Stotra

Stotra ialah perkataan Sanskrit (स्तोत्र) yang bermaksud nyanyian pujian, ode atau gita pujian.^[1]^[2] Ia merupakan satu genre kesusasteraan keagamaan Hindu yang digubah untuk dinyanyikan secara berlagu, berbeza dengan shastra yang hanya dilafazkan atau dibaca. Perkataan stotra berasal daripada akar kata stu yang bererti “memuji”.^[3]

Sebuah stotra boleh berbentuk doa, gambaran, atau dialog, tetapi sentiasa dalam susunan puitis. Ia mungkin sebuah puisi sederhana yang menyatakan pujian dan keikhlasan peribadi kepada dewa, atau puisi yang mengandungi ajaran rohani dan falsafah yang mendalam.

Ciri umum kebanyakan stotra, selain daripada nama-stotra, ialah pengulangan baris penutup pada setiap syair. Misalnya, dalam Mahisasura Mardini Stotra, setiap rangkap diakhiri dengan baris: “Jaya Jaya He Mahisasura-mardini Ramyakapardini Sailasute.”

Banyak stotra memuji pelbagai aspek ketuhanan, sama ada Dewi, Siva, atau Visnu. Kata stuti juga berasal daripada akar kata yang sama (stu, “memuji”), dan kedua-duanya membawa maksud “pujian”. Antara stotra yang terkenal ialah Siva Tandava Stotram dan Dakshinamurti Stotram.

Stotra tergolong dalam kesusasteraan bhakti yang sangat popular. Antara karya awal yang memuatkan stotra ialah karya Kuresa, yang menghimpunkan gagasan Vishishtadvaita Vedanta oleh Ramanuja tentang monisme berkelayakan berhubung Atman dan Brahman (hakikat tertinggi yang tidak berubah), serta amalan kuil. Stotra juga menjadi sebahagian penting dalam ritual Hindu dan doa restu.

Etimologi dan Takrif

Kata stotra berasal daripada akar kata Sanskrit stu (“memuji, meluhurkan”) yang digabungkan dengan akhiran stran. Secara harfiah, ia bererti “puisi pujian”. Sumber awal stotra sudah ada dalam Veda, khususnya Samaveda.

Genre stotra meliputi karya peribadi yang indah dan puitis seperti kavya, sehinggalah kepada senarai nama dewa (nama-stotra) yang diulang-ulang bagaikan mantera. Secara sejarah, stotra berkaitan dengan himne Veda dan puisi lirik lain. Ia hadir dalam pelbagai tradisi Asia Selatan, termasuk Buddhisme, Jainisme, Saivisme, dan Vaisnavisme, malah turut dimasukkan dalam karya agung seperti Mahabharata, Ramayana, serta pelbagai Purana dan Tantra.

Bentuk

Nama-stotra

Nama-stotra ialah himne yang berasaskan pengulangan deretan nama dewa. Bentuk paling terkenal ialah Sahasranama, iaitu senarai seribu nama bagi sesuatu dewa (misalnya Vishnu Sahasranama). Ada juga yang menghimpunkan 100 atau 108 nama. Dalam Hindu, nama-nama Tuhan dianggap alat bhakti yang berharga.

Dua Pengertian Stotra

Perkataan stotra digunakan dalam dua makna: Veda dan Purana.

Stotra Veda – terdiri daripada mantra Rigveda, dilagukan mengikut kaedah intonasi khas, terutama daripada Samaveda. Ia dinyanyikan oleh para udgatr dan pembantunya dalam upacara somayaga.
Stotra Purana – ialah himne kerohanian dan bhakti yang mengalir daripada hati seorang pemuja. Sinonimnya ialah stava, stuti dan nati.

Isi kandungan stotra boleh meliputi hal-hal yang luhur — seperti falsafah dan pengalaman mistik — hinggalah doa untuk kesejahteraan hidup. Antara bentuknya termasuk: gambaran rupa dewa yang dilihat, doa pengampunan dosa, doa memohon perlindungan dan rezeki, doa memohon pengetahuan dan ketakwaan, atau nyanyian spontan setelah pengalaman rohani mendalam.

Selain itu, terdapat juga stotra yang menghimpunkan 108, 300 atau 1008 nama dewa, digunakan dalam upacara ritual. Satu lagi jenis yang terkenal ialah Suprabhata-stotra (“himne selamat pagi”), yang biasa dilagukan selepas sembahyang atau meditasi.

