Wayang Cina^[1] atau wayang Makau^[2] (Cina tradisional: 戲曲; Cina ringkas: 戏曲; Pinyin Mandarin: xìqǔ; Jyutping: hei3 kuk1 "wayang berlagu", bahasa Inggeris: Chinese opera) adalah sejenis persembahan seni yang unik dalam kalangan masyarakat Cina baik di Tanah besar Cina mahupun diasporanya melibatkan pelbagai cara penyampaian di atas pentas. Seni Cina ini meliputi menyanyi dan melafaz sebagai unsur utama persembahannya. Para pelakon seni wayang ini perlu menjalani latihan bertahun-tahun untuk memahami watak yang dimainkan. Ciri-ciri yang keterlaluan dan penggunaan warna yang terang menjadikan lebih mudah bagi penonton untuk mengenal pasti watak yang dibawakan oleh para pelakon.^[3][4][5][6] Ia merupakan gabungan pelbagai bentuk seni yang wujud di China purba, dan berkembang secara beransur-ansur selama lebih daripada seribu tahun, mencapai bentuk kematangannya pada abad ke-13, semasa Dinasti Song (960–1279 Masihi). Dititikberatkan dalam persembahan opera Cina:"Zuo" iaitu membuat dan "Da" yang membawa maksud pukulan. Namun, menyanyi adalah unsur yang paling istimewa sehingga membezakannya daripada drama yang lain. Kedudukan tinggi opera Cina sekarang adalah hasil daripada perkembangannya melalui jangka masa yang cukup lama.

Kini terdapat lebih daripada seratus cabang wilayah bagi opera tradisional Cina. Pada abad ke-20, Opera Beijing muncul sebagai bentuk paling popular dan kini dianggap sebagai "teater kebangsaan" China,^[7] namun genre lain seperti Opera Yue, Opera Kantonis, Opera Yu, kunqu, qinqiang, Opera Huangmei, pingju, dan Opera Sichuan juga masih dipersembahkan kepada khalayak peminatnya yang setia. Perbezaan utama antara genre ini terletak pada muzik dan loghat tempatan (topolect); manakala cerita pula sering dikongsi dan dipinjam antara satu sama lain.^[8] Dengan beberapa pengecualian (seperti opera revolusioner dan sebahagian opera Shanghai), kebanyakan opera Cina (termasuk opera Taiwan) berlatar belakangkan China sebelum abad ke-17, sama ada dalam bentuk tradisional atau karya baharu.

Selama berabad-abad, opera Cina merupakan bentuk hiburan utama bagi penduduk bandar dan luar bandar di China serta dalam kalangan diaspora Cina. Popularitinya merosot dengan ketara pada separuh kedua abad ke-20 akibat faktor politik dan pasaran. Polisi bahasa yang tidak menggalakkan penggunaan dialek tempatan di Taiwan dan Singapura, sikap bermusuhan pihak berkuasa terhadap perayaan keagamaan luar bandar di China, serta dasar penyah-Cinaan di Taiwan sering dikaitkan dengan kemerosotan pelbagai bentuk opera ini, namun dua punca utama ialah Revolusi Kebudayaan — yang menyaksikan budaya tradisional dihapuskan secara sistematik, para penggiat teater dizalimi dengan kejam, dan generasi muda dibesarkan tanpa pendedahan kepada opera Cina – serta pemodenan, yang membawa impak sosial besar dan nilai-nilai luar yang gagal ditandingi oleh opera Cina.^[9] Pada tahun 1957, jumlah keseluruhan genre wilayah direkodkan melebihi 350,^[10] namun pada abad ke-21, kerajaan China hanya dapat mengenal pasti 162 bentuk untuk dimasukkan dalam senarai warisan budaya tidak ketara, dengan kebanyakannya berada dalam keadaan kritikal dan terancam kepupusan.^[11] Bagi golongan muda, opera Cina bukan lagi sebahagian daripada budaya muzik popular harian, namun ia masih menarik perhatian ramai warga emas yang melihatnya sebagai lambang identiti nasional atau wilayah masing-masing.

