Republik Uzbekistan ريڤوبليك اوزبيکيستن O‘zbekiston Respublikasi Ўзбекистон Республикаси | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Lagu kebangsaan: O`zbekiston Respublikasining Davlat Madhiyasi | |||||
 | |||||
| Ibu negara dan bandar terbesar | Tashkent | ||||
| Bahasa rasmi | Bahasa Uzbek | ||||
| Demonim | Uzbek | ||||
| Kerajaan | Republik | ||||
• Presiden | Shavkat Mirziyoyev | ||||
| Abdulla Aripov | |||||
| Kemerdekaan Pembubaran USSR | |||||
• Diisytiharkan | 1 September 1991 | ||||
• Tamat | 25 Disember 1991 | ||||
• Diiktiraf | 8 Disember 1991 | ||||
| 4.9 | |||||
| Populasi | |||||
• Perkiraan 2024 | ▲37,543,167[1] (41) | ||||
• Bancian Penduduk 2022 | 35,123,338 | ||||
| 83/km2 (215.0/sq mi) (130) | |||||
| KDNK (PPP) | 2024 | ||||
• Jumlah | ▲AS$ 446.81 bilion [2] (57) | ||||
| ▲AS$ 11,900 (122) | |||||
| KDNK (nominal) | 2024 | ||||
• Jumlah | ▲AS$ 130.028 bilion [3] (67) | ||||
| ▲AS$ 3,602 (130) | |||||
| Gini (2022) |  31.2[4]sederhana | ||||
| HDI (2017) | ▲ 0.740[5] tinggi · 106 | ||||
| Mata wang | Som Uzbekistan ( UZS) | ||||
| Zon waktu | UTC+5 (UZT3) | ||||
• Musim panas (DST) | tiada | ||||
| Kod panggilan | +998 | ||||
| Kod ISO 3166 | UZ | ||||
| DPT internet | .uz | ||||
Uzbekistan (Uzbek: O‘zbekiston) atau nama rasminya, Republik Uzbekistan (Ózbekiston Respublikasi, Ўзбекистон Республикаси) merupakan sebuah negara tanpa pantai di Asia Tengah. Ibu kotanya ialah bandar Tashkent. Bahasa negeri ialah bahasa Uzbekistan. Keluasannya ialah 448,978 km. Pada masa ini, jumlah penduduk negara ini melebihi 37,5 juta[6]. Mata wang — sum. Republik Uzbekistan terdiri daripada 12 wilayah, bandar Tashkent, dan Republik Karakalpakstan, dan ialah sebuah republik autonomi. Uzbekistan ialah ahli CIS, PBB, Pertubuhan untuk Keselamatan dan Kerjasama di Eropah, dan Pertubuhan Kerjasama Shanghai. Uzbekistan bersempadan dengan lima negara: Kazakhstan di utara; Kyrgyzstan dari timur laut; dari Tajikistan ke tenggara; dari selatan Afghanistan; Ia bersempadan dengan Turkmenistan di barat daya. Uzbekistan, yang dituturkan oleh orang Uzbekistan, ialah bahasa rasmi dan dituturkan oleh majoriti penduduknya, manakala Rusia dan Tajik ialah bahasa minoriti yang penting. Islam ialah agama utama, dan kebanyakan orang Uzbekistan ialah Muslim[7].
Sejarah
Kawasan Uzbekistan telah dihuni sejak milennium kedua SM. Ada temuan-temuan perkakas purba manusia serta monumen-monumen di daerah Ferghana, Tashkent, Bukhara, Khorezm dan Samarkand.
Alexander Agung menaklukkan Sogdiana dan Baktria pada 327 SM, menikahi Roxana, anak seorang ketua suku Baktria setempat. Namun, penaklukan ini rupanya tidak banyak menolong Alexander kerana rakyat melawan dengan sengit, sehingga tentara Alexander akhirnya kalah di wilayah ini.
Selama berabad-abad wilayah Uzbekistan diperintah oleh empayar-empayar Iran, seperti Empayar Parthia dan Sassan.
