.jpg)
Prayagraj atau Prayaga ialah sebuah perbandaran di negeri Uttar Pradesh, India.
Prayagraj (/ˈpreɪəˌɡrɑːdʒ, ˈpraɪə-/, Hindi: [pɾəjaːɡɾaːdʒ]; ISO: Prayāgarāja), ialah sebuah metropolis yang terletak di negeri Uttar Pradesh, India. Ia merupakan pusat pentadbiran bagi daerah Prayagraj, iaitu daerah yang paling padat penduduk di negeri tersebut dan ke-13 paling padat di seluruh India. Prayagraj juga merupakan pusat pentadbiran divisyen Prayagraj. Prayaga juga pernah dikenali sebagai Allahabad.
Bandar ini berfungsi sebagai ibu kota kehakiman bagi Uttar Pradesh kerana menempatkan Mahkamah Tinggi Allahabad, iaitu badan kehakiman tertinggi di negeri itu.
Bahasa Hindi merupakan bahasa yang paling banyak dituturkan di bandar ini.
Salah satu daripada pusat ziarah yang dianggap paling suci dan membawa keberkatan besar ialah Prayaga. Tempat ini turut dikenali sebagai Tirtharaja, iaitu ‘raja segala pusat ziarah’. Prayaga terletak di tempat pertemuan tiga sungai – Ganges, Yamuna dan Sarasvati (sungai ghaib yang dipercayai bersatu dari bawah tanah) – dan dikenali sebagai Triveni. Titik pertemuan sebenar, iaitu Triveni Sangama, terletak kira-kira 2.4 kilometer dari pusat bandar.
Etimologi
Kawasan pertemuan sungai Ganges dan Yamuna ini telah dikenali sejak zaman purba sebagai Prayaga, yang dalam bahasa Sanskrit bermaksud "tempat korban" (daripada akar kata pra- bermaksud "awal" atau "terlebih dahulu" dan yaj- bermaksud "melakukan korban"). Menurut kepercayaan lama, Dewa Brahma telah melakukan korban pertama (yaga atau yajna) di tempat ini.
Perkataan prayaga secara tradisional digunakan untuk merujuk kepada tempat pertemuan sungai-sungai. Dalam konteks Prayaga, ia merujuk kepada titik pertemuan Sungai Ganges dan Yamuna di bandar tersebut. Menurut tradisi kuno, terdapat satu lagi sungai ghaib, iaitu Sungai Sarasvati, yang juga dikatakan bersatu di tempat yang sama. Hari ini, nama Triveni Sangam (atau ringkasnya Sangam) lebih kerap digunakan untuk merujuk kepada pertemuan tiga sungai ini.
Nama Prayagraj (dalam Sanskrit: Prayāgarāja), yang bermaksud "raja kepada lima prayaga", digunakan sebagai gelaran penuh penghormatan, menunjukkan bahawa pertemuan sungai di sini adalah yang paling agung antara lima pertemuan suci di seluruh India.
Demografik 2011
Setakat bancian 2011, Prayagraj merupakan bandar ketujuh paling ramai penduduk di Uttar Pradesh, ke-13 di India Utara dan ke-36 di seluruh India, dengan jumlah penduduk dianggarkan sekitar 1.53 juta orang. Pada tahun yang sama, bandar ini turut disenaraikan sebagai bandar ke-40 yang paling pesat membangun di dunia.
Pada tahun 2016, Prayagraj telah dinilai sebagai kawasan bandar ketiga paling sesuai untuk didiami di negeri tersebut (selepas Noida dan Lucknow), dan yang ke-16 di peringkat kebangsaan.
Bahasa Hindi, iaitu bahasa rasmi negeri, merupakan bahasa utama yang digunakan di Prayagraj. Urdu dan beberapa bahasa lain turut dituturkan oleh sebahagian besar minoriti penduduk.
Dari segi agama, penganut Hindu merupakan majoriti penduduk di bandar Prayagraj, manakala umat Islam membentuk kumpulan minoriti. Berdasarkan keputusan sementara Banci Kebangsaan India 2011, agama Hindu dianuti oleh 76.03% penduduk bandar ini. Agama Islam pula merupakan agama kedua paling ramai dianuti, dengan kira-kira 21.94% penduduk mengamalkannya.
