Wu Xing (Cina: 五行; pinyin: wǔxíng),^[a] biasanya diterjemahkan sebagai Lima Fasa atau Lima Agen,^[2] ialah satu skim konseptual lima serangkai yang digunakan dalam pelbagai bidang tradisional Cina untuk menjelaskan pelbagai fenomena, termasuk hubungan bumi dan langit, pengaruh, serta kitaran yang mencirikan interaksi dan hubungan dalam sains, perubatan, politik, agama, hubungan sosial dan pendidikan dalam budaya Cina.

Kelima-lima agen ini secara tradisional dikaitkan dengan planet klasik: Marikh, Utarid, Musytari, Zuhrah, dan Zuhal seperti yang digambarkan dalam seksyen etimologi di bawah. Dalam astronomi Cina purba dan astrologi Cina yang tersebar ke seluruh Asia Timur, ia mencerminkan urutan planet tujuh hari: Api, Air, Kayu, Logam, dan Tanah.^[3][b]

Apabila dalam kitaran generatif "batang langit" seperti yang digambarkan dalam seksyen kitaran dan dalam rajah di atas yang bergerak mengikut arah jam (Kayu, Api, Tanah, Logam, Air).^[8] Apabila dalam susunan pemusnah yang berlebihan Kayu, Tanah, Air, Api, Logam, bencana alam, malapetaka, penyakit dan wabak akan berlaku.

Sistem Wu Xing telah digunakan sejak abad kedua atau pertama SM semasa dinasti Han. Ia muncul dalam pelbagai bidang pemikiran awal Cina yang kelihatan tidak berkaitan, termasuk muzik, feng syui, alkimia, astrologi, seni mempertahankan diri, strategi ketenteraan, tilikan I Ching, agama dan perubatan tradisional, berfungsi sebagai asas metafizik berdasarkan analogi kosmik.

Wu Xing pada asalnya merujuk kepada lima planet klasik (daripada paling cerah ke paling malap: Zuhrah, Musytari, Utarid, Marikh, Zuhal), yang bersama dengan Matahari dan Bulan, dikonsepkan sebagai mewujudkan lima daya kehidupan bumi (termasuk yin dan yang). Oleh itu, perkataan ini terdiri daripada aksara Cina yang bermaksud "lima" (五; wǔ) dan "bergerak" (行; xíng). "Bergerak" adalah singkatan kepada "planet", kerana perkataan untuk planet dalam bahasa Cina diterjemahkan sebagai "bintang bergerak" (行星; xíngxīng).^[9]

Beberapa Teks Sutera Mawangdui (sebelum 168 SM) juga mengaitkan Wu Xing dengan wude (五德; wǔdé), iaitu Lima Kebajikan dan Lima Emosi.^[10][11] Sarjana berpendapat bahawa pelbagai pendahulu kepada konsep Wu Xing telah digabungkan menjadi satu sistem dengan pelbagai tafsiran dalam dinasti Han.^[12]

Wu Xing pertama kali diterjemahkan ke dalam bahasa Inggeris sebagai "Lima Unsur", dengan menyamakan konsep ini dengan susunan empat unsur yang bersifat statik dan bentuk dalam falsafah Yunani dan Veda India.^[13][14][11] Terjemahan ini masih digunakan secara meluas dalam kalangan pengamal Perubatan tradisional Cina, seperti dalam nama akupunktur Lima Unsur dan terapi meridian Jepun.^[15][16]

Namun begitu, analogi ini boleh mengelirukan kerana empat unsur tersebut menekankan bentuk, bahan dan kuantiti, manakala susunan pasca-syurgawi bagi Wu Xing lebih menumpukan kepada proses, perubahan dan kualiti.^[17] Sebagai contoh, unsur Wu Xing "Kayu" lebih tepat difahami sebagai "intipati hayat" dan pertumbuhan pokok berbanding bahan fizikal yang sebenar kayu.^[18]

Ini mendorong sinolog Nathan Sivin mencadangkan terjemahan alternatif "lima fasa" pada tahun 1987.^[19] Namun, istilah "fasa" juga tidak sepenuhnya mencerminkan makna Wu Xing. Dalam beberapa konteks, Wu Xing memang dikaitkan dengan bahan fizikal.^[20]Ahli sejarah perubatan Cina, Manfred Porkert, mencadangkan istilah (yang agak canggung) "Fasa Evolutif".^[21] Mungkin terjemahan yang paling meluas diterima dalam kalangan sarjana moden ialah "lima agen" atau "lima transformasi".^[22][23]

