Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. Orang Asli di Malaysia - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. Orang Asli di Malaysia - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Orang Asli di Malaysia - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Orang Asli
Sekumpulan Orang Asli
Kawasan ramai penduduk
 Malaysia
Bahasa
Agama
Animisme, Kristian, Islam
Kumpulan etnik berkaitan
Kensiu dari Selatan Thailand

Orang Asli ialah kumpulan etnik pribumi di Semenanjung Tanah Melayu yang terdiri daripada tiga kelompok utama: Negrito, Senoi dan Proto-Melayu. Kajian genetik moden menunjukkan bahawa sebahagian besar kumpulan orang asli berkongsi pertalian genetik yang sama dengan majoriti orang Melayu (Proto-Melayu), manakala kumpulan Negrito dan Senoi menunjukkan lapisan genetik yang berbeza hasil daripada migrasi manusia awal dari Asia Selatan dan Timur. Namun begitu, sebahagian daripada mereka juga diterima sebagai orang Melayu di Malaysia kerana telah memeluk agama Islam.[1]

Menurut Perlembagaan Persekutuan Malaysia (Perkara 160), seseorang hanya dianggap sebagai Melayu sekiranya beragama Islam, bertutur dalam Bahasa Melayu dan mengamalkan adat Melayu. Oleh itu, walaupun sebahagian Orang Asli daripada kelompok Proto-Melayu mempunyai ciri genetik dan budaya yang serupa dengan masyarakat Melayu, mereka tidak dikategorikan secara perundangan sebagai Melayu sekiranya tidak beragama Islam, tetapi mereka tetap tergolong dalam kategori Bumiputera berdasarkan Perlembagaan Malaysia.[2]

Penggunaan istilah "Orang Asli" telah diperkenalkan secara rasmi semasa pentadbiran kolonial penjajah British dan kekal digunakan selepas kemerdekaan melalui Akta Orang Asli 1954 (Aboriginal Peoples Act 1954).[3] Secara sejarah, komuniti Orang Asli mendiami kawasan hutan dan mengekalkan gaya hidup tradisional berasaskan pemburuan, pertanian dan ilmu ekologi tempatan. Hubungan antara masyarakat Melayu dan Orang Asli telah wujud sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka dan juga era Empayar Srivijaya, namun tahap interaksi berbeza mengikut wilayah dan kumpulan.[4]

Kajian etnografi kontemporari menunjukkan bahawa pilihan sebahagian komuniti untuk mengekalkan cara hidup tradisional bukanlah disebabkan keengganan terhadap kemodenan, tetapi sebagai usaha mengekalkan identiti budaya dan hak terhadap tanah adat di tengah-tengah pembangunan pesat di Semenanjung Malaysia.[5][6]

Terminologi

Sebelum penggunaan rasmi istilah "Orang Asli" bermula pada awal 1960-an, istilah biasa untuk populasi pribumi di Semenanjung Malaysia adalah berbeza-beza. Menjelang akhir pemerintahan kolonial penjajah British di Semenanjung Melayu, terdapat usaha untuk mengklasifikasikan kumpulan-kumpulan yang berbeza ini.[7] Penduduk Melayu di kawasan selatan sering memanggil mereka Jakun, dan penduduk di kawasan utara memanggil mereka Sakai.[8]

Semasa Darurat Malaya pada tahun 1950-an, pemberontak Komunis, yang berusaha untuk mendapatkan sokongan dari kumpulan-kumpulan pribumi, mula menggunakan istilah Orang Asal untuk merujuk kepada mereka. Orang Asal yang bermaksud "Orang Asli" dalam Bahasa Melayu, adalah diambil dari perkataan Arab `asali (أصلي), yang bermaksud "asli," "berketurunan baik," atau "aristokratik.". Pemberontak komunis cuba untuk memenangi sokongan Orang Asli, manakala kerajaan pada masa itu juga cuba untuk melakukan perkara yang sama lantas menggunakan terminologi yang sama. Dengan itu, istilah baru itu mula digunakan secara rasmi, "Orang Asli", yang membawa maksud yang sama sebagai "orang asal", dilahirkan.[8]