Agama Kristian dianuti oleh 0.68% penduduk, diikuti agama Jain (0.10%), Sikh (0.28%) dan Buddha (0.28%). Sekitar 0.02% menyatakan bahawa mereka menganut 'Agama Lain', manakala lebih kurang 0.90% menyatakan bahawa mereka tidak menganut sebarang agama tertentu.
Pada masa Banci India 2011, 90.51% daripada penduduk Prayagraj menyatakan bahasa Hindi sebagai bahasa ibunda, manakala 7.69% menyatakan bahasa Urdu sebagai bahasa pertama mereka.
Sejarah
Rujukan dalam Teks Hindu
Prayaga disebut dalam karya epik Mahabharata (sekitar 400 SM – 300 M) sebagai tempat mandi ziarah suci yang berfungsi sebagai bentuk prāyaścitta (penebusan dosa atau taubat) atas kesalahan dan rasa bersalah masa lalu. Dalam Tirthayatra Parva, sebelum berlakunya peperangan besar Kurukshetra, teks tersebut menyatakan:
"Sesiapa yang berpegang teguh kepada ikrar etika, dan mandi di Prayaga semasa bulan Magha, wahai yang terbaik dalam keturunan Bharata, akan menjadi suci tanpa noda dan mencapai syurga."
Selepas perang, dalam Anushasana Parva, Mahabharata memperincikan ziarah mandi ini sebagai "tirtha geografi" yang mesti disertai dengan manasa-tirtha (ziarah secara mental), iaitu dengan mengamalkan nilai-nilai seperti kebenaran, kedermawanan, kawalan diri, kesabaran dan nilai-nilai luhur lain.
Prayaga turut disebut dalam Agni Purana dan beberapa Purana lain melalui pelbagai legenda, antaranya bahawa Dewa Brahma menghadiri upacara yajna (homa) di sini, dan bahawa pertemuan sungai Ganges, Yamuna dan Sarasvati yang bersifat mitos menjadikan tempat ini sebagai Tirtha Raj, iaitu "raja segala tempat ziarah suci".
Catatan awal lain tentang kepentingan Prayaga dalam tradisi Hindu juga ditemui dalam pelbagai versi teks Prayaga Mahatmya, yang bertarikh sekitar penghujung milenium pertama Masihi. Teks-teks Sanskrit dalam genre Purana ini menggambarkan Prayaga sebagai tempat yang penuh sesak dengan jemaah, pendeta, peniaga, pengemis, penunjuk arah, dan warga tempatan yang sibuk di kawasan pertemuan sungai (sangam).
Dalam epik Ramayana, Prayaga juga disebut sebagai lokasi ashram lagenda milik Resi Bharadwaj, yang menambahkan lagi kedudukannya sebagai tempat suci yang penting dalam agama Hindu.
Dikatakan bahawa Brahma, dewa pencipta yang memiliki empat muka, telah melaksanakan satu upacara korban atau yaga di sini – yang merupakan korban paling agung (pra atau prakrsta). Justeru, tempat ini dinamakan sebagai Prayaga.
Kadang-kala, Prayaga turut digambarkan sebagai madhyavedi, iaitu ‘mezbah tengah’, daripada lima mezbah yang digunakan oleh Brahma. Empat lagi ialah Kurukshetra (di Haryana), Gaya (di Bihar), Viraja (di Selatan India) dan Puskara (di Rajasthan).
Beberapa purana seperti Matsya Purana (3.4-10) menyatakan bahawa Prayaga tidak musnah walaupun ketika pralaya, iaitu ketika dunia dihancurkan. Usia kuno tempat ini turut dibuktikan dalam kitab Rigveda (10.75, bahagian khila), manakala Ramayana (2.54.6) pula menyebutkan tentang hutan di kawasan pertemuan dua sungai itu.
Arkeologi dan Prasasti
Tiang Ashoka di Prayagraj mengandungi pelbagai prasasti sejak abad ke-3 SM. Sekitar tahun 1575 M, Birbal, menteri terkenal dalam zaman Akbar, menambah satu prasasti yang menyebut tentang Magh Mela di Tirtha Raj Prayag.
