ia dinamakan Province Wellesley dan telah ditadbir sebagai sebahagian daripada Pulau Pinang sejak itu.[4][5] Wilayah ini kemudiannya menjadi pusat kepada pertanian berasaskan tanaman kontan, sementara pembangunan bandar baharu seperti Butterworth dan Bukit Mertajam berkembang selari dengan pembinaan jalan raya dan landasan kereta api menjelang akhir abad ke-19.[5][6]

Selepas kemerdekaan Tanah Melayu, Seberang Perai menikmati limpahan pembangunan dari George Town.[7][8] Pelabuhan Pulau Pinang, pelabuhan ketiga paling sibuk di negara ini, telah dipindahkan ke kawasan perbandaran ini pada tahun 1974, sekali gus mengukuhkan ekonomi berasaskan perindustriannya yang telah menarik pelbagai syarikat multinasional.[9][10][11] Dua jambatan jalan raya telah dibina untuk menghubungkan Seberang Perai dengan George Town secara fizikal, melengkapi perkhidmatan feri sedia ada antara kedua-dua bandar tersebut.[12] Penang Sentral, sebuah pembangunan berorientasikan transit yang baharu, telah mengukuhkan peranan Seberang Perai sebagai hab logistik bagi kawasan barat laut Malaysia.[13][14] Selepas beberapa dekad pemodenan dan pembangunan infrastruktur yang pesat, Seberang Perai telah dianugerahkan status bandar pada tahun 2019.[8][15]

Etimologi

Seberang Perai pada asalnya dinamakan Province Wellesley sempena Richard Wellesley, yang merupakan Gabenor Jeneral India ketika wilayah ini diperoleh oleh Syarikat Hindia Timur British (EIC) pada tahun 1800.[16] Istilah "Seberang Perai" dipercayai berasal daripada ungkapan tempatan yang merujuk kepada tebing utara Sungai Perai.[17] Selepas pengambilalihan Province Wellesley, sungai ini menjadi sempadan antara wilayah jajahan British di selatan dan Kesultanan Kedah di utara. Seberang bermaksud "seberang" atau "sebelah lain" dalam bahasa Melayu.[18] Perkataan Thai plāi (Thai: ปลาย), yang bermaksud "penghujung", merujuk kepada sempadan selatan Kedah yang dibentuk oleh sungai tersebut.[19]

Kaum Hokkien merujuk tebing utara sungai tersebut sebagai koay kang, yang bermaksud "seberang sungai". Ketika itu, penumpang dari George Town akan mendarat di Perai dan menyeberangi sungai untuk ke Butterworth dan kawasan pedalaman. Istilah koay kang ini bertepatan dengan nama Melayu Seberang Perai.[17]

Sejarah

Gabungan sejarah
Templat:Country data East India Company Syarikat Hindia Timur British 1800–1858

Raj British 1858–1867
 Negeri-Negeri Selat 1826–1941; 1945–1946
Empayar Jepun 1941–1945
 Malayan Union 1946–1948
 Persekutuan Tanah Melayu 1948–1963

 Malaysia 1963–kini

Sejarah awal

Seberang Perai menunjukkan bukti penempatan manusia sejak zaman Neolitik. Tapak Guar Kepah, yang terletak di tebing selatan Sungai Muda, mengandungi rangka manusia yang dijumpai dalam timbunan kulit kerang (shell midden), menandakan kewujudan penempatan manusia pada zaman tersebut.[20][21] Guar Kepah kekal sebagai satu-satunya contoh penyesuaian manusia Neolitik di kawasan pesisiran pantai di Malaysia.[20]

Seberang Perai pernah menjadi sebahagian daripada tamadun Lembah Bujang.[22] Penemuan plak Mahanavika Buddhagupta dan megalit Cherok Tok Kun di Bukit Mertajam menunjukkan pengaruh besar Hindu di kawasan ini antara abad ke-5 dan ke-6.[22][23]

Pemerintahan British

Pemerolehan dan peluasan jajahan Pulau Pinang oleh British (dalam warna kuning) antara tahun 1786 hingga 1874.[24]

Pada tahun 1786, Francis Light memperoleh Pulau Pinang daripada Kesultanan Kedah sebagai balasan terhadap perlindungan ketenteraan British.[25] Namun, apabila Sultan Abdullah Mukarram Shah dari Kedah cuba mengambil semula pulau itu dengan kekerasan akibat kegagalan pihak EIC menunaikan janji perlindungan, tentera British menyerang Perai sebagai tindakan pencegahan. Tentera Kedah tewas dan Sultan terpaksa memohon damai.[5][26]

Pada tahun 1800, EIC telah menakluk sebidang tanah di tanah besar daripada Kedah dengan bayaran sebanyak 4,000 Dolar Sepanyol.[4][5][26] Perjanjian ini dirunding oleh George Caunter bagi pihak Leftenan Gabenor George Leith. Wilayah ini dinamakan Province Wellesley sempena nama Gabenor Jeneral India Richard Wellesley, 1st Marquess Wellesley.[27] Sungai Perai menjadi sempadan antarabangsa antara wilayah British dan Kedah.[19]

EIC merancang menjadikan pulau tersebut sebagai pos pertanian.[6] Pemerolehan Province Wellesley membolehkan peluasan industri tanaman kontan ke tanah besar, terutamanya pengeluaran rempah dan gula. Ini menarik kemasukan migran dari China, India, Myanmar, Timur Tengah dan pelarian Melayu dari Kedah yang melarikan diri daripada Pencerobohan Siam ke atas Kedah.[5][6][28]

Pada tahun 1831, EIC telah meluaskan Province Wellesley ke utara, mengalihkan sempadan British–Siam dari Sungai Perai ke Sungai Muda.[29] Batas wilayah ini diperluas lagi pada tahun 1868 dan melalui Perjanjian Pangkor 1874, yang menjadikan wilayah British terbentang dari Sungai Muda di utara hingga ke Sungai Kerian di selatan.[30][31]

Pembangunan jalan raya dan landasan kereta api pada awal abad ke-20 menyumbang kepada pertumbuhan industri getah di Province Wellesley.[6] Laluan kereta api baharu di Tanah Melayu British yang menghubungkan sempadan Siam di utara hingga Singapura di selatan melalui Province Wellesley membolehkan Pelabuhan Pulau Pinang menjadi pelabuhan pengeksport bijih timah utama. Ini membawa kepada kemunculan bandar-bandar seperti Butterworth dan Bukit Mertajam sebagai hab logistik. Ordinan Perbandaran 1913 mewujudkan tiga pihak berkuasa tempatan — Lembaga Bandaran Butterworth, Bukit Mertajam dan Lembaga Luar Bandar Province Wellesley.[4][6] Penubuhan kerajaan tempatan ini mempercepat pembangunan infrastruktur di wilayah tersebut.[6]

Perang Dunia Kedua

Sebuah kubu senjata dibina oleh British di sempadan utara Province Wellesley.