Pada abad ke-14 M, Timurlang, mengalahkan bangsa Mongol dan membangun sebuah empayar. Dalam peperangannya, Timur Lenk memperluas wilayahnya hingga ke Timur Tengah. Ia mengalahkan Sultan Uthmaniyyah Bayezid I. Bayezid ditangkap dan meninggal dalma penahanan. Timur Lenk berusaha membangun ibu kota empayarnya di Samarkand. Kini, Timur Lenk dianggap sebagai salah satu pahlawan terbesar di Uzbekistan yang memainkan peranan penting dalam identitas dan sejarah nasionalnya. Setelah jatuhnya Empayar Timur Lenk, kaum Uzbek merebut wilayah ini.
Zaman Rusia dan Soviet
Pada abad ke-19, Empayar Rusia mula berkembang dan menyebar ke Asia Tengah. Masa "Permainan Besar" pada umumnya dianggap berlangsung dari lebih kurang 1813 hingga Konvensyen Inggeris-Rusia 1907. Setelah Revolusi Bolshevik tahun 1917, perkembangan tahap kedua yang tidak begitu intensif berlangsung. Pada awal abad ke-19, ada wilayah sekitar 3,200 km yang memisahkan India British dengan wilayah-wilayah di pinggiran Empayar Rusia. Banyak dari daerah antara ini tidak dipetakan.
Pada 27 Oktober 1924, Republik Sosialis Soviet Uzbekistan (RSS Uzbekistan) ditubuhkan dan Samarkand dijadikan sebagai ibu kota. Pada 1 September 1930, ibu kota dipindahkan ke Tashkent.
Kemerdekaan dan Uzbekistan moden
Uzbekistan mengisytiharkan kedaulatan negaranya pada 20 Jun 1990. Uzbekistan mengisytiharkan kemerdekaan pada 31 Ogos 1991 dan 1 September dijadikan sebagai hari kemerdekaan kebangsaan. Nama RSS Uzbekistan ditukarkan kepada Republik Uzbekistan pada 30 September pada tahun sama. Kesatuan Soviet dibubarkan pada 26 Disember pada tahun sama.
Pada akhir 1991, sebuah referendum telah dijalankan bagi meninjau sokongan kemerdekaan Republik Uzbekistan, dengan 93.8% daripada pengundi menerima kemerdekaan tersebut. Peratusan pengundi yang hadir ialah 94.1%. Perlembagaan Uzbekistan diwartakan secara rasmi pada 8 Disember 1992.
Presiden Uzbekistan, Islam Karimov dipilih melalui pilihan raya pada 29 Disember 1991. Beliau memerintah sebagai Presiden hingga kematiannya pada 2 September 2016. Beliau digantikan dengan Perdana Menteri Uzbekistan pada masa itu, Shavkat Mirziyoyev pada 14 Disember pada tahun sama.
Wilayah dan daerah
Uzbekistan terbahagi kepada 12 wilayah (viloyat), satu republik autonomi (respublika) dan satu bandar bebas (shahari).
Wilayah-wilayah ini seterusnya dibahagikan kepada 160 daerah (tuman).