Prasasti yang terdapat pada Tiang Ashoka (juga dikenali sebagai Tiang Lembu Prayag) yang berasal daripada era Ashoka telah menimbulkan kekeliruan berkenaan usia sebenar kota ini. Kajian arkeologi telah menemui seramik Northern Black Polished Ware yang bertarikh sekitar 600–700 SM, menunjukkan kewujudan aktiviti manusia sejak awal.
Namun begitu, menurut Dilip Kumar Chakrabarti, "tidak terdapat bukti kukuh bahawa Prayag moden merupakan sebuah kota purba". Namun beliau menyatakan bahawa adalah sukar untuk mempercayai bahawa lokasi pertemuan suci antara Sungai Ganges dan Yamuna tidak mempunyai penempatan besar sejak zaman dahulu. Beliau mencadangkan bahawa kota purba Prayag mungkin terletak di Jhusi, iaitu di seberang lokasi Sangam.
Kajian arkeologi sejak tahun 1950-an menunjukkan kewujudan penempatan manusia berhampiran sangam sejak kira-kira 800 SM.
Selain prasasti dalam skrip Brahmi daripada abad ke-3 SM oleh Ashoka, tiang ini juga mengandungi prasasti Maharaja Samudragupta, serta prasasti Magh Mela oleh Birbal, yang menyatakan:
Pada tahun Samvat 1632, Saka 1493, dalam bulan Magha, hari kelima bulan mengurang, pada hari Isnin, anak Gangadas, Maharaja Birbal, telah melakukan ziarah suci ke Tirth Raj Prayag. Saphal yang mencatatkan.
— Terjemahan oleh Alexander Cunningham (1879)
Tarikh-tarikh ini bersamaan dengan sekitar 1575 Masihi, dan mengesahkan kepentingan serta penggunaan nama 'Prayag' pada zaman itu.
Menurut Cunningham, tiang ini telah dibawa ke Prayagraj dari Kaushambi oleh seorang sultan Islam, dan menyatakan bahawa kota lama Prayag telah ditinggalkan sebelum zaman Akbar. Namun, sarjana lain seperti Krishnaswamy dan Ghosh tidak bersetuju. Dalam makalah mereka yang diterbitkan pada tahun 1935, mereka berpendapat bahawa tiang itu sememangnya berada di lokasi asalnya sekarang, berdasarkan tarikh-tarikh prasasti pada tiang tersebut, tiadanya catatan sejarah Islam mengenai pemindahan, serta kesukaran logistik untuk memindahkan tiang sebesar itu.
Tambahan pula, seperti yang dinyatakan oleh Cunningham, banyak prasasti kecil telah ditambahkan pada tiang ini sepanjang masa. Kebanyakan prasasti ini bertarikh antara 1319 M dan 1575 M, dan majoritinya merujuk kepada bulan Magha. Menurut Krishnaswamy dan Ghosh, tarikh-tarikh ini mungkin berkaitan dengan amalan ziarah Magh Mela di Prayag seperti yang disarankan dalam teks-teks Hindu purba.
Empayar Gupta
Asal Usul dan Perkembangan Awal
Dalam kajian akademik terkini, asal usul Empayar Gupta dipercayai berasal dari kawasan Prayaga, di mana mereka mula-mula menegakkan kekuasaan mereka. Sejarawan seperti Goyal berhujah bahawa prasasti pada Tiang Allahabad memberikan petunjuk kukuh bahawa pusat kekuasaan awal Gupta terletak di kawasan Uttar Pradesh timur moden, kemungkinan besar di sekitar Prayaga.
Teks Vishnu Purana juga memberikan rujukan :
"Anu-Ganga Prayagam Magadha Guptas-cha bhokshyanti"
yang diterjemahkan oleh sejarawan R. C. Majumdar sebagai:
"Wilayah di sepanjang Sungai Ganga (hingga ke) Prayaga akan diperintah oleh rakyat Magadha dan kaum Gupta."