RAF Butterworth dibuka beberapa bulan sebelum meletusnya Perang Pasifik antara Britain dan Jepun pada Disember 1941.[32] Apabila tentera Jepun mendarat di Kota Bharu dan Songkhla, skuadron Berikat berundur ke RAF Butterworth pada 8 Disember.[33] Pangkalan udara itu diserang keesokan harinya dan ditinggalkan oleh Tentera Udara Diraja Britain pada 15 Disember. Pulau Pinang jatuh ke tangan Jepun empat hari kemudian.[34]

Semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu, Province Wellesley mengalami pergolakan sosial yang besar. Penduduk awam mengalami penderaan daripada tentera Jepun, manakala keadaan ekonomi dan kehidupan harian menjadi semakin buruk.[6] Petani padi digalakkan meningkatkan hasil tanaman, namun kekurangan bekalan beras tidak dapat diatasi. Walaupun pentadbir Jepun menubuhkan "ladang perintis" pada tahun 1944, kekurangan makanan berlarutan sehingga akhir perang apabila tentera British membebaskan Pulau Pinang. Selepas perang, pihak Pentadbiran Tentera British (Tanah Melayu) mengambil langkah pantas memulihkan keadaan di Province Wellesley, yang dilanda oleh unsur kongsi gelap Cina dan pengaruh Parti Komunis Malaya.[6][34]

Pasca-Kemerdekaan

Pada tahun 1953, British menyusun semula kerajaan tempatan di wilayah ini.[4][6] Lima pihak berkuasa tempatan ditubuhkan — dua majlis bandaran di Butterworth dan Bukit Mertajam, serta tiga majlis daerah luar bandar.[4][35][36] Selepas kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1957, kerajaan Parti Perikatan mula menyatukan kerajaan tempatan di Seberang Perai.[37] Pada tahun 1961, majlis bandaran Butterworth dan Bukit Mertajam digabungkan dengan Majlis Daerah Seberang Perai Utara dan Tengah.[4][38] Ketiga-tiga kerajaan tempatan selebihnya disatukan menjadi satu majlis perbandaran pada tahun 1974.[39] Dua tahun kemudian, Seberang Perai diberi taraf perbandaran dan dikenali sebagai Majlis Perbandaran Seberang Perai.[39]

Pada awal 1960-an, Kerajaan Negeri Pulau Pinang mula memajukan Seberang Perai melalui pewujudan kawasan perindustrian pertama di Mak Mandin dan Perai.[40] Pada tahun 1974, Pelabuhan Pulau Pinang dipindahkan dari George Town ke Seberang Perai, dan pada tahun 1980, Zon Perindustrian Bebas Perai ditubuhkan bagi memanfaatkan infrastruktur pelabuhan dan rel yang sedia ada.[10][41]

Pertumbuhan ekonomi selama beberapa dekad serta ketersediaan tanah industri telah membawa kepada pelaburan besar dalam infrastruktur, termasuk pembinaan Jambatan Pulau Pinang dan Jambatan Sultan Abdul Halim Mu’adzam Shah yang menghubungkan Seberang Perai dan George Town.[8][12][42] Sektor perindustrian turut mendorong pembangunan bandar-bandar baharu seperti Seberang Jaya dan Batu Kawan.[43] Seberang Perai diberikan taraf bandar raya pada tahun 2019.[15]

Geografi

Seberang Perai meliputi keseluruhan bahagian tanah besar negeri Pulau Pinang. Dengan keluasan keseluruhan 747.8 km2 (288.7 bt2), Seberang Perai sedikit lebih besar daripada Singapura.α[3] Bentuk muka bumi bandar ini kebanyakannya rata dan aluvium, kecuali kawasan berbukit yang terletak di sempadan timur dengan negeri Kedah.[44] Bukit Mertajam, dengan ketinggian 1,787 ka (545 m), merupakan titik tertinggi di Seberang Perai. Pantai bandar ini terbahagi kepada dua iaitu pantai berpasir di utara dan pantai berlumpur berpaya bakau di selatan. Pantai selatan terlindung secara geografi oleh Pulau Pinang, manakala pantai utara lebih terdedah kepada Selat Melaka.[44]

Bidang kuasa Seberang Perai turut merangkumi dua pulau kecil pesisir pantai  – iaitu Pulau Aman dan Pulau Gedung.[45] Pulau-pulau kecil ini mempunyai dataran lumpur yang bersambung dengan tanah besar akibat pemendapan semasa pembinaan Jambatan Pulau Pinang.[44]

Bandar ini dibatasi oleh Sungai Muda di utara, yang menjadi sempadan antara Seberang Perai dan Kedah.[46] Di selatan pula, titik tiga sempadan antara Seberang Perai, Kedah dan Perak terletak di dalam kawasan Sungai Kerian.[47]

Beberapa sistem sungai utama mengalir melalui bandar ini, termasuk Sungai Perai, Juru, Jejawi dan Tengah.[44] Pencemaran sungai akibat sisa industri telah menjadi isu berterusan selama beberapa dekad. Sungai Juru, Jawi dan Perai telah dikelaskan sebagai mempunyai kualiti air sederhana (Kelas III) oleh Jabatan Alam Sekitar Malaysia sejak tahun 2016.[48]

Iklim

Data iklim untuk Butterworth (Pangkalan Udara Butterworth) (normal 2007–2020, ekstrem 2015–2022)
Bulan Jan Feb Mac Apr Mei Jun Jul Ogo Sep Okt Nov Dis Tahun
Rekod tinggi suhu, °C (°F) 35.9
(96.6) 		37.0
(98.6) 		36.6
(97.9) 		35.0
(95.0) 		34.0
(93.2) 		34.8
(94.6) 		34.4
(93.9) 		34.0
(93.2) 		34.0
(93.2) 		34.3
(93.7) 		33.9
(93.0) 		36.4
(97.5) 		37.0
(98.6)
Purata maksimum suhu harian, °C (°F) 31.6
(88.9) 		32.1
(89.8) 		32.2
(90.0) 		31.9
(89.4) 		31.8
(89.2) 		31.8
(89.2) 		31.5
(88.7) 		31.9
(89.4) 		31.3
(88.3) 		31.1
(88.0) 		30.9
(87.6) 		31.5
(88.7) 		31.6
(88.9)
Purata suhu harian, °C (°F) 27.8
(82.0) 		28.1
(82.6) 		28.4
(83.1) 		28.6
(83.5) 		28.7
(83.7) 		28.6
(83.5) 		28.2
(82.8) 		28.1
(82.6) 		27.7
(81.9) 		27.7
(81.9) 		27.7
(81.9) 		27.7
(81.9) 		28.1
(82.6)
Purata minimum suhu harian, °C (°F) 24.0
(75.2) 		24.1
(75.4) 		24.8
(76.6) 		25.3
(77.5) 		25.5
(77.9) 		25.4
(77.7) 		24.9
(76.8) 		24.7
(76.5) 		24.6
(76.3) 		24.6
(76.3) 		24.7
(76.5) 		24.5
(76.1) 		24.8
(76.6)
Rekod rendah suhu, °C (°F) 22.3
(72.1) 		19.8
(67.6) 		21.6
(70.9) 		22.7
(72.9) 		23.3
(73.9) 		22.5
(72.5) 		22.2
(72.0) 		22.1
(71.8) 		22.0
(71.6) 		22.7
(72.9) 		22.8
(73.0) 		21.6
(70.9) 		19.8
(67.6)
Purata kerpasan, mm (inci) 96.3
(3.79) 		83.6
(3.29) 		100.7
(3.96) 		183.7
(7.23) 		261.0
(10.28) 		148.9
(5.86) 		185.9
(7.32) 		126.3
(4.97) 		293.4
(11.55) 		291.9
(11.49) 		266.3
(10.48) 		112.9
(4.44) 		2,150.9
(84.66)
Purata bilangan hari kerpasan 7.6 6.0 7.1 13.4 14.9 10.0 11.1 12.6 16.0 17.3 13.9 10.3 140.2
Sumber 1: IEM[49]
Sumber 2: Meteomanz (hujan 2016–2022)[50]

Pentadbiran dan politik

Kerajaan tempatan

Rencana utama: Majlis Bandaraya Seberang Perai
Atas: Bendera Majlis Bandaraya Seberang Perai
Bawah: Menara Bandaraya, ibu pejabat kerajaan bandar raya ini, yang disiapkan pada tahun 2005 bagi menggantikan pejabat pentadbiran lama di Butterworth.[51][52][53]

