| Pekan Cina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Pekan Cina Manhattan di New York mempunyai bilangan penduduk berbangsa Cina paling ramai di luar Asia.[1][2][3] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bahasa Cina | 唐人街 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksud harfiah | "Jalan Orang Tang" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Alternative Chinese name | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulisan Cina Tradisional | 中國城 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulisan Cina Ringkas | 中国城 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksud harfiah | "Bandar China" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Second alternative Chinese name | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulisan Cina Tradisional | 華埠 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulisan Cina Ringkas | 华埠 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksud harfiah | "Daerah Cina" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pekan Cina (Cina: 唐人街), juga dikenali sebagai China Town, Chinatown, Zhonghua Jie (中華街), Hua Bu (華埠), atau Zhongguo Cheng (中國城), ialah istilah umum bagi kawasan enklaf etnik yang dihuni oleh masyarakat kaum Cina di luar wilayah China Raya, kebiasaannya terletak di kawasan bandar. Walaupun digelar "pekan" atau "jalan", kawasan ini selalunya merujuk kepada sebuah komuniti kejiranan yang lebih besar, dan bukan sekadar satu jalan sahaja. Istilah yang lebih sesuai dalam konteks geografi dan sosiobudaya ialah "kawasan penempatan masyarakat Cina" atau "daerah Cina".
Pekan Cina wujud di serata dunia termasuk Eropah, Asia, Afrika, Oseania, dan Benua Amerika. Kebanyakan Pekan Cina terbentuk hasil daripada migrasi manusia ke sesuatu kawasan yang sebelumnya tidak mempunyai atau hanya mempunyai sedikit penduduk Cina. Ia lazimnya terbentuk pada era kolonial atau awal penghijrahan orang Cina ke luar negara, dan kini menjadi simbol warisan dan identiti diaspora Cina. Kebanyakan komuniti ini terbentuk berikutan diskriminasi sosial atau dasar perundangan seperti undang-undang pemilikan tanah yang membataskan pergerakan dan pemilikan hartanah kaum minoriti seperti orang Cina. Oleh itu, mereka memilih untuk tinggal berkelompok bagi saling membantu dari segi ekonomi, budaya, dan keselamatan.
Binondo di Manila, Filipina yang diasaskan pada tahun 1594, diiktiraf sebagai Pekan Cina tertua di dunia. Antara contoh awal yang terkenal di luar Asia ialah Pekan Cina San Francisco's di Amerika Syarikat dan Pekan Cina Melbourne's di Australia, yang kedua-duanya ditubuhkan pada awal tahun 1850-an ketika era lombong emas California dan lombong emas Victoria.
Contoh yang lebih moden ialah di Montville, Connecticut, yang terbentuk akibat perpindahan pekerja Cina dari Pekan Cina Manhattan di New York berikutan serangan 11 September 2001.[4][5]
Di rantau Asia Timur, Jepun dan Korea Selatan menggunakan istilah 中華街 ("Zhonghua Jie" atau "Jalan Cina") untuk merujuk kepada kawasan serupa. Contohnya, Pekan Cina Yokohama di Jepun merupakan Pekan Cina terbesar di Asia.
Di Asia Tenggara, penghijrahan awal orang Cina telah menghasilkan banyak komuniti Cina yang telah lama berasimilasi, namun beberapa kawasan seperti Pekan Cina di Singapura (juga dikenali sebagai Niu Che Shui) dan Pekan Cina di Kuala Lumpur (Jalan Petaling) masih mengekalkan identiti sebagai pusat budaya dan perniagaan masyarakat Cina. Walau bagaimanapun, sebahagian pengkaji berpendapat bahawa tidak semua kawasan ini wajar digelar "Pekan Cina" secara mutlak, kerana banyak komuniti Cina di Asia Tenggara telah pun menyebar luas ke seluruh kawasan bandar dan tidak tertumpu kepada satu daerah sahaja.
Hari ini, banyak Pekan Cina lama berdepan dengan cabaran seperti penghijrahan keluar, penuaan penduduk, gentrifikasi, dan kehilangan fungsi asal sebagai kawasan transisi pendatang. Sesetengah Pekan Cina kini lebih bersifat tarikan pelancong dan simbol warisan sejarah berbanding sebagai komuniti Cina aktif.
Nama
[sunting | sunting sumber]Bahasa Inggeris
[sunting | sunting sumber]
Walaupun istilah "Chinatown" mula-mula digunakan di Asia, ia bukan berasal dari mana-mana bahasa Cina. Penampilan terawal istilah ini nampaknya berkaitan dengan kawasan Cina di Singapura, yang pada tahun 1844 sudah pun disebut "China Town" atau "Chinatown" oleh kerajaan penjajah British.[6][7] Ini mungkin terjemahan terus ke dalam bahasa Inggeris daripada nama Melayu kawasan tersebut ketika itu, yang mungkin adalah "Kampong China", "Kota China" atau "Kampong Tionghua/Chunghwa/Zhonghua".
