Dakshinamurti Upanishad (Sanskrit: दक्षिणामूर्ति उपनिषत्, IAST: Daksinamurti Upanisad) ialah sebuah teks Sanskrit kuno dan merupakan salah satu daripada Upanisad kecil dalam tradisi Hindu. Ia tergolong dalam Krsna Yajurveda[1] dan diklasifikasikan sebagai salah satu daripada 15 Upanisad Saiva.[2][3]
Upanisad ini mengandungi 33 sloka. Kandungannya berpusat pada meditasi terhadap Dakshinamurti, iaitu aspek Siva sebagai Mahaguru ilmu kerohanian.
Nama
[sunting | sunting sumber]Teks ini dinamakan sempena aspek Jnana (pengetahuan) bagi dewa Siva, iaitu Daksinamurti yang bererti “pemberi pengetahuan”. Dia digambarkan sebagai guru ilmu suci (Sastra), duduk di bawah pohon beringin di Himalaya dengan memancarkan tenaga serta kebahagiaan, dikelilingi dan dihormati para resi. Dalam ikonografi tradisional, Dakshinamurti digambarkan dalam posisi yoga (virasana), memegang api pengetahuan, kitab, ular, bunga teratai, atau bunga nilotpala.
Istilah Upanisad membawa erti teks pengetahuan atau “ajaran tersembunyi”. Ia merupakan sebahagian daripada kesusasteraan Vedanta yang membentangkan konsep falsafah Hindu, dan dianggap sebagai puncak tujuan rohani dalam kitab suci Veda.
Naskhah kuno teks ini juga kadangkala ditemui dengan judul Daksinamurtyupanisad.
Sejarah
[sunting | sunting sumber]Dalam antologi bahasa Telugu yang menghimpunkan 108 Upanisad menurut kanun Muktika – sebagaimana dikisahkan oleh Rama kepada Hanuman – teks ini disenaraikan sebagai Daksinamurti Upanisad pada nombor ke-49.
Rumusan Kandungan
[sunting | sunting sumber]Sekumpulan resi, diketuai oleh Saunaka, mendekati resi Markandeya yang abadi dengan penuh hormat. Mereka bertanya bagaimana dia memperoleh keabadian, yakni keadaan tidak mati, serta kebahagiaan kekal. Markandeya menjawab bahawa hal itu dicapai melalui pengetahuan esoterik tentang prinsip Siva.[4]
Para resi itu kemudian mengajukan sembilan soalan kepadanya:
Apakah pengetahuan esoterik tentang prinsip Siva itu? Siapakah dewa yang menjadi tumpuannya? Apakah mantranya? Apakah bentuk ketekunan bhakti yang diperlukan? Apakah jalan untuk mencapainya? Apakah alatnya? Apakah persembahannya? Apakah keadaan terakhirnya? Dan apakah tempat perhentiannya yang muktamad?[5]
Pengetahuan esoterik tentang Siva ialah kesedaran terhadap-Nya sebagai Dakshinamurti. Dia digelar Daksinamurti kerana diyakini mampu mengurniakan dakshina berupa pengetahuan tentang diri (Atman) hanya dengan pandangan-Nya.
Dia ialah dewa (deva), kerana “deva” bererti yang bersinar; dan Siva bersinar dengan kemuliaan serta kebahagiaan-Nya sendiri ketika alam semesta mengalami Pralaya.
Upanisad ini menyebut lima lima Mantera:
- Om namo bhagavate daksinamurtaye, mahyam medham prajnam prayaccha svaha.
- Om daksinamurtir-atarom.
- Om blum namo hrim aim, daksinamurtaye jnanam dehi svaha.
- Om hrim srim sambasivaya tubhyam svaha.
- Om namo bhagavate tubhyam vatamulanivasine, vagisaya mahajnana-dayine mayine namah.
Bentuk bhakti yang teguh ialah keyakinan bahawa diri ini sesungguhnya Brahman, dan keyakinan itu mesti dipelihara hingga jasad meninggal dunia.
Jalan untuk mencapainya ialah dengan pengulangan mantra (salah satu daripada lima di atas) sambil menanam kesedaran bahawa diri ini satu dengan dewa yang disebut dalam mantra itu.
Alatnya ialah pengabdian sepenuhnya kepada mantera.
Persembahannya ialah mempersembahkan segala gerakan anggota badan sebagai pemujaan kepada dewa mantra.
Keadaan terakhirnya ialah tercapainya kesamarataan yang sempurna di antara tiga Guna (sifat asas alam).
Dan, tempat perhentian muktamadnya ialah hati atau sahasrara (teratai seribu kelopak di puncak kepala), yang menjadi tempat penyedaran tentang Diri Sejati.
Upanisad ini diakhiri dengan pujian bahawa sesiapa yang mempelajari kebijaksanaan esoterik ini akan dibebaskan daripada segala dosa dan mencapai pembebasan daripada kelahiran semula.
Lihat juga
[sunting | sunting sumber]Pautan Luar
[sunting | sunting sumber]- Swami Omkarananda, Sri Dakshinamurti Upanishad
- Dakshinamurthi Upanishad (Bah.1) dalam Bahasa Tamil
Bibliografi
[sunting | sunting sumber]- AM Sastri (2001). Dakshinamurti stotra of Sri Sankaracharya and Dakshinamurti Upanishad with Sri Sureswaracharya's Manasollasa and Pranava Vartika. Samata (Original: 1920).
- Deussen, Paul (1997). Sixty Upanishads of the Veda. Motilal Banarsidass.
- Hattangadi, Sunder (2000). "दक्षिणामूर्त्युपनिषत् (Daksinamurti Upanishad)" (PDF) (in Sanskrit). Retrieved 29 February 2016.
- H Ramamoorthy and Nome (2009). Nome (ed.). Advaita Devatam God of Nonduality. SAT, Santa Cruz CA.
- Rao, T. A. Gopinatha (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass.
- Tinoco, Carlos Alberto (1997). Upanishads. IBRASA.
Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ https://vivekavani.com/dakshinamurti-upanishad/
- ^ https://vivekavani.com/dakshinamurti-upanishad/
- ^ Arpita Chakraborty, Shaiva Upanishads (A Critical Study), (2013)
- ^ https://sacred-texts.com/hin/dast/dast16.htm
- ^ Swami Harshananda, A Concise Encyclopaedia of Hinduism