Dalam doktrin tradisional, lima fasa ini saling berkait dalam dua kitaran interaksi: kitaran memajukan atau menjana (生 shēng), juga dikenali sebagai "ibu-anak"; dan kitaran mengatasi atau memusnahkan (克 kè), juga dikenali sebagai "datuk-cucu" (rujuk rajah). Setiap kitaran ini boleh ditafsir dan dianalisis secara ke hadapan atau terbalik. Selain daripada kitaran yang disebut, terdapat juga apa yang dianggap sebagai versi "berlebihan" atau terlalu menjana dalam kitaran pemusnahan.

Kitaran generatif (相生 xiāngshēng) ialah:

• Kayu menyuburkan Api (sebagai bahan api)
• Api menghasilkan Tanah (abu, lava)
• Tanah melahirkan Logam (proses geologi menghasilkan mineral)
• Logam mengumpul, menapis dan membersihkan Air (contohnya pemeluwapan wap air pada logam)
• Air menyuburkan Kayu (air membawa pertumbuhan bunga, tumbuhan dan perubahan semula jadi lain)

Kitaran pemusnahan (相克 xiāngkè) ialah:

• Kayu mencengkam (atau menstabilkan) Tanah (akar pokok mencegah hakisan tanah)
• Tanah menahan (atau mengarah) Air (empangan atau tebing sungai)
• Air memadamkan (atau mengawal) Api
• Api mencairkan (atau menapis/membentuk) Logam
• Logam menebas (atau mengukir) Kayu

Kitaran pemusnahan yang berlebihan (相乘 xiāngchéng) ialah:

• Kayu menguras Tanah (kekurangan nutrien akibat pertanian berlebihan)
• Tanah menghalang Air (empangan berlebihan)
• Air memadamkan Api
• Api mencairkan Logam (menjejaskan kekuatannya)
• Logam menjadikan Kayu keras dan mudah patah

Kitaran generatif songsang (相洩/相泄 xiāngxiè) ialah:

• Kayu menguras Air
• Air mengakis Logam
• Logam memiskinkan Tanah (hakisan, perlombongan mineral secara merosakkan)
• Tanah mencekik Api
• Api membakar Kayu (kebakaran hutan)

Kitaran pemusnahan songsang atau kurang daya (相侮 xiāngwǔ atau 相耗 xiānghào) ialah:

• Kayu menumpulkan Logam
• Logam menyerap tenaga Api (mengalirkan haba)
• Api menyejatkan Air
• Air mengeruhkan (atau menggoyahkan) Tanah
• Tanah merosakkan Kayu (kayu yang tertimbus akan reput)

Dalam tilikan Ziwei, nayin (納音) mengklasifikasikan lima unsur kepada 60 ming (命), atau susunan hidup, berdasarkan sistem ganzhi. Sama seperti zodiak astrologi, ming digunakan oleh tukang tilik untuk menganalisis personaliti individu dan takdir.

Skema Wu Xing digunakan untuk menjelaskan fenomena dalam pelbagai bidang.

Kelima-lima fasa ini berlangsung sekitar 73 hari setiap satu dan biasanya digunakan untuk menggambarkan transformasi semula jadi dan bukannya keadaan bentuk.

• Kayu/Musim bunga: tempoh pertumbuhan dan pengembangan; dikaitkan dengan angin.
• Api/Musim panas: tempoh pembuahan dan pembungaan; dikaitkan dengan haba.
• Tanah: tempoh kestabilan dan ketenangan antara fasa lain; juga boleh dilihat sebagai lewat musim panas. Ia dikaitkan dengan pemusatan, penyamaan dan kelembapan.
• Logam/Musim luruh: tempoh penyusutan dan tuaian; dikaitkan dengan kekeringan dan kehilangan.
• Air/Musim sejuk: tempoh pengasingan, penstabilan dan kesejukan.