Ethnogenesis

Orang Asli adalah salah satu daripada 95 subkumpulan pribumi Malaysia, yang dikenali sebagai Orang Asal, masing-masing dengan bahasa dan budaya mereka sendiri yang unik.[9] Pemerintahan kolonial British mengklasifikasikan populasi pribumi Semenanjung Tanah Melayu berdasarkan ciri-ciri fisiologi dan budaya-ekonomi, yang kemudian dijadikan dasar oleh Jabatan Orang Asli (bertanggungjawab menangani isu-isu Orang Asli sejak pemerintahan penjajah British di Malaya) untuk mengembangkan klasifikasi mereka sendiri terhadap suku-suku pribumi berdasarkan ciri-ciri fisik, kekerabatan linguistik, praktik budaya, dan penempatan geografi. Ini mengelompokkan Orang Asli menjadi tiga kategori utama, dengan masing-masing enam subkelompok etnis.

Negrito / Semang

Sub-etnik Kawasan Taburan Bahasa
Kensiu Baling, Kedah Austro-Asiatic
Kintak Gerik, Hulu Perak Austro-Asiatic
Lanoh Perak Austro-Asiatic
Jahai Perak dan Kelantan Austro-Asiatic
Mendriq Gua Musang, Kelantan Austro-Asiatic
Bateq Pahang, Kelantan dan Terengganu Austro-Asiatic

Senoi

Sub-etnik Kawasan Taburan Bahasa
Temiar Perak, Kelantan, and Pahang Austro-Asiatic
Semai Pahang, Perak dan Selangor Austro-Asiatic
Semoq Beri Pahang dan Terengganu Austro-Asiatic
Jahut Temerloh dan Jerantut, Pahang Austro-Asiatic
Mahmeri Kawasan pesisir Selangor, Putrajaya, dan Negeri Sembilan Austro-Asiatic
Che Wong Raub dan Temerloh, Pahang Austro-Asiatic

Melayu Proto

Sub-Etnik Kawasan Taburan Bahasa
Orang Kuala Batu Pahat dan Pontian, Johor Austronesian
Orang Kanaq Kota Tinggi, Johor Austronesian
Orang Seletar Kawasan pesisir di Johor Austronesian
Jakun Kawasan selatan di Semenanjung Malaysia Austronesian
Semelai Pahang, Negeri Sembilan dan Johor Austroasiatic
Temuan Pahang, Negeri Sembilan, Selangor dan Johor Austronesian

Sejarah

Jalan migrasi orang asal ke Semenanjung Tanah Melayu. (kya = ribu tahun dahulu)

Hubungan sejarah dengan masyarakat Melayu dan Srivijaya

Hubungan antara Orang Asli dan masyarakat Melayu telah wujud sejak zaman awal pembentukan kerajaan maritim di Semenanjung Tanah Melayu, termasuk era Empayar Srivijaya (abad ke-7 hingga ke-13 Masihi). Sumber sejarah Asia Tenggara dan catatan China menunjukkan bahawa masyarakat pedalaman memainkan peranan penting sebagai pembekal hasil hutan seperti damar, rotan, kapur barus, dan gaharu yang menjadi barangan dagangan utama dalam perdagangan antarabangsa.[10][11]

Ketika zaman Kesultanan Melayu Melaka (abad ke-15), hubungan ini menjadi lebih pelbagai, sesetengah komuniti Orang Asli menjalinkan hubungan perdagangan dan persahabatan, manakala yang lain menghadapi tekanan sosial dan ekonomi termasuk perhambaan oleh masyarakat Melayu pesisir.[12] Catatan Portugis dan Belanda juga merekodkan penglibatan kumpulan seperti "Jakun" dan "Sakai" dalam aktiviti perdagangan hasil hutan serta peranan mereka sebagai penunjuk arah di kawasan pedalaman.[13]

Selain hubungan ekonomi, terdapat juga asimilasi budaya dan perkahwinan campur antara masyarakat Melayu dan Orang Asli, terutamanya di wilayah Pahang, Johor dan Perak. Keturunan hasil percampuran ini kadangkala dikenali sebagai Orang Melayu Jakun atau Melayu Hulu, menunjukkan bahawa sempadan antara identiti Melayu dan Orang Asli sentiasa berkait rapat dalam konteks sosial dan politik.[11]