Petikan ini menunjukkan bahawa kaum Gupta berbeza daripada rakyat Magadha, namun kedua-duanya memerintah bersama wilayah di sepanjang Ganga hingga ke Prayaga. Ini memperkukuh pandangan bahawa Prayaga merupakan salah satu kawasan penting dalam pengukuhan awal kuasa Gupta.
Secara sejarah, Empayar Gupta muncul hasil penyatuan dua negeri: Gupta dan Licchavi, dan hal ini selaras dengan rujukan dalam Purana tersebut. Teks itu seolah-olah menyamakan Licchavi dari Nepal dengan rakyat Magadha, dan wilayah gabungan mereka termasuk Magadha serta kawasan yang meluas ke barat hingga ke Prayaga.
Dalam konteks ini, ibu kota awal Empayar Gupta kemungkinan besar berpusat di sekitar Magadha dan Prayaga, dan berkembang dari situ. Konsentrasi prasasti dan syiling emas awal Gupta, terutamanya prasasti terkenal Maharaja Samudragupta, ditemui di sekitar Prayaga, menunjukkan bahawa kawasan ini merupakan tapak kekuasaan utama dinasti Gupta pada zaman awalnya.
Mereka dipercayai turut menguasai Sarnath di sebelah timur, dan menjadikan Prayaga sebagai kubu kuat mereka. Bagi fasa awal empayar ini, sempadan sebenar di bahagian atas dan barat wilayah tersebut masih tidak jelas, namun yang pasti, mereka menguasai sebahagian besar Uttar Pradesh timur. Menjelang akhir abad ke-3 dan awal abad ke-4 Masihi, wilayah ini telah berkembang menjadi sebuah dinasti yang bercita-cita membina empayar besar.
Ibu Kota Imperial Gupta
Beberapa kajian ilmiah menyatakan bahawa Prayaga merupakan ibu kota awal Empayar Gupta, berdasarkan rujukan dalam teks Purana, prasasti zaman awal Gupta, serta penemuan khazanah syiling emas yang tersebar luas di sekitar kawasan tersebut. Ini menunjukkan bahawa kaum Gupta telah memperkukuh kekuasaan mereka di wilayah ini sebelum melakukan peluasan kuasa selanjutnya.
Ahli sejarah terkenal, R.S. Sharma, turut menyokong pandangan ini dengan menyatakan bahawa sangat mungkin Gupta berpusat di Uttar Pradesh, kerana dari lokasi strategik itu mereka boleh mengembangkan kuasa ke mana-mana arah. Bermula dari Prayaga sebagai pusat kekuasaan, mereka meluaskan wilayah ke seluruh Anuganga (lembangan tengah Sungai Ganga), Prayag (kini Prayagraj), Saketa (Ayodhya moden) dan Magadha.
Zaman Pertengahan Awal
Pengembara dan sami Buddha dari China abad ke-7, Xuanzang (Hiuen Tsang), dalam Fascicle V dari karyanya Dà Táng Xīyù Jì (Catatan Agung Dinasti Tang tentang Wilayah Barat), menyebut Prayaga sebagai sebuah negeri dan juga kota besar di mana Sungai Yamuna bertemu dengan Sungai Ganga. Beliau menyatakan bahawa kota besar itu memiliki ratusan kuil dewa, dan di bahagian selatan kota terdapat dua institusi Buddha: sebuah stupa yang dibina oleh Ashoka dan sebuah biara.
Catatan Xuanzang dari tahun 644 M juga menggambarkan amalan ritual mandi keagamaan Hindu di titik pertemuan sungai, di mana orang ramai berpuasa dan kemudian mandi untuk menghapus dosa mereka. Orang kaya dan raja datang ke kota ini untuk memberikan sedekah di lokasi khas yang dikenali sebagai Tempat Agung Pemberian Sedekah. Menurutnya, lokasi sangam (pertemuan sungai) terletak di sebelah timur kota besar itu, dan tempat pemberian sedekah berlaku di sana setiap hari.
Menurut sarjana Kama MacLean, berdasarkan kajian semula terhadap memoir Xuanzang dan bukti daripada sarjana lain, Prayaga juga menjadi lokasi perayaan agama Buddha pada abad ke-7, termasuk kehadiran patung Buddha dan aktiviti pemberian derma, selari dengan tradisi Buddha.