Seni feng syui (geomansi Cina) berasaskan pada Wu Xing, dengan struktur kosmos yang mencerminkan lima fasa serta bagua (lapan trigram). Setiap fasa mempunyai rangkaian kaitan kompleks dengan aspek alam semula jadi (rujuk jadual): warna, musim, bentuk dan sebagainya saling berkait dalam kitaran.^[24]

Sesuatu interaksi atau aliran tenaga boleh menjadi meluas, merosakkan atau melelahkan, bergantung kepada kitaran yang terlibat. Dengan memahami aliran tenaga ini, pengamal feng syui cuba menyusun semula tenaga untuk memberi manfaat kepada klien.^[c]

Menurut ahli falsafah politik zaman Negara-Negara Berperang Zou Yan (sekitar 305–240 SM), setiap daripada lima unsur mempunyai kebajikan tersendiri (德; dé), yang menunjukkan takdir (運; yùn) sesebuah dinasti; maka peralihan kitaran unsur menunjukkan peralihan dinasti. Zou Yan menyatakan bahawa Mandat Syurga mengesahkan legitimasi dinasti dengan menghantar petanda bertuah dalam warna ritual (putih, hijau, hitam, merah, kuning) yang sepadan dengan unsur dinasti baharu (Logam, Kayu, Air, Api dan Tanah). Bermula dari dinasti Qin, kebanyakan dinasti Cina menggunakan teori Lima Unsur untuk mengabsahkan pemerintahan mereka.^[26]

Mengikut teori perubatan Cina, setiap organ badan dikaitkan dengan salah satu daripada Lima Fasa. Adalah dipercayai bahawa adalah lebih mujarab untuk merawat sesuatu organ ketika tempoh waktu tertentu yanf sesuai untuk organ berkenaan. Susunan petikan Lima Fasa, seperti dalam Bo Hu Tong dan catatan Dinasti Han lain, ialah Logam, Kayu, Air, Api, dan Bumi. Menurut teori, rawatan organ badan paling berkesan dalam tempoh empat jam berikut sepanjang hari, bermula dari tempoh 3 – 7 pagi: Organ Logam (see the list below), organ Tanah, organ Api₁, organ Air, organ Api₂ (the "non-empirical" Pericardium and Triple Burner organs), dan organ Kayu; iaitu susunan petikan secara terbalik (tambahan peambahan Api dan organ bukan empirikal untuk mengisi tempoh empat jam keenam dalam sehari). Kedua-dua susunan ini juga berkaitan dengan susunan planet dari Matahari (Utarid, Zuhrah, Marikh, Musytari, Zuhal; atau Air, Logam, Api, Kayu, dan Tanah). ^[27]

Astrologi Cina berasaskan interaksi lima unsur dengan dua belas bintang zodiak Cina, agar menghasilkan kitaran bintang 60 tahun.

Contohnya, A labih pada tahun 1953, iaitu tahun Ular. Oleh sebab tahun lahir si A berakhir dengan angka 3, maka unsurnya ialah Air; oleh itu, si A lahir pada tahun Ular Air.

Huainanzi dan bab Yueling (月令; Yuèlìng) dalam Kitab Adat membuat hubungan berikut:

• Qing ialah perkataan warna Cina yang merangkumi hijau dan biru. Dalam bahasa Mandarin moden, terdapat perbezaan antara dua warna ini, tetapi dalam bentuk lama bahasa Cina dan banyak bahasa lain, tiada pembezaan antara hijau dan biru.^[28]
• Dalam muzik moden, pelbagai skala lima atau tujuh nada (seperti skala major) ditakrif dengan memilih lima atau tujuh frekuensi daripada set dua belas nada separuh dalam tala sama tempera. Sistem tala shi'er lü dalam muzik Cina kuno paling hampir dengan sistem tala Pythagoras dari Yunani purba.^[29]

Sebagai konsep falsafah yang berpengaruh, terdapat beberapa seni bela diri Cina serta gaya Asia Timur lain yang menggabungkan konsep lima fasa ke dalam sistem mereka.