Sepanjang abad ke-19, Province Wellesley ditadbir dari George Town tanpa sebarang struktur kerajaan tempatan.[6] Keadaan ini berubah pada tahun 1913 apabila Ordinan Perbandaran dikuatkuasakan, mewajibkan penubuhan kerajaan tempatan di Province Wellesley.[4][6][54] Tiga kerajaan tempatan diwujudkan: Lembaga Bandaran untuk Butterworth dan Bukit Mertajam, serta Lembaga Luar Bandar Province Wellesley.[4]

Majlis Bandaraya Seberang Perai (MBSP) ditubuhkan hasil beberapa penstrukturan semula sepanjang abad ke-20. Pada tahun 1953, Lembaga Luar Bandar Province Wellesley dipecahkan kepada tiga majlis daerah luar bandar untuk kawasan utara, tengah dan selatan.[4][35] Selepas kemerdekaan, kerajaan negeri yang diterajui Perikatan ketika itu menyatukan kerajaan-kerajaan tempatan ini secara berperingkat. Majlis bandaran Butterworth dan Bukit Mertajam digabungkan masing-masing dengan majlis daerah Seberang Perai Utara dan Tengah pada tahun 1961.[4][38] Tiga majlis daerah yang tinggal kemudiannya digabungkan menjadi sebuah perbandaran pada tahun 1974.[39] Seberang Perai diberikan status perbandaran pada tahun 1976 dan kemudiannya status bandar raya pada tahun 2019.[39][15]

Sebagai salah satu daripada dua pihak berkuasa bandar raya di Pulau Pinang, MBSP diketuai oleh seorang Datuk Bandar yang dibantu oleh seorang setiausaha dan 24 ahli majlis yang mengawasi 18 jabatan.[55] Datuk Bandar dan ahli-ahli majlis dilantik oleh kerajaan negeri Pulau Pinang, dan berkhidmat untuk tempoh setahun yang boleh dilanjutkan.[56] Pilihan raya kerajaan tempatan telah dilaksanakan pada tahun 1961, namun digantung susulan Konfrontasi Indonesia–Malaysia dan tidak pernah dikembalikan sejak itu.[57][58]

Setakat Jun 2024, Datuk Bandar Seberang Perai ialah Hj Baderul Amin Abdul Hamid.[59] Menara Bandaraya yang terletak di Bukit Tengah berfungsi sebagai ibu pejabat MBSP.[51]

Pelan perancangan bandar terkini MBSP digariskan dalam Rancangan Tempatan Seberang Perai 2030, yang diterbitkan pada tahun 2021.[45][60] Pada tahun 2025, MBSP mengunjurkan hasil tahunan sekitar RM367.3 juta dan perbelanjaan sebanyak RM416.1 juta, termasuk peruntukan bagi alam sekitar, keselamatan awam dan infrastruktur.[61]β

Wakil negeri dan persekutuan

Agihan kaum    Cina dan    Melayu di Seberang Perai, berdasarkan banci Malaysia 2020.[62]

Seberang Perai diwakili oleh tujuh Ahli Parlimen dan 21 kawasan Dewan Undangan Negeri.[63] Sebelum 2023, pilihan raya negeri dijalankan serentak dengan pilihan raya umum setiap lima tahun. Setakat 2023, kaum Melayu merupakan majoriti di 11 daripada 21 kawasan DUN, terutamanya di utara Seberang Perai.[63] Sebaliknya, kaum bukan Melayu tertumpu di kawasan bandar seperti Butterworth, Perai, Bukit Mertajam dan Batu Kawan, serta di kawasan pesisir selatan. Dalam pilihan raya negeri 2023, pakatan Pakatan Harapan–Barisan Nasional mengekalkan 12 kerusi di Seberang Perai, manakala blok pembangkang Perikatan Nasional memenangi sembilan kerusi majoriti Melayu di utara dan tenggara.[63]

Kawasan Parlimen[63]

Kawasan Dewan Undangan Negeri[63]

Kehakiman

Seberang Perai mempunyai sistem kehakiman yang merangkumi mahkamah majistret dan mahkamah sesyen. Setiap satu daripada tiga daerah bandar ini dilayan oleh mahkamah-mahkamah tersebut. Kes-kes di daerah utara berada di bawah bidang kuasa Mahkamah Majistret Butterworth, manakala kes-kes di daerah tengah dikendalikan oleh Mahkamah Majistret Bukit Mertajam.[64] Kes-kes di daerah selatan pula dikendalikan oleh Mahkamah Majistret Jawi.

Polis Diraja Malaysia bertanggungjawab dalam penguatkuasaan undang-undang di Seberang Perai, dengan jumlah keseluruhan 20 balai polis yang beroperasi di seluruh bandar raya ini setakat 2022.[65][66][67]

Demografi

Sejarah kependudukan
TahunPend.±%
1921130,341—    
1931141,388+8.5%
1947183,616+29.9%
1957233,234+27.0%
1970343,010+47.1%
1980432,982+26.2%
1991545,688+26.0%
2000655,711+20.2%
2010818,197+24.8%
2020946,092+15.6%
Sumber: [2][68][69][70][71][72][73][74][75]
Komposisi Etnik Seberang Perai pada 2020[2]
Etnik / Kewarganegaraan Peratusan
Melayu
  
 49.0%
Bumiputera lain
  
 0.3%
Cina
  
 32.9%
India
  
 9.6%
Lain-lain
  
 0.4%
Bukan warganegara
  
 7.7%

Menurut banci Malaysia 2020, Seberang Perai mempunyai populasi seramai 946,092 orang dalam kawasan seluas 748 km2 (289 bt2), menjadikannya berkepadatan penduduk sekitar 1,264.8/km2 (3,276/sq mi).[2] Ini juga menjadikan Seberang Perai sebagai bandar ketiga terbesar di Malaysia selepas Kuala Lumpur dan Kajang. Seberang Perai juga merupakan kawasan penempatan terpadat dalam Konurbasi George Town, merangkumi lebih 54.3% populasi negeri Pulau Pinang. Pusat bandar Butterworth mencatatkan jumlah penduduk seramai 80,378, atau kira-kira 8.5% daripada jumlah keseluruhan penduduk Seberang Perai.[62]

Dalam dekad-dekad selepas kemerdekaan Tanah Melayu, populasi Seberang Perai meningkat pesat hasil limpahan pembangunan dari George Town.[7] Antara tahun 1975 hingga 1990, fenomena perbandaran pinggir bandar semakin ketara di kawasan utara dan tengah bandar ini.[76] Menjelang tahun 1991, populasi Seberang Perai telah mengatasi populasi Pulau Pinang buat pertama kali dalam sejarah negeri ini.γ

Etnik

Setakat 2020, kaum Melayu membentuk 49% daripada populasi Seberang Perai dan merupakan kumpulan etnik majoriti di kawasan utara bandar raya ini.[2] Kaum Cina pula merangkumi hampir 33%, manakala kaum India kira-kira 10%. Semasa era penjajahan British, kegiatan pertanian mendorong kemasukan imigran besar-besaran dari China dan India, menyebabkan kehadiran signifikan penduduk bukan Melayu di daerah tengah dan selatan bandar ini.[5][6][2] Secara khusus, kaum Cina membentuk majoriti di kawasan seperti Butterworth, Bukit Mertajam dan Nibong Tebal.[62]

Ekonomi

Sektor ekonomi di Seberang Perai mengikut sumbangan KDNK (2020)[77]