Kajian etnografi kontemporari berpendapat bahawa kebanyakan komuniti Orang Asli tidak semata-mata menolak tamadun luar, tetapi mengamalkan bentuk interaksi selektif bagi mengekalkan identiti budaya sambil menyesuaikan diri dengan perubahan ekonomi dan politik di rantau ini.[12][13]

Peranan dalam ekonomi dan perdagangan Srivijaya serta Melaka

Masyarakat Orang Asli memainkan peranan penting dalam sistem ekonomi awal di Semenanjung Tanah Melayu, khususnya pada zaman Empayar Srivijaya dan Kesultanan Melayu Melaka. Walaupun komuniti ini tidak memiliki kerajaan berpusat, mereka menjadi pembekal utama hasil hutan yang menjadi asas kepada perdagangan antarabangsa di rantau ini.[14]

Antara barangan utama yang dibekalkan termasuk damar, rotan, getah perca, gaharu, kapur barus, madu dan buluh, yang digunakan sebagai komoditi dagangan oleh pedagang Melayu untuk dieksport ke India, China, dan Timur Tengah.[15] Catatan Dinasti Tang dan Song menyebut bahawa bahan harum seperti kapur barus dan gaharu dari "tanah Melayu" mendapat permintaan tinggi, dipercayai diperoleh melalui jaringan perdagangan yang melibatkan masyarakat pedalaman.[16]

Semasa zaman Kesultanan Melayu Melaka, sistem ini menjadi lebih tersusun melalui pertukaran barter antara masyarakat pedalaman dan pedagang pesisir. Kumpulan seperti Jakun, Semang dan Temuan menukar hasil hutan dengan barangan seperti garam, kain, besi dan tembikar yang dibawa oleh pedagang luar.[17] Walaupun hubungan ini membantu integrasi ekonomi antara pedalaman dan pesisir, beberapa catatan Portugis abad ke-16 menunjukkan wujudnya bentuk eksploitasi apabila komuniti Orang Asli dipaksa menyerahkan hasil hutan kepada pembesar Melayu sebagai cukai atau ufti.[15]

Selain sebagai pembekal barangan, Orang Asli juga memainkan peranan sebagai penunjuk arah dan pakar rimba bagi pedagang serta pelayar luar yang meneroka kawasan pedalaman Semenanjung. Pengetahuan ekologi dan kemahiran mereka menjadikan masyarakat Orang Asli komponen penting dalam rangkaian perdagangan dan pengembangan dunia Melayu pra-moden.[14][16]

Perubahan status ekonomi selepas zaman penjajahan

Selepas kedatangan kuasa kolonial ke Semenanjung Tanah Melayu, sistem ekonomi tradisional masyarakat Orang Asli yang berasaskan perdagangan hasil hutan mula berubah. Ketika era British Malaya, pembukaan ladang getah, lombong bijih timah dan pembinaan penempatan baharu menyebabkan kawasan tradisional Orang Asli dicerobohi, memaksa mereka berpindah ke kawasan pedalaman yang lebih terpencil.[18]

Pihak British kemudian memperkenalkan pentadbiran khas untuk Orang Asli dan menggubal Akta Orang Asli 1954 (Aboriginal Peoples Act 1954) bagi mengawal dan melindungi komuniti ini.[19] Walaupun akta ini mewujudkan kawasan rizab Orang Asli, kebanyakan kawasan tersebut tidak diberikan hak milik kekal dan boleh dibatalkan bagi tujuan pembangunan.[20]

Selepas kemerdekaan Malaysia pada tahun 1957, kerajaan mengekalkan dasar ini melalui Jabatan Hal Ehwal Orang Asli (kini JAKOA). Program pembangunan pasca-merdeka memberi tumpuan kepada penempatan semula dan integrasi ekonomi, namun beberapa sarjana berpendapat bahawa pendekatan tersebut masih bersifat dari atas ke bawah (*top-down*) dan tidak sepenuhnya mencerminkan kehendak komuniti sendiri.[21][22]