Taici melatih dan menekankan lima kualiti asas sebagai sebahagian daripada strategi keseluruhannya.^[30]

Lima Langkah (五步; wǔ bù) ialah:

• Lǎo Jìnbù (老進步) – sentiasa melangkah ke depan
• Juébù Tuìbù (絕不退步) – jangan sekali-kali berundur
• Yòupàn (右盼) – lihat kanan
• Zuǒgù (左顧) – awas kiri
• Zhōngdìng (中定) – tiang tengah, titik atau paksi neutral, kekalkan imbangan dan kestabilan.

Langkah-langkah ini bukan keadaan yang berubah dalam taici.

Xingyi Quan menggunakan lima unsur sebagai metafora untuk menggambarkan lima tenaga berbeza. Tenaga ini halus sifatnya, jadi pelajar akan memulakan dengan lima teknik asas beserta langkah kaki untuk memahami konsep di sebalik setiap tenaga. Dalam jangka panjang, sebarang teknik boleh digabungkan dengan sebarang jenis tenaga, tetapi ia memerlukan kemahiran bertahap.

Dalam Xingyi Quan, penghayatan lima tenaga melalui tiga peringkat asas: Tenaga jelas, tenaga halus, tenaga misteri.

Lima Haiwan dalam seni bela diri Shaolin merupakan peluasan teori Wu Xing kerana sifat mereka mewakili tenaga fasa dalam kerajaan haiwan. Haiwan-haiwan tersebut ialah:

• Harimau – Api (ganas dan kuat)
• Monyet – Logam (membongkok)
• Ular – Air (anjal dan fleksibel)
• Bangau – Angin (mengelak dan tangkas)
• Belalang Sembah – Tanah (stabil dan berakar)

Wu Xing Heqidao (Gogyo Aikido 五行合气道) ialah seni kehidupan yang berakar dalam teori Konfusianisme, Taoisme, dan Buddhisme. Ia menumpukan pada penerapan keamanan dan kajian kesihatan, bukannya pertahanan diri atau aksi fizikal. Ia menekankan penyatuan antara minda, tubuh dan persekitaran melalui teori fisiologi yin dan yang serta lima unsur dalam perubatan tradisional Cina. Gerakan, latihan dan ajarannya membangunkan, mengarah dan menyelaraskan qi.^[31][32]

Istilah Jepun untuknya ialah gogyo (Jepun: 五行, romanisasi: *gogyō*). Pada abad ke-5 dan ke-6 (Zaman Kofun),^[33] Jepun mengadaptasi pelbagai disiplin falsafah seperti Taoisme, Buddhisme Cina dan Konfusianisme menerusi biksu dan pengamal perubatan dari China yang membantu membentuk sistem Onmyōdō.

Ini berbeza dengan teori Godai yang lebih berasaskan bentuk dan diperkenalkan ke Jepun melalui India dan Buddhisme Tibet.^[34]

Teori-teori ini telah diamalkan secara meluas dalam akupunktur Jepun dan perubatan tradisional Kampo.^[35][36]

• Qi
• Qigong
• Taijitu
• Tao
• Teori Zang Fu

• Feng Youlan (Yu-lan Fung), A History of Chinese Philosophy, volume 2, p. 13
• Joseph Needham, Science and Civilization in China, volume 2, pp. 262-23
• Maciocia, G. 2005, The Foundations of Chinese Medicine, 2nd edn, Elsevier Ltd., London

• Acupuncture Text Book Corrections Diarkibkan 2008-04-04 di Wayback Machine Corrections to English translation errors in textbooks
• Five Elements Diarkibkan 2008-04-30 di Wayback Machine Malaysia I Ching Net
• Five Element Information Diarkibkan 2011-02-15 di Wayback Machine Five Element interrelationships, concordances and causative factors.
• Chinese Zodiac Chart Find your Chinese Zodiac sign based on your date of birth.
• Traditional Chinese Medicine (TCM) Diarkibkan 2008-03-25 di Wayback Machine A model of transition from the traditional elements
• The American School of Classical Feng Shui
• Five Elements of Feng Shui Diarkibkan 2007-09-29 di Wayback Machine The Five Elements of Feng Shui and Their Interactions
• Chinese Five Elements Information on the Chinese Five Elements from Northern Shaolin Academy

Ralat petik: Tag <ref> wujud untuk kumpulan bernama "lower-alpha", tetapi tiada tag <references group="lower-alpha"/> yang berpadanan disertakan