  Perkhidmatan (46.8%)
  Pembuatan (46.0%)
  Pertanian (4.0%)
  Pembinaan (2.2%)
  Perlombongan (0.3%)

Dahulunya dianggap sebagai "sepupu miskin" kepada George Town, Seberang Perai telah mengalami transformasi ketara dalam beberapa dekad selepas kemerdekaan Tanah Melayu.[8][78][79] Kerajaan Negeri Pulau Pinang giat mempromosi dasar pembangunan seimbang antara dua bandar, dan Seberang Perai kini digambarkan sebagai “masa depan Pulau Pinang”.[80][81] Pada tahun 2021, inisiatif “Teluk Pulau Pinang” dilancarkan secara rasmi, bertujuan memacu pembangunan mampan, regenerasi bandar dan ekonomi kreatif antara pusat bandar George Town dan Butterworth.[82]

Dengan perindustrian pesat sejak 1970-an, bandar ini telah digazetkan sebagai “pusat pertumbuhan” dalam Konurbasi George Town.[6][8] Sembilan daripada kluster industri Pulau Pinang terletak di Seberang Perai, menjadikannya penerima utama pelaburan langsung asing (FDI) dan pengeksport ketujuh terbesar di Malaysia.[83][84] Pembangunan bandar-bandar baharu juga mendorong kepada kepelbagaian ekonomi, terutamanya dalam sektor perkhidmatan seperti peruncitan dan pelancongan.[85][86][87]

Pada tahun 2020, KDNK Seberang Perai bernilai RM45.149 bilion (AS$10.836 bilion), menyumbang kira-kira 46.5% daripada jumlah KDNK Pulau Pinang. Ekonomi bandar ini didorong terutamanya oleh sektor perkhidmatan dan pembuatan, yang secara gabungan menyumbang hampir 93% daripada KDNK tahun tersebut.[77]

Pembuatan

Perancangan sedang dijalankan untuk integrasi ekonomi antara Butterworth dan George Town menerusi inisiatif “Teluk Pulau Pinang”.[88]

Kawasan perindustrian pertama di Pulau Pinang ditubuhkan pada 1960-an di Mak Mandin dan Perai semasa pentadbiran Ketua Menteri pertama negeri itu, Wong Pow Nee.[89] Namun, usaha awal ini lebih tertumpu kepada penggantian import.[90]

Selepas status pelabuhan bebas George Town dimansuhkan dan kekalahan kerajaan negeri pimpinan Perikatan dalam PRU 1969, Ketua Menteri baharu Lim Chong Eu melaksanakan dasar penstrukturan semula ekonomi negeri.[90][91] Laporan Nathan 1970, yang diterbitkan oleh Robert R. Nathan Associates, mencadangkan strategi pertumbuhan berasaskan eksport dan pengukuhan hubungan dengan ekonomi global.[90]

Pada tahun 1980, Zon Perindustrian Bebas Perai diwujudkan sebagai hab utama pembuatan barangan besar-besaran, memanfaatkan lokasi berhampiran Pelabuhan Pulau Pinang dan Laluan kereta api Pantai Barat KTM yang menghubungkan kawasan itu ke seluruh Semenanjung Malaysia.[90][92]

Kini, Seberang Perai menjadi lokasi sembilan kluster industri utama negeri, iaitu di Mak Mandin, Perai, Seberang Jaya, Bukit Tengah, Bukit Minyak, Simpang Ampat dan Batu Kawan.[83][93] Ketersediaan tanah industri menarik banyak syarikat tempatan dan multinasional (MNC), seperti Mattel, Flex, Sanmina, JinkoSolar, Honeywell dan Lam Research.[42][94][95]

Pada tahun 2022, Seberang Perai menerima pelaburan bernilai hampir RM10.9 bilion, iaitu 79% daripada jumlah keseluruhan pelaburan masuk negeri Pulau Pinang.[96] Dalam tahun yang sama, barangan eksport bernilai RM65.7 bilion telah melalui Pelabuhan Pulau Pinang, menjadikan Seberang Perai bandar ketujuh terbesar dari segi eksport di Malaysia.[84]

Perkhidmatan

Dibuka pada tahun 2016, Design Village di Batu Kawan menempatkan 150 kedai dalam kawasan boleh disewa bersih seluas 400,000 ka2 (37,000 m2).[97]

Pembangunan kawasan perbandaran baharu seperti Seberang Jaya dan Batu Kawan telah merangsang pertumbuhan sektor peruncitan, menarik penyertaan syarikat utama seperti Sunway Group dan IKEA.[85][98] Pada tahun 2016, Design Village, pusat beli-belah premium pertama di Pulau Pinang, telah dilancarkan sekali gus memperkukuh Batu Kawan sebagai destinasi peruncitan utama.[85][97]

Kerajaan Negeri Pulau Pinang juga telah melaksanakan pelbagai inisiatif untuk mempromosi agropelancongan dan ekopelancongan di Seberang Perai.[99] Pelan Induk Pelancongan Pulau Pinang 2021 mengenal pasti sektor pertanian bandar ini, serta keunikan semula jadi seperti hutan bakau, dataran lumpur dan sungai sebagai sumber pelancongan yang berpotensi untuk diterokai.[100]

Seberang Perai secara tradisinya berperanan sebagai hab logistik utama Pulau Pinang, menjadi terminal untuk perkhidmatan kereta api dan feri. Pemindahan Pelabuhan Pulau Pinang ke Seberang Perai pada tahun 1974 membolehkan pembangunan perkhidmatan kontena baharu.[41][101] Pada tahun 2022, pelabuhan ini mengendalikan hampir 1.32 juta unit kontena bersamaan dua puluh kaki (TEU), ketiga tertinggi di Malaysia.[96][102] Peranan logistik ini turut disokong oleh Penang Sentral, sebuah pembangunan berorientasikan transit (TOD) yang terletak di Butterworth.[14]

Pertanian

Seberang Perai dikenali sebagai "jelapang padi" Pulau Pinang dan mempunyai sejarah pertanian yang panjang.[6][103] Semasa pemerintahan British, hasil utama kawasan ini termasuk rempah, gula dan getah. Selepas kemerdekaan, tumpuan beralih kepada penanaman padi, kelapa sawit dan kelapa.[8] Setakat 2017, pertanian meliputi hampir 44% penggunaan tanah Seberang Perai.[45] Bandar ini mempunyai kira-kira 12,472 ekar (5,047 he) sawah padi setakat 2008, kebanyakannya terletak di utara.[8][104]

Walaupun keluasan tanah terhad, Pulau Pinang terus mencatatkan purata hasil padi tertinggi di Malaysia sejak tahun 2018, dengan jumlah hasil bernilai RM190.8 juta pada tahun 2022.[105]

Budaya

Seni kontena di Butterworth yang dihasilkan pada tahun 2020.[106]

Kepelbagaian etnik di Seberang Perai telah melahirkan pelbagai sambutan kebudayaan sepanjang tahun. Tahun Baru Cina diraikan di kawasan majoriti Cina seperti Butterworth, di mana acara umum dan jalan-jalan berhias menjadi pemandangan biasa ketika perayaan.[107] Minor Basilica of St. Anne di Bukit Mertajam menganjurkan pesta tahunan Novena, yang menarik ribuan jemaah dari dalam dan luar negara.[108] 'Street of Harmony' di Seberang Jaya menempatkan sembilan rumah ibadat daripada pelbagai agama dan menjadi simbol kepelbagaian agama dalam kawasan tersebut.[109]