Dalam era moden, sebahagian Orang Asli telah menyertai sektor pertanian komersial, perkhidmatan awam dan pelancongan komuniti. Namun, isu hak tanah adat, kemiskinan berstruktur dan marginalisasi ekonomi masih berterusan. Kes undang-undang seperti Adong bin Kuwau v. Kerajaan Negeri Johor (1997) dan Sagong bin Tasi v. Kerajaan Negeri Selangor (2002) menandakan kebangkitan kesedaran undang-undang dalam mempertahankan hak ekonomi dan budaya Orang Asli.[23]

Secara keseluruhan, sejarah ekonomi Orang Asli menunjukkan peralihan daripada ekonomi bebas tradisional kepada sistem ekonomi moden yang lebih bergantung kepada dasar negara. Walaupun menghadapi tekanan pembangunan, komuniti ini terus memperjuangkan hak untuk mengekalkan identiti dan sumber ekonomi berasaskan tanah adat.[18][21]

Demografi dan Taburan

Terdapat kira-kira 206,777 (2020)[24] Orang Asli di Malaysia, kebanyakannya bertumpu di Semenanjung Malaysia. Kumpulan terbesar adalah Senoi, yang membentuk kira-kira 54% daripada jumlah populasi Orang Asli. Proto-Melayu membentuk 43%, manakala Semang membentuk 3%.

Lebih separuh daripada Orang Asli tinggal di negeri Pahang dan Perak, diikuti di Kelantan, Selangor, Johor, dan Negeri Sembilan.[25]

6.9% tinggal di kampung-kampung terpencil, 62.4% di pinggiran kampung Melayu, dan 0.7% di bandar dan kawasan pinggir bandar.[26]

Status Sosial dan Ekonomi

Orang Asli merupakan komuniti paling miskin di Malaysia. Kadar garis kemiskinan di kalangan Orang Asli adalah 76.9%.[27]Menurut Jabatan Perangkaan Malaysia pada tahun 2009, 50% daripada orang asli di Semenanjung Malaysia berada di bawah garis kemiskinan, berbanding dengan 3.8% untuk keseluruhan negara.[28]Selain daripada kadar yang tinggi ini, Jabatan Perangkaan Malaysia mengklasifikasikan 35.2% daripada penduduk sebagai "sangat miskin"..[9]

Pada tahun 1991, kadar celik huruf bagi Orang Asli adalah 43% berbanding kadar kebangsaan sebanyak 86% pada masa itu.[27]Mereka mempunyai jangka hayat purata sebanyak 53 tahun (52 untuk lelaki dan 54 untuk wanita) berbanding purata kebangsaan sebanyak 73 tahun..[9] Kadar kematian bayi kebangsaan di Malaysia pada tahun 2010 adalah 8.9 kanak-kanak setiap 1,000 kelahiran hidup, tetapi di kalangan Orang Asli, angka ini mencapai maksimum 51.7 kematian setiap 1,000 kelahiran.[29]

Budaya

Cara hidup dan pengurusan kumpulan-kumpulan Orang Asli tertentu berbeza dengan ketara. Terdapat tiga tradisi utama yang wujud pada masa lalu: Pemburu-pengumpul nomad Semang, penduduk yang menetap dan terlibat dalam pertanian Tebas dan bakar Semoi, dan petani menetap yang turut mengumpul hasil hutan untuk dijual, iaitu Proto-Melayu. Setiap tradisi ini berkaitan dengan struktur sosial tertentu dalam masyarakat.