Salah satu bentuk awal drama Cina ialah Opera Canjun (參軍戲, atau Drama Adjutan), yang berasal dari zaman Dinasti Zhao Akhir (319–351 Masihi).^[12][13][14] Pada peringkat awalnya, ia merupakan satu bentuk drama komedi yang ringkas, melibatkan hanya dua orang pelakon. Dalam cerita ini, seorang pegawai korup, dikenali sebagai Canjun atau adjutan, menjadi bahan ejekan seorang pelawak bernama Grey Hawk (蒼鶻).^[12] Watak-watak dalam Opera Canjun dianggap sebagai pendahulu kepada kategori watak tetap yang muncul dalam opera Cina kemudiannya, terutamanya watak komedi chou (丑).^[15]

Pelbagai drama nyanyian dan tarian juga berkembang semasa zaman Enam Dinasti. Semasa Dinasti Qi Utara, satu tarian bertopeng yang dikenali sebagai "Wajah Besar" (大面, yang juga bermaksud "topeng", atau daimian 代面), turut dikenali sebagai "Raja Lanling" (蘭陵王), telah diwujudkan untuk menghormati Gao Changgong, seorang jeneral yang memasuki medan perang dengan memakai topeng.^[16][17] Satu lagi bentuk tarian drama bertopeng dikenali sebagai Botou (撥頭 atau 缽頭), berasal dari wilayah Barat, yang mengisahkan seorang anak lelaki dalam usaha memburu harimau yang telah membunuh bapanya.^[18] Dalam drama Wanita Menyanyi dan Menari (踏謡娘), yang mengisahkan seorang isteri yang dipukul oleh suaminya yang kaki botol, persembahan ini pada asalnya dibawakan oleh seorang lelaki yang menyamar sebagai wanita.^[17][19] Walaupun penceritaan dalam drama-drama ini agak ringkas, ia dianggap sebagai karya muzik teater terawal di China, dan menjadi asas kepada bentuk-bentuk opera Cina yang lebih canggih kemudiannya.^[17][20]

Bentuk awal drama ini menjadi semakin popular pada zaman Dinasti Tang, di mana ia mengalami pengembangan yang lebih lanjut. Sebagai contoh, menjelang penghujung era Dinasti Tang, Opera Canjun telah berevolusi menjadi persembahan dengan jalan cerita yang lebih rumit dan dramatik, melibatkan sekurang-kurangnya empat orang pelakon.^[21] Bentuk awal teater Cina mula diorganisasi dengan lebih sistematik semasa pemerintahan Maharaja Xuanzong dari Tang (712–755 M), yang telah menubuhkan "Pear Garden" (梨园/梨園; líyuán), iaitu akademi muzik pertama yang ditubuhkan untuk melatih pemuzik, penari dan pelakon.^[22] Para penggiat seni yang dilatih di institusi ini membentuk apa yang boleh dianggap sebagai kumpulan opera pertama yang diketahui dalam sejarah China, dan mereka mempersembahkan karya mereka terutamanya untuk hiburan keluarga diraja. Sehingga hari ini, penggiat opera profesional masih dirujuk sebagai "Anak Murid Taman Pear" (梨园弟子 / 梨園弟子, líyuán dìzi).^[23]

Menjelang zaman Dinasti Song, Opera Canjun telah berkembang menjadi persembahan yang melibatkan nyanyian dan tarian, serta membawa kepada kemunculan bentuk teater Zaju (雜劇). Bentuk-bentuk seperti Zaju dan Nanxi (南戏) mencapai tahap kematangan pada zaman Dinasti Song (960–1279) dan Dinasti Yuan (1279–1368). Dalam opera-opera ini, struktur persembahan menggunakan skema berima, dan watak-watak khusus diperkenalkan seperti Dan (旦, dàn, wanita), Sheng (生, shēng, lelaki), Hua (花, huā, berwajah lukisan) dan Chou (丑, chǒu, badut). Walaupun pelakon teater semasa Dinasti Song masih berucap menggunakan Bahasa Cina Klasik, pada zaman Yuan mereka mula menggunakan bahasa vernakular dalam ucapan dan nyanyian di atas pentas.^[24]