| Bahagian | Ibu kota | Luas(km²) | Populasi (2008)[8] | Kunci |
|---|---|---|---|---|
| Andijon Viloyati | Andijon | 4,200 | 2,477,900 | 2 |
| Buxoro Viloyati | Buxoro (Bukhara) | 39,400 | 1,576,800 | 3 |
| Farg'ona Viloyati | Farg'ona (Fergana) | 6,800 | 2,997,400 | 4 |
| Jizzax Viloyati | Jizzax | 20,500 | 1,090,900 | 5 |
| Xorazm Viloyati | Urganch | 6,300 | 1,517,600 | 13 |
| Namangan Viloyati | Namangan | 7,900 | 2,196,200 | 6 |
| Navoiy Viloyati | Navoiy | 110,800 | 834,100 | 7 |
| Qashqadaryo Viloyati | Qarshi | 28,400 | 2,537,600 | 8 |
| Qaraqalpaqstan Respublikasi | Nukus | 160,000 | 1,612,300 | 14 |
| Samarqand Viloyati | Samarqand | 16,400 | 3,032,000 | 9 |
| Sirdaryo Viloyati | Guliston | 5,100 | 698,100 | 10 |
| Surxondaryo Viloyati | Termez | 20,800 | 2,012,600 | 11 |
| Toshkent Viloyati | Toshkent (Tashkent) | 15,300 | 2,537,500 | 12 |
| Toshkent Shahri | Toshkent (Tashkent) | 631.29 | 3,112,800 | 1 |
Geografi
Uzbekistan berkeluasan kira-kira 448,978 kilometer persegi, menjadikan negara ini sebagai negara ke-56 terbesar dunia.[10] Dalam kalangan negara CIS, Uzbekistan ialah negara keempat terbesar.[11]
Negara ini ialah negara dikelilingi daratan, malah merupakan satu daripada dua negara yang dikelilingi oleh negara yang juga dikelilingi daratan, negara yang satu lagi ialah Liechtenstein. Puncak tertinggi Uzbekistan ialah Khazret Sultan dengan ketinggian mencecah 4,643 meter di atas paras laut, dan terletak di sempadan Tajikistan-Uzbekistan, yakni di barat laut Dushanbe.[11]
Iklim Uzbekistan secara umumnya ialah iklim benua, dengan kadar penurunan hujan tahunan yang rendah pada 100 - 200 milimeter. Suhu musim panas purata lazimnya ialah 40 °C manakala suhu purata musim sejuk ialah -23 °C.[12]
Demografi
Setakat 2024, Uzbekistan memiliki angka penduduk seramai 37,543,167 orang.[13] Penduduk Uzbekistan juga adalah muda, 34.1% rakyatnya berumur kurang daripada 14 tahun setakat 2008. Mengikut rujukan rasmi, penduduk kaum Uzbek merangkumi 80% jumlah penduduk Uzbekistam. Kaum-kaum lain di Uzbekistan termasuklah kaum Tajik (5%), Kazakh (3%), Karakalpak (2.5%), Rusia (2%) dan Tatar (1.5%).[14]
Seperti di negara-negara Asia Tengah yang lain, penduduk Republik Uzbekistan agak "muda", kebanyakannya adalah dalam usia bekerja. 42% daripada jumlah penduduk adalah golongan muda usia pra-kerja, 51% berumur bekerja, 7% lebih tua daripada usia bekerja.
Komposisi etnik penduduk Uzbekistan pada 2021:
- Uzbek 29.2 juta orang, atau 84.4% daripada populasi.
- Tajik 1.7 juta orang.
- Kazakh 821.2 ribu orang.
- Orang Karakalpaks 752.7 ribu orang.
- Rusia 720.3 ribu orang.
- Kyrgyz 291.6 ribu orang.
- Turkmen 206.2 ribu orang.
- Tatar 187.3 ribu orang.
- Warga Korea 174.2 ribu orang.
- Ukraine 67.9 ribu orang.
- Azerbaijan 41.2 ribu orang.
- Belarusians 18.5 ribu orang.
