Yang Dipertuan Muda Riau - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas

Yang Dipertuan Muda Riau atau Yamtuan Muda Riau ialah jawatan warisan dan pembesar utama Kesultanan Johor Lama dan Kesultanan Riau-Lingga. Jawatan ini dikhaskan untuk Opu Bugis Daeng Lima Bersaudara dan waris-warisnya oleh Sultan Johor ke-12, Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah pada tahun 1722 selepas mereka membantu baginda mengalahkan Sultan Johor ke-11, Sultan Abdul Jalil Rahmat Shah (atau lebih dikenali dengan nama Raja Kechil) dan mengembalikan takhta Kesultanan Johor Lama kepada baginda. Yang Dipertuan Muda Riau juga memerintah Kepulauan Riau sebagai wilayah pegangannya. Yang Dipertuan Muda Riau pertama ialah Opu Daeng Marewah.^[1]

Menurut Temenggung Johor, Temenggung Tun Abdul Rahman dalam perbualannya dengan Sir Thomas Stamford Raffles pada tahun 1819, Yang Dipertuan Muda Riau berada di kedudukan kedua selepas Bendahara Johor (yang juga Raja Bendahara Pahang) dan sebelum Temenggung Johor dalam hierarki pembesar utama Kesultanan Johor Lama. Namun, Yang Dipertuan Muda Riau dilihat lebih berkuasa daripada Bendahara Johor apabila beliau bertindak seperti Bendahara Johor atau wakil utama Sultan Johor dalam urusan seperti menabalkan Sultan baru, menjadi Pemangku Sultan apabila Sultan masih kecil dan mewakili Kesultanan dalam rundingan dan perjanjian dengan kuasa asing seperti British dan Belanda. Tindakan Yang Dipertuan Muda Riau telah menimbulkan kemarahan pembesar utama Melayu seperti Bendahara Johor dan Temenggung Johor kerana mereka merasakan bahawa kuasa mereka telah dirampas oleh Bugis dan urusan pemerintahan Kesultanan Johor Lama telah dikuasai oleh Bugis.

Selepas Kesultanan Johor Lama berakhir pada tahun 1830, jawatan Yang Dipertuan Muda Riau kekal dalam Kesultanan Riau-Lingga. Kedudukan Yang Dipertuan Muda Riau dikukuhkan lagi dengan status barunya sebagai pentadbir utama Riau dan pembesar tertinggi yang mempunyai peranan seperti Bendahara atau Mangkubumi. Jawatan Yang Dipertuan Muda Riau dimansuhkan pada tahun 1899 selepas kemangkatan Yang Dipertuan Muda Riau ke-10, Raja Muhammad Yusuf kerana jawatan ini disatukan dengan jawatan Sultan Riau-Lingga yang pada ketika itu sedang disandang oleh Sultan Riau-Lingga ke-5 dan terakhir, Sultan Abdul Rahman II Muazzam Shah yang merupakan anakanda Raja Muhammad Yusuf dan isterinya, Tengku Embung Fatimah binti Sultan Mahmud IV Muzaffar Shah.

Senarai Yang Dipertuan Muda

Berikut merupakan senarai Yang Dipertuan Muda Riau:^[2]

Kesultanan Johor Lama (1722–1830)