Sebagai sebahagian daripada usaha pembaharuan bandar, beberapa lokasi di Butterworth telah dihiasi dengan seni jalanan.[110][111] Seni kontena yang menampilkan identiti komuniti tempatan Pulau Pinang turut dipasang di Butterworth dan Batu Kawan.[106] Dalam beberapa tahun kebelakangan ini, Seberang Perai telah menjadi lokasi bagi acara baharu yang meraikan budaya dan seni bandar ini, seperti Festival Fringe Butterworth dan Festival Padi Antarabangsa Pulau Pinang.[112][113]

Sukan

Stadium Negeri Pulau Pinang yang terletak di Batu Kawan merupakan stadium utama negeri ini dengan kapasiti 40,000 tempat duduk.[114] Dibina pada tahun 2000 sempena Sukan Malaysia (Sukma), stadium pelbagai guna ini mempunyai padang bola sepak yang diperakui FIFA, dan turut menjadi lokasi bagi acara sukan permotoran serta konsert.[114][115] Di samping itu, kemudahan sukan baharu turut dirancang di kawasan seperti Nibong Tebal dan Seberang Jaya.[116][117]

Pendidikan

Pintu masuk ke kampus kejuruteraan Universiti Sains Malaysia di Nibong Tebal

Pada akhir abad ke-19, pendidikan Islam yang diajar di pondok-pondok merupakan perkara biasa di kawasan luar bandar Province Wellesley.[118] Pondok-pondok ini kemudiannya menjadi asas kepada sistem madrasah dan sekolah agama moden yang masih wujud di seluruh bandar ini.

Setakat 2022, Seberang Perai mempunyai sejumlah 159 buah sekolah rendah dan 79 buah sekolah menengah, selain sebuah sekolah antarabangsa yang terletak di bahagian selatan bandar.[65][66][67] Pada tahun 2001, Universiti Sains Malaysia telah memindahkan kampus kejuruteraannya ke Nibong Tebal, menjadikannya salah satu daripada dua universiti awam di bandar ini, bersama-sama dengan kampus Universiti Teknologi MARA di Permatang Pauh.[119] Beberapa institusi swasta juga telah ditubuhkan, termasuk di Batu Kawan, di mana kolej tempatan menjalin kerjasama dengan universiti luar negara seperti University of Wollongong dan University of Plymouth.[119][120][121] Selepas kejayaan Perpustakaan Digital Pulau Pinang di George Town, Kerajaan Negeri Pulau Pinang telah memulakan pembinaan perpustakaan digital serupa di Butterworth dan Bukit Mertajam.[122][123]

Kesihatan

Sunway Medical Centre, sebuah hospital swasta di Seberang Jaya, dibuka pada tahun 2022.[124]

Sistem penjagaan kesihatan di Pulau Pinang beroperasi secara dua lapis, iaitu hospital awam dan hospital swasta. Kementerian Kesihatan Malaysia menguruskan empat hospital awam di Seberang Perai  – iaitu di Kepala Batas, Seberang Jaya, Bukit Mertajam dan Sungai Bakap.[125][126] Di samping itu, terdapat enam hospital swasta yang beroperasi di sekitar bandar ini.[125]

Dalam beberapa tahun kebelakangan ini, hospital swasta seperti Bagan Specialist Centre, Sunway Medical Centre Pulau Pinang dan KPJ Penang Specialist Hospital telah memainkan peranan penting dalam menjadikan Pulau Pinang sebagai destinasi utama pelancongan perubatan di Malaysia.[127][128] Majlis Bandaraya Seberang Perai turut memasang tiga defibrilator luaran automatik (AED) di seluruh bandar setakat setakat 2023 sebagai sebahagian daripada inisiatif negeri untuk meningkatkan kadar kelangsungan hidup dalam kes serangan jantung.[129][130]

Pengangkutan

Darat

Penang Sentral direka bentuk untuk mengintegrasikan perkhidmatan bas, kereta api dan feri, terletak berdekatan dengan Terminal Feri Sultan Abdul Halim dan Stesen keretapi Butterworth.

Seberang Perai dihubungkan dengan George Town melalui dua jambatan jalan raya. Jambatan Pulau Pinang sepanjang 13.5 km (8.4 bt) menghubungkan kawasan Perai dengan Gelugor di bandar pulau.[12] Dibuka pada tahun 2014, Jambatan Sultan Abdul Halim Muadzam Shah merentasi 24 km (15 bt) antara Batu Kawan dan Batu Maung.[131] Lebuhraya Utara–Selatan, iaitu lebuh raya sepanjang 966 km (600 bt) di sebelah barat Semenanjung Malaysia, merentasi keseluruhan bandar ini.[132] Laluan bertol lain di bandar ini termasuk Lebuhraya Lingkaran Luar Butterworth (BORR) dan Lebuhraya Butterworth–Kulim.[133]

Setakat 2023, sistem jalan raya di Seberang Perai (tidak termasuk laluan bertol) berjumlah 5,215.7 km (3,240.9 bt), merangkumi 84.8 km (52.7 bt) jalan persekutuan, 2,958.9 km (1,838.6 bt) jalan negeri dan 2,171.9 km (1,349.6 bt) jalan pihak berkuasa tempatan.[134]

Landasan Keretapi Tanah Melayu (KTM) melalui Laluan Pantai Barat turut merentasi Seberang Perai, dengan Stesen keretapi Butterworth berfungsi sebagai terminal utama bagi Malaysia Barat Laut.[135] Selain perkhidmatan KTM biasa, Butterworth juga merupakan hentian utama bagi Eastern and Oriental Express, perkhidmatan kereta api mewah antara Bangkok dan Singapura.[136]

Dibuka pada tahun 2018, Penang Sentral merupakan pembangunan berorientasikan transit (TOD) yang terletak bersebelahan dengan stesen Butterworth dan Terminal Feri Sultan Abdul Halim.[13][14][137] Ia berfungsi sebagai hab integrasi perkhidmatan bas, kereta api dan feri.[137]

Rapid Penang ialah pengendali utama pengangkutan awam di Seberang Perai, menyediakan 14 laluan bas awam dalam bandar, dua laluan merentasi selat ke George Town, serta lima laluan antara negeri ke Kedah selatan dan Perak utara.[138] Dalam tahun-tahun kebelakangan ini, Kerajaan Negeri Pulau Pinang telah mencadangkan pelaksanaan rel bandar sebagai sebahagian daripada Pelan Induk Pengangkutan Pulau Pinang.[139] Rancangan tersebut termasuk LRT Mutiara yang merentasi selat serta laluan monorel dari Butterworth ke Bukit Mertajam.[140][141]

Laut

Pelabuhan Kontena Utara Butterworth (NBCT), sebahagian daripada Pelabuhan Pulau Pinang, telah diwartakan sebagai Zon Komersial Bebas sejak 2021.[101]

Pada tahun 1974, Pelabuhan Pulau Pinang dipindahkan dari George Town ke Seberang Perai bagi membolehkan perkhidmatan kontena diperkenalkan.[10][41][142] Pelabuhan ini kini mempunyai tujuh terminal dan dermaga di sekitar Butterworth dan Perai, termasuk Pelabuhan Kontena Utara Butterworth (NBCT) yang telah diwartakan sebagai Zon Komersial Bebas (ZKB) sejak 2021.[101][142] Ia berfungsi sebagai hab eksport penting untuk Malaysia Barat Laut dan Thailand selatan.[142] Pelabuhan Pulau Pinang merupakan pelabuhan ketiga tersibuk di Malaysia, mengendalikan hampir 1.32 juta TEU dan eksport bernilai RM65.7 bilion pada tahun 2022.[84][96][102]