- Warganegara lain: 426.4 ribu orang [15]
Budaya
Tapak Warisan Dunia UNESCO
Uzbekistan mempunyai lima tapak budaya dan dua tapak semula jadi dalam senarai Warisan Dunia UNESCO. Tapak budaya ialah:
- Itchan Kala (Khiva), ditambah pada tahun 1990
- Pusat Bersejarah Bukhara, ditambah pada tahun 1993
- Pusat Bersejarah Shakhrisyabz, ditambah pada tahun 2000
- Samarkand – Persimpangan Budaya, ditambah pada tahun 2001
- Laluan Sutera Koridor Zarafshan-Karakum, ditambah pada 2023
Tapak semulajadi ialah:
- Tien-Shan Barat, ditambah pada 2016
- Gurun Musim Sejuk Sejuk Turan, ditambahkan pada 2023[16]
Agama
Islam ialah agama paling utama di Uzbekistan. Laporan oleh Pew Research Center pada 2009 menyatakan bahawa penduduk Muslim merangkumi 93.3% jumlah penduduk Uzbekistan.[17] 90% penganut Islam ialah Sunni, 1% Syiah dan selebihnya ialah sekular.[18]
Penganut Kristian Ortodoks Rusia merangkumi 7% populasi Uzbekistan pada 2014.[19] Sebuah laporan pada awal 90-an mencatatkan jumlah penganut Yahudi Uzbekistan adalah sebanyak 93,000 orang.[20] Kira-kira 7,400 orang penganut Majusi kini tinggal di Uzbekistan, kebanyakannya di kawasan Tajik.[21]
Bahasa
Bahasa Uzbek ialah bahasa rasmi Uzbekistan. Bahasa Uzbek ialah salah satu bahasa-bahasa Turkik dan kini ditulis dalam tulisan Rumi secara rasmi, tetapi pernah ditulis dalam tulisan Nasta'liq serta Cyril. Meskipun penggunaan tulisan Cyril telah dihapuskan dalam kegunaan rasmi, sesetengah daripada pihak media masih menggunakan tulisan tersebut, dengan ada yang menggunakan kedua-dua tulisan Rumi dan Cyril dengan serentak. Tulisan Cyril dalam bahasa Uzbek juga umum dalam golongan tua.[22] Kefasihan dalam bahasa tertentu adalah tidak perlu dalam proses permohonan kewarganegaraan Uzbekistan.[23]
Bahasa Uzbek ialah bahasa pengantar utama pendidikan di Uzbekistan, dengan peratusan pelajar sekolah yang menggunakan bahasa Uzbek sebagai bahasa pengantar ialah 85.61% setakat 2016.[24]
Ekonomi
Pada 2017, pecahan KDNK Uzbekistan mengikut sektor ialah 47.3% perkhidmatan, 33.4% industri dan 19.3% pertanian.[25] Nilai GNI per kapita Uzbekistan ialah AS$2,020 pada 2018, menetapkan nilai pariti kuasa beli pada AS$7,230.[26]
Negara ini merupakan pengeluar utama gas asli, emas, arang batu, petroleum, perak dan uranium.[27] Uzbekistan memiliki simpanan emas keempat terbesar di dunia, dan melombong 80 tan emas setiap tahun, menjadikan republik ini sebagai negara pengeluar emas ketujuh terbesar dunia. Selain itu, Uzbekistan memiliki simpanan tembaga ke-10 terbesar dunia dan simpanan uranium pula ialah ke-12 terbesar. Pengeluaran uranium negara ialah ketujuh terbesar di dunia.[28][29]
Uzbekistan mempunyai simpanan petroleum dan gas asli yang ketara, dengan 194 buah deposit hidrokarbon dikenal pasti di Uzbekistan, yakni 98 buah deposit peluwapan gas dan gas asli, dan 96 buah deposit peluwapan gas. Syarikat petroleum dan gas kebangsaan, Uzbekneftegas mengeluarkan 60 ke 70 bilion meter padu gas asli setiap tahun, menjadikan mereka sebagai pengeluar gas asli ke-11 terbesar pada peringkat global.[30][31]
Prasarana
Pendidikan
Uzbekistan memiliki kadar celik huruf yang tinggi, dengan kira-kira 99.3% penduduk berumur lebih daripada 15 tahun dapat membaca dan menulis. Pelajar menghadiri sekolah dari Isnin hingga Sabtu semasa tahun akademik, dan pendidikan formal tamat pada penghujung gred 11. Menurut Agensi Statistik Uzbekistan, bilangan institusi pendidikan am di Uzbekistan pada awal tahun akademik 2022/2023 ialah 10,522 Beberapa sekolah menengah, sekolah khusus, sekolah magnet, gimnasium, lyceum, dan gimnasium linguistik dan teknikal telah ditubuhkan baru-baru ini. Pendidikan vokasional menengah disediakan di sekolah vokasional atau teknikal khusus, lyceum atau kolej, dan sekolah vokasional. Pada awal tahun akademik 2022/2023, bahagian pelajar lelaki dalam bilangan pelajar di institusi pendidikan menengah am ialah 51.3%, dan bahagian pelajar perempuan ialah 48.7%.