Penampilan pertama Pekan Cinad i luar Singapura mungkin berlaku pada tahun 1852 dalam buku oleh Rev. Hatfield, yang menggunakan istilah itu untuk bahagian Cina dalam penempatan utama di pulau terpencil Saint Helena.[8] Pulau ini merupakan persinggahan tetap dalam pelayaran ke Eropah dan Amerika Utara dari pelabuhan-pelabuhan Lautan Hindi, termasuk Singapura.
Salah satu penggunaan awal di Amerika Syarikat muncul pada tahun 1855, apabila akhbar San Francisco The Daily Alta California menggambarkan "pertempuran sengit di jalanan Chinatown [SF]".[9] Artikel lain dari Alta lewat 1850-an menunjukkan bahawa kawasan yang dipanggil "Chinatown" wujud pada masa itu di beberapa bandar lain di California termasuk Oroville dan San Andres.[10][11] Menjelang tahun 1869, "Chinatown" telah memperoleh makna moden sepenuhnya di seluruh A.S. dan Kanada. Sebagai contoh, sebuah akhbar Ohio menulis: "Dari San Diego ke Sitka..., setiap bandar dan pekan kecil mempunyai 'Chinatown'."[12]
Dalam penerbitan British sebelum tahun 1890-an, "Chinatown" kebanyakannya dikaitkan dengan California. Pada mulanya, wartawan Australia dan New Zealand juga menganggap Chinatown sebagai fenomena California. Namun, mereka mula menggunakan istilah itu untuk merujuk kepada komuniti Cina tempatan seawal tahun 1861 di Australia[13] dan 1873 di New Zealand.[14] Di kebanyakan negara lain, kebiasaan memanggil komuniti Cina tempatan sebagai "Chinatown" tidak lebih awal daripada abad ke-20.
Beberapa nama Inggeris alternatif untuk Chinatown termasuk China Town (umumnya digunakan dalam Bahasa Inggeris British dan Bahasa Inggeris Australia), The Chinese District, Chinese Quarter dan China Alley (istilah lama yang digunakan terutamanya di beberapa bandar kecil di Barat Amerika Syarikat; ada yang kini menjadi tapak bersejarah). Di Lillooet, British Columbia, Kanada, "China Alley" ialah jalan komersial selari dengan jalan utama bandar, yang menghadap ke lembah sungai dan kawasan kediaman utama Chinatown. Semua kesan Chinatown dan China Alley di sana kini telah lenyap walaupun komuniti Cina dahulu besar dan makmur.
Dalam Bahasa Cina
[sunting | sunting sumber]
Dalam bahasa Cina, Pekan Cina biasanya dipanggil 唐人街, dalam Kantonis Tong jan gai, dalam Mandarin Tángrénjiē, dalam Hakka Tong ngin gai, dan dalam dialek Toisan Hong ngin gai, yang secara harfiah bermaksud "Jalan Orang Tang". Dinasti Tang dianggap zaman kegemilangan tamadun Cina, yang menyebabkan sesetengah orang Cina menamakan diri mereka sempena nama tersebut. Sesetengah Pekan Cina hanya terdiri daripada satu jalan, contohnya Fisgard Street di Victoria, British Columbia, Kanada.
Nama Cina moden yang lebih meluas ialah 華埠 (Kantonis: Waa Fau, Mandarin: Huábù) yang bermaksud "Bandar Cina", digunakan dalam terjemahan separa rasmi dokumen dan papan tanda sesetengah bandar. Bù, kadangkala disebut sebagai fù dalam Mandarin, biasanya bermaksud pelabuhan; tetapi dalam konteks ini ia bermaksud bandar. Istilah Tong jan fau (唐人埠 atau "bandar orang Tang") juga digunakan dalam Kantonis hari ini. Terjemahan terus bagi "Chinatown" — Zhōngguó Chéng (中國城) juga digunakan, tetapi lebih kerap oleh pelancong dari China berbanding penduduk tetap Cina diaspora.
Pekan Cina di Asia Tenggara mempunyai nama-nama unik dalam bahasa Cina seperti yang digunakan oleh masyarakat tempatan Cina, yang merupakan Cina perantauan yang menetap di pelbagai bandar utama rantau ini.
Sebagai contoh, di Singapura, di mana 2.8 juta etnik Cina mewakili 74% populasi penduduk,[15] nama Cina bagi Chinatown ialah Niúchēshuǐ (牛車水, Hokkien POJ: Gû-chia-chúi), yang secara literal bermaksud "air kereta lembu", dari istilah Melayu 'Kreta Ayer' merujuk kepada kereta air yang dahulunya digunakan di kawasan itu.