Sebelum pembukaan Jambatan Pulau Pinang pada 1985, perkhidmatan Feri Pulau Pinang merupakan satu-satunya hubungan pengangkutan antara bandar ini dan George Town.[143] Sejak 2023, tiga buah feri telah beroperasi setiap hari antara kedua-dua bandar menyeberangi Selat Pulau Pinang.[144] Pengenalan feri baharu itu telah meningkatkan kekerapan perkhidmatan kepada setiap 20 minit waktu puncak dan setiap 30 minit waktu luar puncak.[145]

Bandar berkembar dan bandar persahabatan

Seberang Perai turut mempunyai hubungan bandar berkembar dan bandar persahabatan seperti berikut:

Bandar berkembar

Bandar persahabatan

Tokoh terkenal

Seberang Perai merupakan tempat lahir kepada beberapa tokoh terkemuka negara, termasuk:

Bandar utama

Lihat juga

Pautan luar

  1. ^ "Butterworth remains the Ugly Duckling". Diarkibkan daripada yang asal pada 18 Oktober 2012. Unknown parameter |deadurl= ignored (bantuan)
  2. ^ a b c d e f "Penemuan Utama Banci Penduduk dan Perumahan Malaysia 2020" (pdf) (dalam bahasa Bahasa Melayu dan Inggeris). Jabatan Perangkaan Malaysia. ISBN 978-967-2000-85-3.
  3. ^ a b Edmund Lee (20 Mei 2019). "Era pembangunan baharu untuk Seberang Perai dengan pengiktirafan 'status bandar'". Buletin Mutiara. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  4. ^ a b c d e f g h i j Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :22
  5. ^ a b c d e f Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Ooi-2015
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m n Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :25
  7. ^ a b Hasni, Rosmiyati (2015). "Predicting Seberang Perai housing land pattern in 2017" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  8. ^ a b c d e f g Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :27
  9. ^ "Jadual 3.5: Jumlah Kontena Yang Dikendalikan Mengikut Pelabuhan, Malaysia, 2022" (PDF). Kementerian Pengangkutan. 21 Feb 2023.
  10. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :73
  11. ^ Liew, Jia Teng (18 Nov 2021). "Laporan Utama: Mengapa syarikat-syarikat berduyun-duyun ke Taman Perindustrian Batu Kawan". The Edge. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  12. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :29
  13. ^ a b Kharas, Homi (2010). "Bandar, rakyat & ekonomi: Kajian tentang penempatan Pulau Pinang" (PDF). Bank Dunia. Khazanah Nasional. ISBN 978-983-44193-3-2.
  14. ^ a b c Joshua Woo Sze Zeng (9 Jul 2020). "Meneroka rangka kerja pembangunan berorientasikan transit (TOD) untuk pertumbuhan bandar Pulau Pinang" (PDF). Penang Institute (7).
  15. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :31
  16. ^ Cotterell, Arthur (2014). A History of Southeast Asia. Marshall Cavendish. m/s. 243. ISBN 9789814634700.
  17. ^ a b "Seberang Perai: Stories from Across the Sea". MPH Group. 30 Sep 2016. Dicapai pada 23 Okt 2024.
  18. ^ "Translation of across – English–Malay dictionary". Cambridge Advanced Learner's Dictionary. Dicapai pada 23 Okt 2024.
  19. ^ a b Opalyn Mok (21 Jul 2017). "Bringing life back to the river that Perai is named after". Malay Mail. Dicapai pada 14 Jan 2024.
  20. ^ a b Shahidan, Shaiful (2 Jul 2018). "Tapak Guar Kepah: Bukti perkuburan masyarakat Neolitik di dalam timbunan cangkerang laut". Universiti Sains Malaysia. 11 (2).
  21. ^ Opalyn Mok (10 Mei 2019). "'Wanita Pulau Pinang' berusia 5,000 tahun dipamerkan di tapak arkeologi Guar Kepah". Malay Mail. Dicapai pada 2 Feb 2024.
  22. ^ a b Sarjit Singh, Meljev Singh Sidhu (2018). "Bahan binaan dan asas struktur di Lembah Bujang dan perbandingan dengan empat penempatan serantau" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  23. ^ Murphy, Stephen (2017). "Revisiting the Bujang Valley: A Southeast Asian entrepôt complex on the maritime trade route" (PDF). Journal of the Royal Asiatic Society: 2.
  24. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama nas.gov.sg
  25. ^ Samuel Wee, Tien Wang (1992). "British strategic interests in the Straits of Malacca 1786–1819" (PDF). Simon Fraser University.
  26. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :282
  27. ^ Marcus Langdon (2013). Penang: The Fourth Presidency of India. 1805–1830. Volume One: Ships, Men and Mansions. Areca Books. m/s. 219, 222. ISBN 9789675719073.
  28. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :30
  29. ^ Mior Hamzah, Mior Ahmad Noor. "Hubungan Melayu-Siam: Melihat kepada persoalan sempadan di Kedah" (PDF). Universiti Utara Malaysia: 42.
  30. ^ Ahmat, Sharom. "Kedah-Siam relations, 1821–1905" (PDF). Siam Society.
  31. ^ Aloysius Ng. "Documents Archive – Pangkor Engagement of 1874". Universiti Nasional Singapura. Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-11-25. Dicapai pada 30 Januari 2023.
  32. ^ "RAF Station Butterworth Malaya (1939–1957)" (PDF). Air Force Association – New South Wales.
  33. ^ Farrell, Brian (2008). "Malayan Campaign 1941–42: Lessons for One SAF" (PDF). Kementerian Pertahanan Singapura.
  34. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :24
  35. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :37
  36. ^ "Town Councils planned". Singapore Free Press. 10 Dis 1952. Dicapai pada 2 Feb 2024.
  37. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :38
  38. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :39
  39. ^ a b c d Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :26
  40. ^ Chin, Yee Whah (Jul 2006). "Penang Small and Medium Enterprises: Struggle, Accommodation and Challenges" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  41. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Jou-2014
  42. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Hot on Singapore's heels
  43. ^ Tern Chern, Lo (19 Okt 2022). "Kebangkitan Batu Kawan". The Star. Dicapai pada 2 Feb 2024.
  44. ^ a b c d Abd. Rahman, Abdul Hadi (Sep 2000). "Coastal Sedimentation and Recent Coastline Changes Along the Seberang Perai Coast, Pulau Pinang" (PDF). Universiti Malaya.
  45. ^ a b c "Draf Rancangan Tempatan Seberang Perai 2030" (PDF). Majlis Bandaraya Seberang Perai.
  46. ^ Lopez, Leslie (9 Apr 2021). "Murky politics as two Malaysian states – Penang and Kedah – clash over water". The Straits Times. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  47. ^ Mohd Yunus, Zubir (16 Okt 2016). "Kerian menjadi titik sempadan Perak, Kedah, Pulau Pinang". Berita Harian. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  48. ^ Dermawan, Audrey (29 Mei 2022). "The sad state of Penang rivers". New Straits Times. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  49. ^ "[WMKB] Butterworth [1948-] Monthly Summaries". The Iowa Environmental Mesonet. Dicapai pada 25 Disember 2024.
  50. ^ "SYNOP/BUFR observations. Data by months". Meteomanz. Dicapai pada 22 Mac 2024.
  51. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama mpsp20061
  52. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama mpsp20062