Penterjemah moden seperti Li Rongxi, yang menghasilkan terjemahan kritikal terhadap teks Xuanzang, menyatakan bahawa lokasi pemberian sedekah itu sebenarnya adalah sebuah kuil dewa, dan amalan tersebut disarankan oleh rekod yang disimpan di kuil itu. Beliau juga mencatat bahawa penduduk Prayaga ketika itu majoritinya bukan penganut Buddha (heretik menurut istilah Buddha, iaitu penganut Hindu), namun perayaan keagamaan dianjurkan oleh kedua-dua pihak – penganut Hindu dan Buddha ortodoks.
Xuanzang turut menyebut amalan bunuh diri ritual di Prayaga, namun beliau menyifatkannya sebagai kepercayaan karut. Beliau menggambarkan adanya sebatang pokok yang dikatakan dihuni roh jahat, dan terletak berhampiran sebuah kuil dewa. Orang ramai dikatakan melompat dari pokok ini dengan kepercayaan bahawa mereka akan ke syurga.
Sarjana Ariel Glucklich menyatakan bahawa dalam memoir Xuanzang terdapat kisah tentang seorang brahmin purba yang berusaha menghentikan amalan tersebut. Ahli arkeologi Alexander Cunningham percaya bahawa pokok yang disebut oleh Xuanzang ialah Pokok Akshayavat, yang masih wujud ketika pengembara Muslim Al-Biruni mengunjunginya dan menyebut lokasi itu sebagai "Prayaga", iaitu di titik pertemuan Ganga dan Yamuna.
Sejarah Sebelum Zaman Akbar
Semua teks Hindu dan Buddha sebelum zaman Maharaja Mughal Akbar hanya menyebut nama Prayag, dan tidak pernah menyebut nama Allahabad atau variasinya. Namun, sejarah tepat kawasan ini sebelum zaman Akbar masih kabur. Menurut sejarawan Dr. D. B. Dubey, sungai Ganga telah menghakis kawasan pasir tempat terletaknya kuil dan pokok yang disebut oleh Xuanzang, menyebabkan sungai mengubah laluannya ke arah timur, dan sangam pun berpindah ke lokasi baru, iaitu tempat di mana Akbar kemudian membina kubunya.
Ahli sejarah British, Henry Miers Elliot, percaya bahawa sebuah kota telah wujud sebelum Allahabad didirikan. Beliau menyatakan bahawa ketika Mahmud dari Ghazni menawan Asni berhampiran Fatehpur, dia tidak mungkin menyeberang ke Bundelkhand tanpa melewati Allahabad sekiranya wujud sebuah kota yang kaya dan patut ditakluki. Tambahan pula, penaklukan kota ini tidak pernah disebut oleh ahli sejarah yang mencatat penawanan Benares oleh Muhammad Ghori, sekali gus menunjukkan bahawa kota lama Prayag mungkin telah ditinggalkan sebelum zaman Ghazni dan Ghori.
Geografi
Lanskap Bandar
Prayagraj terletak pada ketinggian melebihi 90 meter (295 kaki) dari aras laut. Bahagian lama bandar ini, yang terletak di selatan Stesen Keretapi Prayagraj Junction, terdiri daripada kawasan kejiranan seperti Chowk, Johnstongunj, Dariyabad, Khuldabad dan banyak lagi. Di utara stesen keretapi tersebut terletaknya bandar baharu yang merangkumi kawasan seperti Lukergunj, Civil Lines, Georgetown, Tagoretown, Allahpur, Ashok Nagar, Mumfordgunj, Bharadwaj Puram dan lain-lain yang lebih moden dan dibangunkan semasa zaman pemerintahan British.
Civil Lines merupakan daerah perniagaan utama bandar ini dan terkenal dengan susun atur bandar yang moden, jalan berturap secara grid serta bangunan-bangunan tinggi. Dibina pada tahun 1857, ia merupakan projek perancangan bandar terbesar yang pernah dijalankan di India sebelum tertubuhnya New Delhi.
Prayagraj juga mempunyai banyak bangunan yang memaparkan seni bina Indo-Islamik dan Indo-Saracenik. Walaupun beberapa bangunan zaman kolonial telah diisytiharkan sebagai "struktur warisan", banyak yang lain sedang mengalami kemerosotan.