Seorang penyair Tamil bernama Appar menggubah sebuah stotra untuk Ardhanarisvara — dewa yang merangkum aspek maskulin dan feminin sebagai dua bahagian yang tidak terpisah. Antara bait terjemahan Peterson berbunyi:

“Di satu telinga berkilau subang emas,
di telinga yang lain terjuntai cangkerang laut,
di sebelah satu ia melagukan nyanyian Veda,
di sebelah lain ia tersenyum lembut,
rambut kusut dihias bunga konrai di satu sisi,
gugusan rambut wanita di sisi yang lain, ia datang.
Separuhnya sifat dirinya, separuh lagi sifatnya,
kedua-duanya jadi hakikat keindahannya.”
— Appar, Ardhanarisvara Stotra

Senarai stotra terkenal

Stotra untuk Siva

Śiva Tāṇḍava Stotra
Śiva Mahimna Stotra
Panchākṣara Stotra
Nataraja Stotra
Asitakṛtam Śivastotram
Dakshinamūrti Stotra

Stotra untuk Devi

Mahiṣāsura Mardinī Stotra
Aṣṭalakshmī Stotra
Agasti Lakshmi Stotra
Annapūrṇa Stotra
Radha Sahasranama Stotra
Lalita Sahasranama Stotra
Bala Tripurasundari Sahasranama Stotra
Bhavani Sahasranama Stotra
Dakaradi Sridurga Sahasranama Stotra
Durga Sahasranama Stotra
Gayathri Sahasranama Stotra
Kali Sahasranama Stotra
Kalika Sahasranama Stotra
Lalitarahasya Sahasranama Stotra
Lakshmi Sahasranama Stotra
Minakshi Sahasranama Stotra
Parvati Sahasranama Stotra
Saraswati Sahasranama Stotra
Sita Sahasranama Stotra
Sodasi Rajarajeswari Sahasranama Stotra
Syamala Sahasranama Stotra

Stotra untuk Vishnu & avatara

Vishnu Sahasranama Stotra
Hayagrīva Stotra
Hari Stotra
Narasimha Kavacham Stotra
Rāma Raksha Stotra
Venkatesa Sahasranama Stotra
Santanagopala Sahasranama Stotra
Rakaradi Srirama Sahasranama Stotra
Makaradi Srirama Sahasranama Stotra
Lakshminarasimha Sahasranama Stotra
Kakaradi Krishna Sahasranama Stotra

Stotra untuk Dewa-dewi lain

Māruti Stotra
Anjaneya Sahasranama Stotra
Surya Sahasranama Stotra
Aditya Hrdayam
Sanaischara Sahasranama

Stotra umum / falsafah

Dvadasa Stotra (oleh Madhvacharya)
Mohamudgara Stotra (Bhaja Govindam) oleh Sankaracharya
Stotra Ratnam oleh Yamunacharya

Stotra zaman moden

Amba Stotram oleh Swami Vivekananda
Sri Ramakrishna Stotram oleh Swami Vivekananda
Lokanatha Stotram oleh Swami Abhedananda
Sri Ramakrishnavatara Stotram oleh Swami Abhedananda
Bhaja Ramakrishna Stotram oleh Swami Abhedananda
Sri Ramakrishna Stotra Dasakam oleh Swami Virajananda
Sri Sarada Devi Stotram oleh Swami Abhedananda

Rujukan

^ Monier Williams, Monier Williams' Sanskrit-English Dictionary, Oxford University Press, Article on Stotra
^ Apte, Vaman Shivram (1965), The Practical Sanskrit Dictionary (Fourth revised and enlarged ed.), Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, ISBN 81-208-0567-4
^ "Stotra". Hindupedia, the Hindu Encyclopedia. 2024-06-30. Retrieved 2025-05-07.

[1] Monier Williams, Monier Williams' Sanskrit-English Dictionary, Oxford University Press, Article on Stotra

[2] Apte, Vaman Shivram (1965), The Practical Sanskrit Dictionary (Fourth revised and enlarged ed.), Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, ISBN 81-208-0567-4

[3] "Stotra". Hindupedia, the Hindu Encyclopedia. 2024-06-30. Retrieved 2025-05-07.

[1]

[2]

[3]