No.	Nama	Tempoh pemerintahan	Tarikh keputeraan dan kemangkatan	Sultan Johor	Nota
1	Opu Daeng Marewah اوڤو داءيڠ مريوه‎	4 Oktober 1722 – 7 Ogos 1728 (5 tahun, 10 bulan dan 3 hari)	? – 7 Ogos 1728	Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah	Dilantik oleh Sultan Johor ke-12, Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah Mempunyai gelaran pemerintahannya sendiri iaitu "Sultan Alauddin Riayat Shah" Mempunyai gelaran Bugis iaitu "Kelana Jaya Putera" Membuat persetiaan yang dikenali dengan nama "Persetiaan Marhum Sungai Baru" (juga terkenal dengan nama "Sumpah Setia Melayu-Bugis") dengan orang-orang Melayu yang diketuai oleh Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah Digelar "Marhum Mangkat di Sungai Baru"
2	Opu Daeng Chelak اوڤو داءيڠ چلاق‎	7 Ogos 1728 – 15 Mei 1745 (16 tahun, 9 bulan dan 8 hari)	? – 15 Mei 1745	Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah	Dilantik oleh Sultan Johor ke-12, Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah Adinda Yang Dipertuan Muda Riau pertama, Opu Daeng Marewah Ayahanda Raja Lumu yang kemudian menjadi Sultan Selangor pertama dengan gelaran Sultan Salehuddin Shah Semasa zaman pemerintahannya, Riau menjadi pusat pelabuhan dan perdagangan yang maju Menggalakkan ladang-ladang gambir dibuka dan diusahakan di Riau Digelar "Marhum Mangkat di Kota"
3	Daeng Kemboja داءيڠ کمبوجا‎	15 Mei 1745 – 30 Jun 1777 (32 tahun, 1 bulan dan 15 hari)	1697 – 15 Mei 1745 (sekitar umur 48 tahun)	Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah (1745 – 1760) Sultan Abdul Jalil Muazzam Shah V (1760 – 1761) Sultan Ahmad Riayat Shah (1761) Sultan Mahmud Riayat Shah III (1761 – 1777)	Dilantik oleh Sultan Johor ke-12, Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah Anakanda Opu Daeng Parani yang merupakan saudara tertua daripada Opu Bugis Daeng Lima Bersaudara Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-2, Opu Daeng Chelak iaitu Raja Haji diangkat menjadi Engku Kelana yang berperanan sebagai penolong Yang Dipertuan Muda Riau Disebabkan murka dengan konflik antara para pembesar Melayu dengan Bugis yang semakin teruk, beliau bersama keluarga dan pengikutnya meninggalkan Riau dan bersemayam di Linggi (dahulu sebahagian daripada Selangor dan kini sebahagian daripada Negeri Sembilan) pada tahun 1753 dan kemudian bersemayam di Pedas, Rembau Atas perintahnya, Engku Kelana Raja Haji meminta Sultan Sulaiman Badrul Alam untuk memperbaharui "Persetiaan Marhum Sungai Baru" dan baginda kemudian memperbaharui persetiaan tersebut Sultan Johor ke-13, Sultan Abdul Jalil Muazzam Shah V mangkat di Selangor pada tahun 1761 dan setelah jenazah baginda dimandikan dan dikafankan, jenazah baginda dibawa ke Pedas dan selepas itu dari Pedas, jenazah baginda dibawa oleh beliau dan Engku Kelana Raja Haji ke Riau untuk istiadat pemakaman jenazah baginda Selepas Sultan Johor ke-14, Sultan Ahmad Riayat Shah mangkat pada tahun 1761, para pembesar Melayu ingin mengangkat salah seorang daripada saudara Sultan Johor ke-13, Sultan Abdul Jalil Muazzam Shah V iaitu Tengku Abdul Kadir atau Tengku Buang menjadi Sultan Johor yang baru tetapi beliau dan para pembesar Bugis membuat keputusan untuk mengangkat adinda Sultan Ahmad Riayat Shah, Raja Mahmud menjadi Sultan Johor ke-15 dengan gelaran Sultan Mahmud Riayat Shah III Digelar "Marhum Janggut"