Antara mercu tanda terkenal di bandar ini ialah Muzium Allahabad, Jambatan Yamuna Baharu, Universiti Allahabad, Triveni Sangam, Katedral All Saints, Anand Bhavan, dan Taman Chandrashekhar Azad.
Prayagraj mengalami antara tahap pencemaran udara yang paling tinggi di dunia. Kemas kini tahun 2016 oleh Pangkalan Data Pencemaran Udara Bandar Global WHO meletakkan Prayagraj sebagai bandar ketiga tertinggi dalam purata kepekatan zarah halus "PM2.5" di udara (daripada 2972 bandar yang dikaji), selepas Zabol dan Gwalior.
Triveni Sangam dan Ghats
Triveni Sangam (tempat pertemuan tiga sungai) ialah lokasi di mana Sungai Ganges, Yamuna dan Saraswati yang bersifat mitos menurut legenda Hindu bertemu; Saraswati dipercayai muncul dari bawah tanah.
Ia merupakan tempat yang amat suci dan juga lokasi berlangsungnya Kumbh Mela Prayag yang bersejarah, yang diadakan setiap 12 tahun. Sepanjang sejarah, tempat ini juga menjadi lokasi upacara pelarutan abu beberapa pemimpin negara, termasuk Mahatma Gandhi pada tahun 1948.
Ghat utama di Prayagraj ialah Saraswati Ghat, terletak di tebing Sungai Yamuna. Tangga dari tiga arah turun menuju ke air hijau Yamuna. Di atasnya terdapat sebuah taman yang sentiasa dilitupi rumput hijau. Kemudahan bot juga tersedia di sini, dan ia menjadi laluan ke Triveni Sangam melalui sungai. Selain itu, terdapat lebih daripada 100 ghat tanah (ghat tidak berturap) di sekitar Prayagraj.
Ritual Keagamaan
Antara amalan keagamaan yang sangat digalakkan di Prayaga termasuklah: mandi di Triveni Sangama, mencukur rambut (disarankan juga kepada wanita sebagai prayascitta atau penebusan dosa), melaksanakan upacara sraddha untuk roh leluhur, dan melakukan dana (pemberian amal).[1]
Upacara Venipradana juga masih diamalkan oleh para jemaah; ia melibatkan wanita yang telah berkahwin memotong sedikit daripada tocang rambut mereka (sekitar dua hingga empat inci) dan melepaskannya ke dalam air pertemuan sungai tersebut.
Salah satu tempat yang paling dihormati untuk melakukan bunuh diri keagamaan (bagi mereka yang telah mencapai pengetahuan rohani, terlalu tua, atau menghidap penyakit yang amat menyakitkan dan tidak boleh diubati) ialah di Prayaga. Amalan ini dilakukan dengan terjun ke sungai dari pokok Banyan purba yang terkenal, iaitu Aksaya-vata, yang terletak di tebing sungai tersebut.
Mandi di Triveni pada bulan Magha (biasanya pada bulan Januari) dianggap amat suci. Pada waktu ini, ribuan jemaah akan berkumpul di tebing sungai dan mendirikan kem, kadang-kala sehingga tiga atau empat minggu lamanya.
Dalam bulan yang sama, setiap dua belas tahun sekali, perayaan Kumbha Mela yang terkenal diadakan di sini. Ia merupakan perayaan agama terbesar di dunia, yang menghimpunkan lebih 30 juta orang, termasuk ribuan sadhu (pendeta dan pertapa) yang semuanya akan berusaha untuk menyelam ke dalam sungai dalam tempoh 24 jam yang ditetapkan.
Tempat-tempat Utama
Tempat-tempat suci lain di Prayaga yang turut diziarahi termasuklah kuil Venimadhava, asrama Bharadvaja, kuil Naga atau Vasuki, serta Aksaya-vata.
Bukit Citrakuta, yang dikenali menerusi kisah Ramayana (Ayodhyakanda bab 56), terletak kira-kira 100 kilometer dari Prayaga.
Rujukan
- ^ Swami Harshananda, A Concise Encyclopaedia of Hinduism