  53. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama mpsp20063
  54. ^ "First batch of commissioners appointed: Singapore bodies to be consulted". The Straits Budget. 5 Jun 1913. m/s. 12. Dicapai pada 8 Feb 2024.
  55. ^ "Struktur Pentadbiran". Majlis Bandaraya Seberang Perai. 4 Okt 2021. Dicapai pada 8 Feb 2024.
  56. ^ "Background". Majlis Bandaraya Pulau Pinang. Dicapai pada 30 Disember 2023.
  57. ^ "Alliance sweeps in". The Straits Budget. 31 Mei 1961. m/s. 9. Dicapai pada 8 Feb 2024.
  58. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :36
  59. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :42
  60. ^ Akmal, Riadz (9 Jul 2021). "Maklum balas memberangsangkan terhadap pelan perancangan 2030 Seberang Perai". Buletin Mutiara. Dicapai pada 8 Feb 2024.
  61. ^ Akmal, Riadz (4 Okt 2024). "10 Keutamaan Utama dalam Belanjawan MBSP 2025". Buletin Mutiara. Dicapai pada 3 Nov 2024.
  62. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :mukimcensus
  63. ^ a b c d e Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :52
  64. ^ "Direktori Mahkamah". penangbar.org. Jawatankuasa Peguam Pulau Pinang. 15 Januari 2018. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 Disember 2016. Dicapai pada 22 Jun 2018.
  65. ^ a b "My Local Stats Seberang Perai Utara Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. Nov 2023. ISSN 2735-2498.
  66. ^ a b "My Local Stats Seberang Perai Tengah Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. Nov 2023.
  67. ^ a b "My Local Stats Seberang Perai Selatan Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. Nov 2023. ISSN 2735-251X.
  68. ^ A. Vlieland, C. (1932). "British Malaya: A report on the 1931 census and on certain problems of vital statistics". Straits Settlements: 129 – melalui Jabatan Perangkaan Malaysia.
  69. ^ V. Del Tufo, M. "Malaya: A report on the 1947 census of population". Persekutuan Tanah Melayu: 136 – melalui Jabatan Perangkaan Malaysia.
  70. ^ "1957 population census report no. 3: State of Penang". Jabatan Perangkaan, Persekutuan Tanah Melayu. Kuala Lumpur: 4–6. 11 Jul 1959 – melalui Jabatan Perangkaan Malaysia.
  71. ^ Chander, R. "1970 population and housing census of Malaysia". Jabatan Perangkaan Malaysia. Kuala Lumpur: 53–54.
  72. ^ Khoo, Teik Huat (Jun 1984). "1980 population and housing census of Malaysia: Population report for administrative districts". Jabatan Perangkaan Malaysia. Kuala Lumpur: 123–129.
  73. ^ Khoo, Soo Gim (Feb 1995). "Population and housing census of Malaysia 1991: General report of the population census". Jabatan Perangkaan Malaysia. Kuala Lumpur. 2: 25. ISSN 1394-3642.
  74. ^ Abdul Rahman, Shaari (Sep 2004). "Population and housing census of Malaysia 2000: Census atlas". Jabatan Perangkaan Malaysia. Putrajaya: 79. ISSN 1394-6250.
  75. ^ "Population and housing census of Malaysia: Population profile by parliament and state legislative assembly areas 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. Putrajaya: 17–19. May 2012.
  76. ^ "City scan Penang, Malaysia: City resilience program" (PDF). Bank Dunia.
  77. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama GDPdistrict
  78. ^ Rena Lim (10 Nov 2018). "Mainland holds Penang's future". The Star. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  79. ^ Goh, Ban Lee (7 Okt 2019). "Seberang Perai comes of age". The Sun. Dicapai pada 5 Feb 2024.
  80. ^ Susan Loone (29 Ogos 2018). "Penang CM rolls out vision, says state's future is in Seberang Prai". Malaysiakini. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  81. ^ Akmal, Riadz (4 Mei 2023). "Penang govt intensifies efforts for balanced development in Seberang Perai and Penang island". Buletin Mutiara. Dicapai pada 10 Feb 2023.
  82. ^ Christopher Tan (9 Mac 2021). "Penang Bay – A potential SDG City Zone to unlock opportunities". Buletin Mutiara. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  83. ^ a b "No more industrial land in Seberang Perai, says exco man". Free Malaysia Today. 28 Jun 2021. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  84. ^ a b c "Final External Trade Statistics 2023". Jabatan Perangkaan Malaysia: 89. Julai 2023. ISSN 2180-1827.
  85. ^ a b c Filmer, Andrea (Mac 2019). "Batu Kawan Rising". Penang Monthly. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  86. ^ "Batu Kawan becomes hotspot for new retail". The Vibes. 20 Mei 2022. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  87. ^ "Pelan Induk Pelancongan Pulau Pinang 2021–2030" (PDF). Kerajaan Negeri Pulau Pinang. Mei 2021. ISBN 9789671966105.
  88. ^ Edmund Lee (6 Februari 2020). "State to seek ideas and funds for Penang Bay project". Buletin Mutiara. Dicapai pada 5 Mei 2025.
  89. ^ Chin, Yee Whah (Jul 2006). "Penang Small and Medium Enterprises: Struggle, Accommodation and Challenges" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  90. ^ a b c d Athukorala, Prema-chandra. "Growing with Global Production Sharing: The Tale of Penang Export Hub, Malaysia" (PDF). Australian National University.
  91. ^ Ooi, Kee Beng (Disember 2009). "Tun Lim Chong Eu: The Past is Not Passé". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 8 Ogos 2020. Dicapai pada 30 Nov 2017.
  92. ^ Peter Nijkamp, Amitrajeet A. Batabyal (2016). Regional Growth and Sustainable Development in Asia. Springer. m/s. 245. ISBN 9783319275895.
  93. ^ Christopher Tan (3 Apr 2021). "Penang strives to drive industry forward". Buletin Mutiara. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  94. ^ "Manufacturing Companies In Perai, Pulau Pinang, Malaysia". Dun & Bradstreet. Dicapai pada 31 Jan 2024.
  95. ^ Rafee, Hannah (20 Mac 2020). "Steady climb in Penang industrial segment". The Edge. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  96. ^ a b c "Laporan Sosioekonomi Negeri Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. Ogos 2023. ISSN 2600-9854.
  97. ^ a b Dermawan, Audrey (24 Ogos 2017). "Design Village Penang aims to draw in some 2.5 million visitors this year". New Straits Times. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  98. ^ "Higher FY20, FY21 profits seen for Sunway REIT". The Edge. 19 Mac 2019. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  99. ^ Vimal, Kevin (11 Apr 2022). "Seberang Perai set to become the next big thing in tourism". Buletin Mutiara. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  100. ^ "Penang Tourism Master Plan 2021–2030" (PDF). Kerajaan Negeri Pulau Pinang. ISBN 9789671966105.
  101. ^ a b c Yusof, Ayisy (8 Feb 2021). "Penang Port's NBCT gazetted as a free commercial zone". New Straits Times. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  102. ^ a b "Jadual 3.5: Jumlah Kontena yang Dikendalikan Mengikut Pelabuhan, Malaysia, 2022" (PDF). Kementerian Pengangkutan Malaysia. 21 Feb 2023.