4	Raja Haji Fisabilillah راج حاج فِي سَبِيلِ ٱللَّٰهِ‎	1777 – 18 Jun 1784 (kira-kira 7 tahun)	? – 18 Jun 1784	Sultan Mahmud Riayat Shah III	Dilantik oleh Bendahara Johor yang juga Raja Bendahara Pahang pertama, Bendahara Tun Abdul Majid Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-2, Opu Daeng Chelak Adinda Sultan Selangor pertama, Sultan Salehuddin Shah Engku Kelana (pembantu Yang Dipertuan Muda Riau) dari tahun 1747 hingga tahun 1777 Digelar "Kelana Pengeran Suta Wijaya" oleh Sultan Jambi Mati syahid dalam Perang Johor-Belanda 1782-1784 Digelar "Raja Api" oleh Belanda Digelar "Marhum Teluk Ketapang"
5	Raja Ali راج علي‎	1784 – 1806 (kira-kira 22 tahun)	1770 – 1806 (sekitar umur 36 tahun)	Sultan Mahmud Riayat Shah III	Dilantik oleh Sultan Johor ke-15, Sultan Mahmud Riayat Shah III Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-3, Daeng Kemboja Mempunyai gelaran pemerintahannya sendiri iaitu "Sultan Ali Alauddin Shah" Terpaksa berangkat meninggalkan Riau pada 30 Oktober 1784 dan bersemayam di Sukadana, Kalimantan selepas Riau diserang oleh Belanda pada 29 Oktober 1784 untuk menghalau orang-orang Bugis dari Riau Terpaksa berangkat meninggalkan Sukadana pada tahun 1786 dan bersemayam di Pulau Siantan, Kepulauan Anambas selepas beliau diserang dan dikalahkan oleh Belanda Berpindah semula ke Riau pada tahun 1801 selepas British tidak lagi melarang orang-orang Bugis daripada pulang ke Riau dan dilantik semula sebagai Yang Dipertuan Muda Riau oleh Sultan Mahmud Riayat Shah III pada tahun 1803 Digelar "Marhum Pulau Bayan"
6	Raja Jaafar راج جعفر‎	1806 – 18 Disember 1831 (kira-kira 25 tahun)	1770 – 18 Disember 1831 (sekitar umur 61 tahun)	Sultan Mahmud Riayat Shah III (1806 – 1812) Sultan Abdul Rahman Muazzam Shah (1812 – 1830)	Dilantik oleh Sultan Johor ke-15, Sultan Mahmud Riayat Shah III Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-4, Raja Haji Fisabilillah Mempunyai gelaran pemerintahannya sendiri iaitu "Sultan Jaafar Alauddin Shah" Menandatangani Perjanjian 26 November 1818 di mana Belanda mengiktiraf Sultan Johor ke-16, Sultan Abdul Rahman Muazzam Shah sebagai Sultan Johor dan sebagai balasan, Kesultanan Johor Lama memberikan keistimewaan kepada Belanda dalam urusan perdagangan laut Menabalkan semula Sultan Abdul Rahman Muazzam Shah pada bulan November 1823 bersama alat kebesaran diraja Kesultanan Johor Lama yang dirampas daripada saudara perempuannya, Engku Puteri Raja Hamidah dengan bantuan Belanda Menandatangani Perjanjian 29 Oktober 1830 di mana Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 diterima dan dikuatkuasakan di Alam Melayu, Johor dan Pahang tidak lagi berada di bawah pemerintahan Sultan Abdul Rahman Muazzam Shah (lalu berakhirnya Kesultanan Johor Lama dan wujudnya Kesultanan Riau-Lingga) dan Kesultanan Riau-Lingga diletakkan di bawah naungan Belanda
Kesultanan Johor Lama berakhir pada tahun 1830 selepas Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 dikuatkuasakan di Alam Melayu melalui Perjanjian 29 Oktober 1830 lalu wujudnya Kesultanan Riau-Lingga manakala Johor dan Pahang menjadi negeri bebas