Terdapat banyak universiti, institut, akademi, konservatori, kolej dan institusi pengajian tinggi di Uzbekistan. Terdapat tiga peringkat utama: pendidikan tinggi asas, yang menyediakan asas kepada bidang pengajian yang dipilih dan membawa kepada ijazah sarjana muda; pendidikan tinggi khusus, di mana pelajar dianugerahkan diploma pakar; dan pendidikan tinggi saintifik dan pedagogi, yang membawa kepada ijazah sarjana. Pendidikan pasca siswazah boleh membawa kepada calon ijazah sains dan doktor falsafah sains (PhD). Dengan penerimaan Undang-undang Pendidikan dan Pendidikan Tinggi, sektor swasta telah diwujudkan dan pelbagai institusi swasta telah dilesenkan. Pengajian tinggi di Uzbekistan menghasilkan hampir 600 ratus ribu orang graduan setiap tahun. Insitut-institut pengajian tinggi awam Uzbekistan termasuklah Universiti Kebangsaan Uzbekistan, Universiti Teknikal Negara Uzbekistan dan Akademi Islam Antarabangsa Uzbekistan. Pelbagai universiti asing memiliki kampus di republik ini seperti Universiti Westminster dan Universiti Turin.
Di Uzbekistan, perbelanjaan awam untuk pendidikan berjumlah 5.6% daripada KDNK pada tahun 2019 dan 6.2% daripada KDNK pada tahun 2021. Pada tahun 2019, bahagian terbesar daripada jumlah perbelanjaan pendidikan dibelanjakan untuk pendidikan menengah (kira-kira 65%), pendidikan pra-rendah (21%), pendidikan tinggi (10.%) pendidikan menengah (4.%).
Pada tahun 2023, UNICEF menyokong Kerajaan Uzbekistan dalam membangunkan Pelan Hala Tuju Pembaharuan Pendidikan, yang bertujuan untuk mengumpulkan kerajaan, rakan pembangunan, guru, ibu bapa, pelajar dan komuniti sekolah untuk mencapai matlamat strategik yang digariskan untuk pendidikan berkualiti transformatif [32]
Rujukan
- ^ "Demographic situation in the Republic of Uzbekistan - 9/11/2024". Statistics Agency of Uzbekistan. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 December 2020. Dicapai pada 9 May 2024.
- ^ "World Economic Outlook Database, November 2023 Edition. (Uzbekistan)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 November 2023. Dicapai pada 12 November 2023.
- ^ "World Economic Outlook Database, October 2023". IMF.org. International Monetary Fund. Dicapai pada 12 November 2023.
- ^ "Gini index (World Bank estimate)". World Bank Group. Dicapai pada 26 December 2024.
- ^ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (dalam bahasa Inggeris). United Nations Development Programme. 13 March 2024. m/s. 275. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 13 March 2024. Dicapai pada 9 May 2024.
- ^ "Penduduk Uzbekistan".
- ^ "Chapter 1: Religious Integration". The World's Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center Religion & Public Life Project. August 9, 2012. Retrieved September 4, 2013.
- ^ Statistical Review of Uzbekistan 2008, m/s. 176
- ^ "Toshkent shahar statistika boshqarmasi".
- ^ "Countries of the world". worldatlas.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 7 Mei 2010. Dicapai pada 2 Mei 2010.
- ^ a b Uzbekistan will publish its own book of records – Ferghana.ru Diarkibkan 13 Mei 2013 di Wayback Machine. 18 Julai 2007. Dicapai 29 Julai 2009.
- ^ Climate Diarkibkan 22 September 2008 di Wayback Machine, Uzbekistan : Country Studies – Federal Research Division, Library of Congress.