Dalam drama puisi zaman Yuan, hanya satu watak menyanyi bagi keempat-empat babak. Namun, dalam drama puisi yang berkembang daripada Nanxi semasa Dinasti Ming (1368–1644), semua watak boleh menyanyi dan membuat persembahan. Penulis drama Gao Ming pada akhir zaman Yuan menghasilkan karya terkenal berjudul Tale of the Pipa, yang menjadi sangat popular dan dijadikan contoh bagi drama zaman Ming, malah ia merupakan opera kegemaran Maharaja Ming pertama, Zhu Yuanzhang.^[25][26] Persembahan pada masa ini menyerupai opera Cina moden, kecuali bahawa skripnya jauh lebih panjang.^[27] Penggiat opera ketika itu perlu mahir dalam pelbagai bidang; menurut Kenangan Tao An (陶庵夢憶) oleh Zhang Dai, para pelakon diwajibkan mempelajari pelbagai alat muzik, nyanyian dan tarian sebelum diajar lakonan.^[28]

Bentuk dominan pada zaman Dinasti Ming dan awal Dinasti Qing ialah Kunqu, yang berasal dari kawasan budaya Wu. Salah satu karya terkenal dalam Kunqu ialah The Peony Pavilion oleh Tang Xianzu. Kunqu kemudiannya berkembang menjadi bentuk drama lebih panjang dikenali sebagai chuanqi, yang menjadi salah satu daripada lima gaya muzik dalam Opera Sichuan.^[29] Sehingga hari ini, opera Cina terus wujud dalam 368 bentuk berbeza, yang paling terkenal ialah Opera Beijing, yang mengambil bentuk semasanya pada pertengahan abad ke-19 dan sangat popular pada penghujung zaman Dinasti Qing (1644–1911).

Dalam Opera Beijing, alat muzik bertali dan perkusi tradisional Cina memberikan iringan berirama yang kuat kepada lakonan. Lakonan berdasarkan sindiran dan kiasan: gerakan tangan, langkah kaki dan pergerakan tubuh menyampaikan tindakan seperti menunggang kuda, mendayung perahu atau membuka pintu. Dialog lisan dibahagikan kepada bentuk deklamasi (puisi resitatif) dan tutur kata harian Beijing; yang pertama digunakan oleh watak serius, manakala yang kedua oleh watak wanita muda dan badut. Watak-watak dalam Opera Beijing ditakrifkan secara ketat, dan setiap satu mempunyai reka bentuk solekan yang khusus. Repertoir tradisional Opera Beijing merangkumi lebih daripada 1,000 karya, kebanyakannya diambil daripada novel sejarah berkaitan perjuangan politik dan ketenteraan.

Pada tahun-tahun awal penubuhan Republik Rakyat China, pembangunan Opera Beijing telah digalakkan; banyak opera baharu bertemakan sejarah dan moden telah ditulis, dan karya-karya lama terus dipentaskan. Sebagai satu bentuk seni yang popular, opera sering menjadi medium pertama yang mencerminkan perubahan dalam dasar kerajaan China. Sebagai contoh, pada pertengahan tahun 1950-an, opera merupakan bentuk seni pertama yang menerima manfaat daripada Kempen Seratus Bunga, termasuk kemunculan Opera Jilin.