Kira-kira 40% daripada Orang Asli, termasuk masyarakat Temiar, Che Wong, Jah Hut, Semelai, dan Semaq Beri, terus tinggal di dalam atau berhampiran hutan. Di sini, mereka terlibat dalam pertanian tebang dan bakar (menanam padi huma di bukit), serta memburu dan mengumpul hasil hutan. Di samping itu, komuniti ini menjual hasil hutan yang dikumpul (petai, durian, rotan, getah liar) untuk ditukar dengan wang.Komuniti pesisir pantai (Orang Kuala, Orang Seletar dan MahMeri) kebanyakannya terlibat dalam aktiviti menangkap ikan dan menuai hasil laut.Lain-lain, termasuk masyarakat Temuan, Jakun, dan Semai, sentiasa terlibat dalam aktiviti pertanian.Hanya sebilangan kecil Orang Asli, terutamanya dalam kalangan kumpulan Negrito (seperti masyarakat Jahai dan Lanoh), masih menjalani gaya hidup separa nomad dan memilih untuk menikmati hasil hutan mengikut musim

Agama & Perayaan

Sehingga kini, tiada perayaan rasmi Orang Asli diumumkan sebagai Perayaan Rasmi Komuniti Orang Asli. Kebanyakan masyarakat Orang Asli memyambut perayaan Hari "Jis Pai" (Bagi Suku Semai) dan Hari "Aik Muyang" bagi Suku Temuan dan Mah Meri. Malah, Agama Tradisional Orang Asli sehingga kini tidak diiktiraf oleh Kerajaan Malaysia tetapi Kerajaan Selangor mula mengiktiraf perayaan Orang Asli dari Suku Mah Meri dan masukkan dalam kalendar pelancongan Negeri Selangor. [30][31]

Selain itu juga, sebahagian besar komuniti Orang Asli yang menganut Agama Kristian, Islam, Buddha, Hindu dan Bahai. [32]

Orang Asli Terkenal

  • Amani Williams Hunt Abdullah, aktivis sosial pribumi Malaysia dan ahli politik yang berkempen untuk sebahagian besar hidupnya untuk mencari keadilan sosial yang lebih besar, hak atas tanah, dan peluang hidup yang lebih baik bagi Orang Asli Malaysia di Semenanjung Malaysia.
  • Ramli Mohd Nor,orang asli pertama yang pernah menjadi Ahli Parlimen di Malaysia.
  • Yosri Derma Raju, bekas pemain bola sepak Malaysia.
  • Mazli salim , Orang Asli berpengetahuan dan Kepakaran dalam bidang IT(internet) dan Orang Asli pertama menjadi Pro Player Video Game Mobile.

Orang Asli mengikut negeri

  1. Orang Asli di Negeri Terengganu
  2. Orang Asli di Negeri Selangor
  3. Orang Asli di Negeri Perak
  4. Orang Asli di Negeri Pahang
  5. Orang Asli di Negeri Melaka
  6. Orang Asli di Negeri Kelantan
  7. Orang Asli di Negeri Kedah
  8. Orang Asli di Negeri Johor
  9. Orang Asli di Negeri Perak
  10. Orang Asli di Negeri Sembilan
  11. Bumiputra di Sabah
  12. Bumiputra di Sarawak