Kesultanan Riau-Lingga (1830–1899)

No.	Nama	Tempoh pemerintahan	Tarikh keputeraan dan kemangkatan	Sultan Riau-Lingga	Nota
(6)	Raja Jaafar راج جعفر‎	1806 – 18 Disember 1831 (kira-kira 25 tahun)	1770 – 18 Disember 1831 (sekitar umur 61 tahun)	Sultan Abdul Rahman Muazzam Shah	Menjadi Yang Dipertuan Muda Riau terakhir Kesultanan Johor Lama dan Yang Dipertuan Muda Riau pertama Kesultanan Riau-Lingga selepas menandatangani Perjanjian 29 Oktober 1830 Kedudukannya sebagai Yang Dipertuan Muda Riau dikukuhkan lagi dengan status barunya sebagai pentadbir utama Riau Semua Yang Dipertuan Muda Riau selepas beliau merupakan keturunannya
7	Raja Abdul Rahman راج عبد الرحمن‎	1833 – 17 Jun 1844 (kira-kira 11 tahun)	1809 – 17 Jun 1844 (sekitar umur 35 tahun)	Sultan Muhammad II Muazzam Shah (1833 – 1835) Sultan Mahmud IV Muzaffar Shah (1835 – 1844)	Dilantik oleh Sultan Riau-Lingga ke-2, Sultan Muhammad II Muazzam Shah Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-6, Raja Jaafar Pelantikannya sebagai Yang Dipertuan Muda Riau yang tidak dilakukan dengan segera oleh Sultan Muhammad II Muazzam Shah membuktikan bahawa baginda tidak tunduk kepada kekuasaan Bugis dan baginda cuba mengembalikan pemerintahan Kesultanan Johor Lama mengikut adat-istiadat Melayu Kegiatan lanun sangat berleluasa pada zaman pemerintahannya tetapi berjaya dihapuskan secara berperingkat dengan bantuan Belanda
8	Raja Ali راج علي‎	1845 – 23 Jun 1857 (kira-kira 12 tahun)	1809 – 23 Jun 1857 (sekitar umur 48 tahun)	Sultan Mahmud IV Muzaffar Shah	Dilantik oleh Sultan Riau-Lingga ke-3, Sultan Mahmud IV Muzaffar Shah Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-6, Raja Jaafar Adinda Yang Dipertuan Muda Riau ke-7, Raja Abdul Rahman Mempunyai gelaran pemerintahannya sendiri iaitu "Sultan Ali Alauddin Riayat Shah" Riau menjadi pusat pendidikan Islam yang terkenal pada abad ke-19 Membina banyak pusat pendidikan Islam dan menjemput para ulama untuk mengajar di Riau Tidak bersetuju dengan cita-cita Sultan Mahmud IV Muzaffar Shah untuk menyatukan semula bekas wilayah Kesultanan Johor Lama dan meminta baginda untuk memperbaharui "Persetiaan Marhum Sungai Baru" bagi menghalang cita-cita baginda Disenangi oleh rakyat dan para pedagang kerana sikap ramahnya tanpa mengenal batas umur, pangkat dan agama Disukai oleh Belanda kerana sikap sopan dan ramahnya sehingga tahap Belanda menghantar doktor untuk merawat beliau ketika beliau sedang gering
Kesultanan Riau-Lingga mengakui ketuanan Belanda pada tahun 1857
9	Raja Haji Abdullah راج حاج عبدالله‎	9 Oktober 1857 – 6 September 1858 (10 bulan dan 28 hari)	? – 6 September 1858	Sultan Sulaiman II Badrul Alam Shah	Dilantik oleh Belanda selepas Belanda menurunkan Sultan Riau-Lingga ke-3, Sultan Mahmud IV Muzaffar Shah daripada takhta Kesultanan Riau-Lingga kerana baginda tidak mahu mendengar amaran Belanda yang meminta baginda untuk menyelesaikan konflik antara baginda dengan para pembesar Bugis dengan menyegerakan pelantikan Yang Dipertuan Muda Riau yang baru selepas kemangkatan Yang Dipertuan Muda Riau ke-8, Raja Ali Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-6, Raja Jaafar Adinda Yang Dipertuan Muda Riau ke-8, Raja Ali Riau menjadi pusat Tarekat Naqsyabandiyah pada abad ke-19 Memimpin Tarekat Naqsyabandiyah dan menyumbang kepada pembangunannya dalam Kesultanan Riau-Lingga Digelar "Marhum Murshid"
10	Raja Muhammad Yusuf راج محمد يوسف‎	7 November 1858 – 17 Julai 1899 (40 tahun, 8 bulan dan 10 hari)	? – 17 Julai 1899	Sultan Sulaiman II Badrul Alam Shah	Dilantik oleh Sultan Riau-Lingga ke-4, Sultan Sulaiman II Badrul Alam Shah Anakanda Yang Dipertuan Muda Riau ke-8, Raja Ali Anakanda saudara Yang Dipertuan Muda Riau ke-9, Raja Haji Abdullah Yang Dipertuan Muda Riau terakhir kerana selepas beliau mangkat, jawatan tersebut disatukan dengan jawatan Sultan Riau-Lingga yang pada ketika itu sedang dipegang oleh anakandanya, Sultan Abdul Rahman II Muazzam Shah
Jawatan Yang Dipertuan Muda Riau disatukan dengan jawatan Sultan Riau-Lingga pada tahun 1899