Menjelang tahun 1954, terdapat kira-kira 2,000 kumpulan opera yang disokong kerajaan di seluruh China, masing-masing terdiri daripada 50 hingga 100 orang penggiat profesional.^[30] Walaupun sangat popular, Opera Beijing hanya mewakili sebahagian kecil daripada jumlah kumpulan ini. Selepas Revolusi Komunis China, muncul satu genre baharu dikenali sebagai opera Schinggo, yang mencerminkan semangat revolusi dalam suasana sosio-politik semasa. Gaya opera ini berakar daripada tradisi rakyat di kawasan luar bandar, sambil turut dipengaruhi oleh muzik Eropah.^[30]

Opera juga pernah digunakan sebagai medium untuk mengulas isu-isu politik. Pada November 1965, serangan terhadap Timbalan Datuk Bandar Beijing, Wu Han, dan drama sejarah tulisannya Hai Rui Dipecat dari Jawatan yang dituduh bersifat anti-Mao, menandakan bermulanya Revolusi Kebudayaan. Semasa Revolusi Kebudayaan, kebanyakan kumpulan opera telah dibubarkan, para penggiat dan penulis skrip telah dianiaya, dan semua opera diharamkan kecuali lapan "drama model" yang diluluskan oleh Jiang Qing dan sekutunya. Drama gaya Barat dikecam sebagai "drama mati" dan "rumpai beracun", dan tidak dibenarkan dipersembahkan. Selepas kejatuhan Geng Empat pada tahun 1976, Opera Beijing mengalami kebangkitan semula dan kembali menjadi bentuk hiburan yang sangat digemari, baik di pentas mahupun di televisyen.

Pada abad ke-21, opera Cina jarang dipersembahkan secara terbuka kecuali di rumah opera rasmi. Ia juga masih dipersembahkan semasa Pesta Hantu pada bulan ketujuh lunar di Asia, sebagai hiburan untuk roh dan para penonton.

Lebih tiga puluh karya terkenal dalam Opera Kunqu masih dipentaskan hari ini, termasuk The Peony Pavilion, The Peach Blossom Fan, serta adaptasi daripada karya klasik seperti Perjalanan ke Barat dan Romansa Tiga Kerajaan.

Pada tahun 2001, Kunqu telah diiktiraf oleh Pertubuhan Pendidikan, Saintifik dan Kebudayaan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNESCO) sebagai Warisan Agung Lisan dan Tidak Ketara Kemanusiaan.

Solekan muka memainkan peranan penting dalam menggambarkan kerumitan dalaman watak yang dibawakan oleh pelakon, dengan ratusan kombinasi warna dan corak digunakan.^[30] Berikut merupakan beberapa maksud umum warna yang digunakan, walaupun maksudnya boleh menjadi lebih khusus bergantung kepada lokasi warna pada muka pelakon.^[31]

Merah – keberanian, kesetiaan, kejujuran, kesucian

Hitam – ketidaksabaran, keterusterangan, kekasaran, kebiadaban

Putih – kelicikan, pengkhianatan, kejahatan, tipu muslihat

Biru – keganasan, keberanian, tidak terkawal, kekejaman

Kuning – kepintaran, penuh rahsia, misteri, kejahatan

Ungu – kesetiaan, ketaatan anak, usia lanjut

Hijau – keberanian, keazaman, semangat jahat

Emas dan perak – ketuhanan, sifat ilahi, unsur ghaib (raksasa, roh, syaitan)^[30][31]

Komponen muzik dalam opera Cina dicipta sebagai entiti yang tidak dapat dipisahkan daripada nyanyian serta gerakan/tarian. Pemuzik dan pelakon sama-sama menyumbang kepada penciptaan iringan muzik. Proses kolaboratif ini dapat dilihat dalam persembahan melalui keseragaman yang amat tepat antara pergerakan pelakon dan bunyi yang dimainkan oleh orkestra. Para pemuzik perlu menyokong pelakon dengan sempurna melalui bunyi, dan selalunya menunggu isyarat vokal atau fizikal seperti hentakan kaki sebagai petunjuk. Secara tradisional, pemuzik sering bermain muzik secara hafalan, sesuatu yang mengagumkan memandangkan bahagian muzik ini boleh diubah suai tanpa had dan sering diulang-ulang.^[30]