Pautan luar

Rujukan

  1. ^ Hoh, B. P. et al. (2022). "The Peopling and Migration History of the Natives in Peninsular Malaysia." Frontiers in Genetics.
  2. ^ CommonLII (2024). Federal Constitution of Malaysia (Article 160). Retrieved from https://www.commonlii.org/my/legis/const/.
  3. ^ Attorney General’s Chambers of Malaysia. (1954). Aboriginal Peoples Act (Act 134). Kuala Lumpur: AGC Malaysia.
  4. ^ Endicott, K. (ed.) (2016). Malaysia’s Original People: Past, Present and Future of the Orang Asli. Singapore: NUS Press.
  5. ^ SUHAKAM. (2019). Report on the Human Rights of Orang Asli in Malaysia. Kuala Lumpur: Suruhanjaya Hak Asasi Manusia Malaysia.
  6. ^ Global Centre for Pluralism. (2023). Pluralism in Malaysia: Indigenous Rights and Social Inclusion. Ottawa: GCP.
  7. ^ "Center for Orang Asli Concerns". coac.org.my. Dicapai pada 2022-07-23.
  8. ^ a b Colin Nicholas (27 January 1994). "'Orang Asli' is an English term". Center for Orang Asli Concerns. Dicapai pada 8 February 2021.
  9. ^ a b c Masron, T.; Masami, F.; Ismail, Norhasimah (2013-01-01). "Orang Asli in Peninsular Malaysia: population, spatial distribution and socio-economic condition". J. Ritsumeikan Soc. Sci. Hum. 6: 75–115.
  10. ^ Andaya, B. W. & Andaya, L. Y. (2008). A History of Malaysia. 3rd ed. London: Palgrave Macmillan.
  11. ^ a b Benjamin, G. (2002). "On Being Tribal in the Malay World." Dalam Benjamin, G. & Chou, C. (penyunting), Tribal Communities in the Malay World: Historical, Cultural and Social Perspectives. Singapore: ISEAS, hlm. 7–76.
  12. ^ a b Endicott, K. (ed.) (2016). Malaysia’s Original People: Past, Present and Future of the Orang Asli. Singapore: NUS Press.
  13. ^ a b Andaya, B. W. (2017). The Sea and the Land: Maritime Southeast Asia in World History. Honolulu: University of Hawai‘i Press.
  14. ^ a b Benjamin, G. (2002). "On Being Tribal in the Malay World." Dalam Benjamin, G. & Chou, C. (penyunting), Tribal Communities in the Malay World: Historical, Cultural and Social Perspectives. Singapore: ISEAS.
  15. ^ a b Andaya, B. W. & Andaya, L. Y. (2008). A History of Malaysia. 3rd ed. London: Palgrave Macmillan.
  16. ^ a b Andaya, B. W. (2017). The Sea and the Land: Maritime Southeast Asia in World History. Honolulu: University of Hawai‘i Press.
  17. ^ Endicott, K. (ed.) (2016). Malaysia’s Original People: Past, Present and Future of the Orang Asli. Singapore: NUS Press.
  18. ^ a b Nicholas, C. (2000). The Orang Asli and the Contest for Resources: Indigenous Politics, Development and Identity in Peninsular Malaysia. Copenhagen: IWGIA.
  19. ^ Attorney General’s Chambers of Malaysia. (1954). Aboriginal Peoples Act (Act 134). Kuala Lumpur: AGC Malaysia.
  20. ^ Dentan, R. K., Endicott, K., Gomes, A. G., & Hooker, M. B. (1997). Malaysia and the "Original People": A Case Study of the Impact of Development on Indigenous Peoples. Boston: Allyn & Bacon.
  21. ^ a b Endicott, K. (ed.) (2016). Malaysia’s Original People: Past, Present and Future of the Orang Asli. Singapore: NUS Press.
  22. ^ SUHAKAM. (2019). Report on the Human Rights of Orang Asli in Malaysia. Kuala Lumpur: Suruhanjaya Hak Asasi Manusia Malaysia.
  23. ^ Subramaniam, Y. (2017). "Land Rights of the Orang Asli in Malaysia: The Search for Security." Malayan Law Journal, 5, 122–136.
  24. ^ https://www.jakoa.gov.my/orang-asli/jadual-taburan-etnik-orang-asli-mengikut-negeri/
  25. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama LOTP
  26. ^ "JAKOA Program". Jabatan Kemajuan Orang Asli (JAKOA). Diarkibkan daripada yang asal pada 2017-09-23. Dicapai pada 2021-03-28.
  27. ^ a b Colin Nicholas (20 August 2012). "A Brief Introduction: The Orang Asli Of Peninsular Malaysia". Center for Orang Asli Concerns. Dicapai pada 14 June 2018.
  28. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama EIAIR
  29. ^ "The Orang Asli of Peninsular Malaysia". University of Essex Malaysian Society Conference 2008. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 February 2008. Dicapai pada 22 February 2008.
  30. ^ https://www.mstar.com.my/travel/destinasi/2023/02/12/teringin-selami-budaya-di-perkampungan-orang-asli-tak-payah-travel-jauh-suku-mah-meri-ada-di-pulau-carey
  31. ^ http://dewan.selangor.gov.my/question/orang-asli/
  32. ^ https://www.data.gov.my/data/ms_MY/dataset/agama-yang-dianuti-oleh-masyarakat-orang-asli-mengikut-negeri/resource/8b8756f9-7ce0-4477-bbda-cb3eab952f5a
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id