- ^ "Worldmeters". worldmeters.
- ^ "Demographic situation in the Republic of Uzbekistan". The State Committee of the Republic of Uzbekistan on statistics. Dicapai pada 28 Januari 2011.
- ^ "Data on the ethnic composition of the population of Uzbekistan 2021/08/20". Statistics Agency of Uzbekistan. Dicapai pada 30 May 2025.
- ^ "Uzbek". UNESCO. Dicapai pada 20 Julai 2017.
- ^ Mapping the Global Muslim Population. A Report on the Size and Distribution of the World’s Muslim Population Diarkibkan 19 Mei 2011 di Wayback Machine. Pew Forum on Religion & Public Life (Oktober 2009)
- ^ Pew Forum on Religious & Public life. 9 Ogos 2012. Dicapai 29 Oktober 2013.
- ^ "Middle East :: UZBEKISTAN". CIA The World Factbook.
- ^ "A Country Study: Uzbekistan". Federal Research Division. 1988–98. Diarkibkan daripada yang asal pada 31 Ogos 2013. Dicapai pada 27 Disember 2013.
- ^ "UZBEKISTAN Zoroastrian Association Registered". Zoroastrians.net (dalam bahasa Inggeris). 21 Ogos 2013. Dicapai pada 24 Julai 2019.
- ^ Kamp, Marianne (2008). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling Under Communism. University of Washington Press. ISBN 978-0-295-98819-1. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 April 2015.
- ^ Languages in Uzbekistan Diarkibkan 11 September 2016 di Wayback Machine – Facts and Details
- ^ "Основные показатели Министерства народного образования Республики Узбекистан". Diarkibkan daripada yang asal pada 2018-01-05. Dicapai pada 2019-12-18. Unknown parameter
|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (bantuan) - ^ "Statistika qo'mitasi - ПРОИЗВОДСТВО ВАЛОВОГО ВНУТРЕННЕГО ПРОДУКТА". stat.uz. Dicapai pada 2019-06-02.
- ^ "World Bank Country Profile". World Bank. Dicapai pada 19 November 2019.
- ^ "Country Profile: Uzbekistan". IRIN. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Ogos 2010. Dicapai pada 2 May 2010.
- ^ Supply of Uranium Diarkibkan 9 Mei 2008 di Wayback Machine. World Nuclear Association. August 2012.
- ^ The World Mineral Statistics dataset: 100 years and counting Diarkibkan 20 Oktober 2013 di Wayback Machine. British Geological Survey
- ^ "New head of NHC Uzbekneftegaz appointed". Gazprom International. Gazprom. Dicapai pada 21 April 2019.
- ^ "Economy". Invest in Uzbekistan. Uzbekistani Government. Dicapai pada 21 April 2019.
- ^ "UNICEF-Education reforms in Uzbekistan". uzdaily.uz. September 2023.
Pautan luar
 |
Wikikembara memiliki panduan pelancongan bagi Uzbekistan. |
Kategori berkenaan Uzbekistan di Wikimedia Commons
Rencana Uzbekistan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Sejarah |  | ||||
| Geografi | |||||
| Politik | |||||
| Ekonomi | |||||
| Masyarakat |
| ||||
| Ahli | Armenia · Azerbaijan · Belarus · Kazakhstan · Kyrgyzstan · Rusia · Tajikistan · Uzbekistan · Moldova |  |
|---|---|---|
| Ahli bersekutu | ||
| Pemerhati | ||
 Afghanistan ·  Kazakhstan ·  Kyrgyzstan ·  Tajikistan ·  Turkmenistan ·  Uzbekistan · Kadangkala termasuk: ·  Republik Rakyat China-Xinjiang, Tibet ·  Mongolia ·  Pakistan ·  Rusia- Siberia |
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
_without_national_boundaries.svg)
| Umum | |
|---|---|
| Perpustakaan negara | |
| Institut penyelidikan seni | |
| Pangkalan data saintifik | |
| Lain-lain | |