Penggunaan lain jawatan Yang Dipertuan Muda

Jawatan Yang Dipertuan Muda juga digunakan oleh Kesultanan Johor Lama sebelum tahun 1722 untuk putera mahkota (pewaris takhta). Selain itu, terdapat juga kerajaan Melayu lain yang pernah menggunakan jawatan Yang Dipertuan Muda. Antaranya ialah Kesultanan Siak dan Kesultanan Indragiri. Kesultanan Terengganu yang diasaskan oleh keturunan Wangsa Bendahara Johor masih menggunakan jawatan tersebut untuk putera mahkota sehingga kini.

Contoh penggunaan jawatan Yang Dipertuan Muda oleh Kesultanan Johor Lama:

Raja Bajau ibni Sultan Abdullah Ma'ayat Shah, Yang Dipertuan Muda Pahang
Tun Mahmud ibni Bendahara Tun Habib Abdul Majid, Yang Dipertuan Muda Daik
Tengku Nong Omar ibni Tengku Abdul Jalil ibni Sultan Hussein Muhammad Shah, Yang Dipertuan Muda Johor (Kesang)

Galeri

Yang Dipertuan Muda Riau ke-10, Raja Muhammad Yusuf (gambar diambil sekitar tahun 1858–1899)
Istana Kantor, dibina pada tahun 1844, merupakan kompleks pentadbiran dan kediaman pertama Wangsa Yang Dipertuan Muda
Makam Yang Dipertuan Muda Riau ke-6, Raja Jaafar di Pulau Penyengat, Riau
Yang Dipertuan Muda Riau ke-4, Raja Haji Fisabilillah
Monumen Raja Haji Fisabilillah di Tanjung Pinang, Riau
Masjid Raja Haji Fisabilillah Di Cyberjaya, Malaysia
Makam Yang Dipertuan Muda Riau ke-9, Raja Haji Abdullah

Rujukan

R.O. Winstedt (1992). A History of Johore. The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society (MBRAS). ISBN 9839961462.
Abu Hassan Mohamad Sham (1993). Puisi-puisi Raja Ali Haji. Dewan Bahasa Pustaka(DBP). ISBN 9836239715.

Nota kaki

^ R.O. Winstedt, ms 65.
^ Abu Hassan Sham, ms 8, 12,18.

Lihat juga

Pautan luar

(Indonesia) (Melayu) Laman web Kerajaan Riau-Lingga
(Inggeris) Laman web Royal Ark : Wangsa Bugis di Riau

[1] R.O. Winstedt, ms 65.

[2] Abu Hassan Sham, ms 8, 12,18.

[1]

[2]