Orkestra opera Cina asalnya menggunakan skala pentatonik sehingga skala 7 nada diperkenalkan oleh pengaruh Mongolia semasa Dinasti Yuan. Dua nada tambahan ini berfungsi hampir serupa dengan not kromatik dalam sistem notasi muzik Barat.^[30]

Alat muzik dalam orkestra opera Cina dibahagikan kepada dua kategori utama:

wen – alat bertali dan alat tiupan: dicirikan sebagai jelas, lembut dan halus; biasanya digunakan semasa bahagian nyanyian.^[30]

wu – alat perkusi: mengiringi bahagian tarian dan pergerakan; gendang besar (kettle drum) berfungsi sebagai "konduktor" orkestra, manakala gong digunakan untuk memberi isyarat kepada penonton untuk duduk, kemunculan watak wanita utama, kemarahan, dan adegan pertarungan.^[30]

Alat muzik bertali tradisional Cina yang digunakan dalam opera Cina termasuk:

• Gaohu
• Erhu
• Pipa
• Sanxian
• Yangqin
• Yueqin
• Jinghu
• Jing erhu
• Banhu
• Erxian

Alat muzik perkusi tradisional Cina yang digunakan dalam opera Cina termasuk:

• Paiban
• Bo
• Bangu
• Daluo
• Xiaoluo

Alat muzik tiupan kayu tradisional Cina yang digunakan dalam opera Cina termasuk:

• Dizi
• Suona
• Sheng
• Guan

• 
  Aksi meludah api dari Opera Sichuan
• 
  Seorang pelakon wanita opera Cina
• 
  Topeng dalam opera Cina
• 
  Lelaki sedang melukis solekan opera Cina
• 
  Teater tradisional Cina
• 
  Gerakan lengan air
• 
  Penampilan klasik opera Cina
• 
  Muzium Wing Luke – Pakaian opera milik Ping Chow
• 
  Kostum opera Cina – Muzium Sejarah Hong Kong
• 
  Pelakon Opera Beijing
• 
  Dua pelakon wanita Opera Beijing
• 
  Drama Cina pada abad lalu
• 
  Opera Shaoxing: Romansa Bilik Barat
• 
  Topeng Opera Nuo
• 
  Opera Beijing: Pertempuran Changban
• 
  Opera Beijing: Kacau-Bilau di Syurga
• 
  Babak Mudanting dalam Opera Kunqu
• 
  Opera Kunqu

Subgenre Opera Beijing menjadi tumpuan dalam drama pentas tahun 1988, M. Butterfly, yang mengisahkan seorang perisik kerajaan China yang menyamar sebagai pelakon wanita opera bernama Song Liling, dan menjalin hubungan selama 20 tahun dengan penjawat awam Perancis, René Gallimard. Gallimard tidak menyedari bahawa watak wanita dalam opera Beijing sebenarnya dimainkan oleh lelaki kerana wanita dilarang naik ke pentas ketika itu.

Pada Januari 2022, kemas kini untuk permainan video Genshin Impact memperkenalkan satu misi cerita yang memaparkan persembahan muzik oleh watak Yun Jin dalam gaya opera Cina bertajuk The Divine Damsel of Devastation. Persembahan ini tular kerana buat pertama kalinya ramai pemain di seluruh dunia mendengar opera Cina. Malah Yang Yang, pengisi suara Cina untuk watak Yun Jin, turut terkejut dengan sambutan tersebut.

Dalam filem tahun 2022 Everything Everywhere All at Once, salah satu versi multiverse watak Evelyn digambarkan sebagai penyanyi opera Cina yang berbakat setelah buta akibat kemalangan semasa kecil. Evelyn menggunakan kebolehan versi ini untuk meningkatkan keyakinan diri dan kawalan pernafasannya ketika berlawan. Kemudian dalam filem, interaksi antara versi Evelyn dari pelbagai alam semesta menyebabkan versi opera Cina mengalami kegagalan persembahan yang kemudian berjaya dipulihkan.

Rencana berkaitan kesenian ini ialah rencana tunas. Anda boleh membantu Wikipedia dengan mengembangkannya.

• l
• b
• s