  103. ^ Stephanie Kee (Jan 2018). "Penang – A Rice Bowl State under Threat?". Penang Monthly. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  104. ^ Opalyn Mok (23 Feb 2017). "Spurring the local economy in Seberang Perai through agro-industry". Malay Mail. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  105. ^ "Penang's average rice production highest in country for six straight years". The Sun. 22 Nov 2023. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  106. ^ a b Rachel Yeoh (24 Mei 2022). "Bandar Cassia dubbed Penang's new art city". The Vibes. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  107. ^ Hilmy, Imran (10 Jan 2023). "'Painting' Seberang Prai town red". The Star. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  108. ^ Sharma, M. Sivanantha (31 Jul 2022). "Over 30,000 attend St Anne's Feast celebrations in Penang". The Star. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  109. ^ Vimal, Kevin (16 Sep 2022). "Never let differences separate us, says CM Chow". Buletin Mutiara. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  110. ^ Opalyn Mok (2 Feb 2017). "A Butterworth art scene? It's already here". Malay Mail. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  111. ^ Lo, Tern Chern (16 Feb 2017). "Butterworth Art Walk in alley aimed at getting visitors to stop and ponder". The Star. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  112. ^ "Butterworth Fringe Festival draws 30,000 with local and international cultural acts". The Sun. 27 Dis 2023. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  113. ^ Akmal, Riadz (24 Jul 2022). "Penang International Paddy Festival draws thousands of visitors". Buletin Mutiara. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  114. ^ a b "Penang Meeting Planners Guide 2022–23" (PDF). Penang Convention & Exhibition Bureau.
  115. ^ Lo, Tern Chern (27 Jun 2020). "Penang seeks RM67mil for stadium". The Star. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  116. ^ "Sports centre in Seberang Prai to be ready next year". The Star. 23 Jul 2022. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  117. ^ Liew, Jia Xian (20 Sep 2022). "Facelift for pool to make a splash". The Star. Dicapai pada 11 Feb 2024.
  118. ^ Sulong, Jasni (2015). "Pondok education in Seberang Perai: Its evolution and uniqueness" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  119. ^ a b "List of Institutes of Higher Learning" (PDF). Invest Penang. Dicapai pada 9 Disember 2023.
  120. ^ Jeremy Tan (28 Jun 2022). "Varsity college opens new campus in Batu Kawan industrial park". The Star. Dicapai pada 12 Feb 2024.
  121. ^ "High employability education by Plymouth University". The Star. 8 Jan 2023. Dicapai pada 12 Feb 2024.
  122. ^ Akmal, Riadz (22 Nov 2021). "Butterworth Digital Library Clinches Two Awards". Buletin Mutiara. Dicapai pada 4 Feb 2024.
  123. ^ Akmal, Riadz (27 Mei 2023). "First digital library in Bukit Mertajam set for completion next year". Buletin Mutiara. Dicapai pada 12 Feb 2024.
  124. ^ Dewi, K. Kasturi (7 Ogos 2023). "Health boost for northern region". The Star. Dicapai pada 13 Feb 2024.
  125. ^ a b "Penang's Healthcare Facilities". Penang Institute (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 10 Disember 2023.
  126. ^ "Hospital". Majlis Bandaraya Seberang Perai. 31 Jan 2019. Dicapai pada 13 Feb 2024.
  127. ^ Mulyanto, Randy (21 November 2023). "Malaysia's Penang Lures Medical Tourists from Indonesia". Nikkei, Inc. Dicapai pada 7 Disember 2023.
  128. ^ Cheryl Poo (16 Ogos 2023). "Recovery of Malaysia's Medical Tourism Sector in the Bag, More Markets Targeted". The Edge. Dicapai pada 6 Disember 2023.
  129. ^ Hilmy, Imran (28 November 2023). "Penang Health Dept Installs 168 Automated External Defibrillators". The Star. Dicapai pada 26 Disember 2023.
  130. ^ Akmal, Riadz (3 Apr 2023). "'Heart Saver Penang' Initiative to Increase Coverage of AED". Buletin Mutiara. Dicapai pada 4 Feb 2024.
  131. ^ AR, Zurairi (1 Mac 2014). "Jambatan terpanjang di Asia Tenggara dilancarkan hari ini di Pulau Pinang". Malay Mail. Dicapai pada 23 Okt 2024.
  132. ^ "Kajian sistem kawalan dan pengurusan trafik lebuh raya dan jalan bertol Malaysia" (PDF). Lembaga Lebuhraya Malaysia. Dis 1989 – melalui JICA.
  133. ^ "Laporan Tahunan 2021" (PDF). Lembaga Lebuhraya Malaysia. 2021.
  134. ^ Buku Statistik Jalan Edisi 2024 (PDF). Jabatan Kerja Raya Malaysia. 2024. m/s. 151–227.
  135. ^ "Kajian Pengangkutan Bandar di Kawasan Metropolitan George Town–Butterworth–Bukit Mertajam" (PDF). JICA. Ogos 1979.
  136. ^ Cripps, Karla (14 Julai 2023). "Kereta api mewah kembali ke Asia Tenggara dengan dua laluan baharu". CNN. Dicapai pada 15 Okt 2023.
  137. ^ a b Kaur, Sharen (18 Feb 2020). "Fasa 2 Penang Sentral bermula sepenuhnya tahun depan". New Straits Times. Dicapai pada 14 Feb 2024.
  138. ^ "Rapid Penang – Bas". MyRapid. Dicapai pada 10 Dis 2023.
  139. ^ Azhar, Kamarul (27 Ogos 2020). "Pelan Induk Pengangkutan Pulau Pinang dan implikasi politiknya". The Edge. Dicapai pada 23 Okt 2024.
  140. ^ "Loke: Kerajaan Persekutuan ambil alih projek LRT Pulau Pinang dari kerajaan negeri". The Sun. 29 Mac 2024. Dicapai pada 29 Mac 2024.
  141. ^ "Pengangkutan Awam – LRT & BRT". Penang Infrastructure Corporation. Dicapai pada 14 Feb 2024.
  142. ^ a b c Azmi, Zuriati (2015). "Masyarakat Ekonomi ASEAN 2015: Kajian kes impak ke atas Penang Port Sdn Bhd" (PDF). Universiti Utara Malaysia.
  143. ^ Jeremy Tan (29 Nov 2023). "Kenangan perkhidmatan feri ikonik Pulau Pinang". The Star. Dicapai pada 27 Dis 2023.
  144. ^ Opalyn Mok (8 Dis 2023). "CEO Pelabuhan Pulau Pinang: Feri tambahan boleh disewa khas". Malay Mail. Dicapai pada 10 Dis 2023.
  145. ^ "Perkhidmatan Feri Pulau Pinang Baharu Beroperasi Hari Ini". The Sun. 7 Ogos 2023. Dicapai pada 27 Dis 2023.
  146. ^ "Fremantle fast facts". City of Fremantle. Dicapai pada 15 Jan 2024.
  147. ^ "Ucapan Penutup Presiden Majlis Perbandaran Seberang Perai" (PDF). Majlis Bandaraya Seberang Perai. 29 Ogos 2014.
  148. ^ "Biografi: Wong Pow Nee (7 November 1911 – 31 Ogos 2002) – Ahli politik Malaysia" (PDF). ISEAS – Yusof Ishak Institute.
  149. ^ "Tun Mohamed Salleh Ismael". Polis Diraja Malaysia. Dicapai pada 16 Jan 2024.
  150. ^ "Biografi Tun Abdul Hamid Mohamad". Mahkamah Persekutuan Malaysia. 24 Jul 2023. Dicapai pada 16 Jan 2024.
  151. ^ "PM Anwar pulang ke kampung halaman di Pulau Pinang". The Star. 23 Jan 2023. Dicapai pada 23 Okt 2024.
  152. ^ "Pejabat Tuan Yang Terutama". Kerajaan Negeri Pulau Pinang. Dicapai pada 16 Jan 2024.
  153. ^ "Profil: Mat Sabu, penarik perhatian orang ramai". New Straits Times. 3 Dis 2022. Dicapai pada 16 Jan 2024.
  154. ^ Soo, Wern Jun (5 Jul 2018). "Usia bukan lagi penghalang, kata timbalan kepada menteri termuda". Free Malaysia Today. Dicapai pada 16 Jan 2024.
  155. ^ a b Saaid, Hamdan (22 Nov 2021). "Jin Wei-June Wei main beregu campuran?". Harian Metro. Dicapai pada 16 Jan 2024.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id