Di Kuala Lumpur, Malaysia, (di mana 2 juta etnik Cina merangkumi 30% populasi Lembah Klang)[16], kawasan ini secara rasmi dikenali sebagai Jalan Petaling, tetapi dirujuk oleh masyarakat Cina Malaysia dalam bahasa Kantonis sebagai ci⁴ cong² gaai¹ (茨廠街, pinyin: Cíchǎng Jiē), bermaksud "Jalan kilang ubi kayu", sempena sebuah kilang ubi yang pernah wujud di situ.
Di Manila, Filipina, kawasan ini dikenali sebagai Mínlúnluò Qū (岷倫洛區), bermaksud "daerah pertemuan Sungai Mín dan Luò", tetapi sebenarnya transliterasi istilah tempatan Binondo yang terletak berhampiran Sungai Pasig.
Dalam bahasa lain
[sunting | sunting sumber]Dalam Bahasa Sepanyol Filipina, istilah yang digunakan untuk kawasan Pekan Cina ialah parián, berasal daripada perkataan Cebuano parian ("pasar", "bazar" atau "tempat berdagang").[17] Dalam wilayah lain Empayar Sepanyol, istilah Sepanyol biasanya ialah barrio chino ("kejiranan Cina"; jamak: barrios chinos) yang digunakan di Sepanyol dan Amerika Latin. (Namun, barrio chino atau terjemahannya dalam Catalan barri xinès tidak semestinya merujuk kepada kejiranan Cina; ia juga merujuk kepada kawasan maksiat.)
Dalam bahasa Portugis, Pekan Cina disebut Bairro chinês ("kejiranan Cina"; jamak: bairros chineses).
Di kawasan Francophone (seperti Perancis dan Quebec), Pekan Cina sering dirujuk sebagai le quartier chinois ("kejiranan Cina"; jamak: les quartiers chinois). Kawasan Francophone yang paling terkenal ialah di Paris dan Montreal.
Dalam bahasa Vietnam, istilah untuk Pekan Cina ialah Khu người Hoa (daerah orang Cina) atau phố Tàu (jalan Cina). Bahasa Vietnam banyak digunakan di Pekan Cina Paris, Los Angeles, Boston, Philadelphia, Toronto, dan Montreal kerana kehadiran ramai etnik Cina dari Vietnam.
Dalam bahasa Jepun, istilah "chūkagai" (中華街, bermaksud "Jalan Cina") digunakan untuk Pekan Cina Yokohama dan Pekan Cina Nagasaki.
Di Indonesia, Pekan Cina dikenali sebagai Pecinan, bentuk ringkasan bagi pe-cina-an, yang bermaksud segala sesuatu yang berkaitan dengan masyarakat Cina. Kebanyakan pecinan ini terletak di Pulau Jawa.[18]
Sesetengah bahasa seperti Belanda dan Jerman mengguna pakai istilah Inggeris secara langsung: Chinatown.
Sejarah
[sunting | sunting sumber]Nama asal untuk Pekan Cina ialah "Jalan Dinasti Tang". Pada tahun 1673, Nalan Xingde dalam karyanya Lushui Ting Zazhi mencatat: “Jepun, pada zaman Dinasti Tang mula menerima kunjungan, dan tempat menetap mereka digelar 'Jalan Dinasti Tang', kini panjangnya hampir sepuluh batu.”[19]
Pada tahun 1872, Zhi Gang dalam Catatan Duta ke Barat menulis: “Jinshan merupakan pusat perdagangan antarabangsa, orang Kantonis dari China yang datang berdagang di sini berjumlah puluhan ribu. Mereka menyewa kedai dan rumah daripada orang asing, dan oleh itu tempat ini dipanggil ‘Pekan Cina’ oleh orang asing. Enam buah dewan perniagaan telah didirikan.” Istilah “Pekan Cina” (唐人街) merupakan ciptaan masyarakat Cina Kantonis.
Pada 1875, Zhang Deyi pula menggunakan istilah “Bandar Cina” sebagai terjemahan langsung bagi Pekan Cina dalam karyanya Catatan Kembara ke Eropah dan Amerika. Istilah ini pernah digunakan juga dalam tulisannya sebelum itu, Catatan Pelayaran Ajaib (1866), untuk merujuk penempatan Cina di Annam (kini Vietnam). Pada 1930, Cai Yuncheng merujuk kawasan sebegitu di Moscow sebagai "Bandar Cina". Penulis kontemporari Leo Ou-fan Lee dalam eseinya “Bandar Cina” di Amerika (1975), mencadangkan supaya istilah Chinatown diterjemahkan sebagai “Bandar Cina” kerana ia lebih mencerminkan maksud asal.
Di Asia Tenggara, sejarah migrasi awal orang Cina menyebabkan bahasa dan budaya mereka banyak berasimilasi dengan masyarakat tempatan. Ramai yang terlibat dalam perniagaan dan mempunyai kesedaran etnik yang kukuh. Oleh kerana ramai telah menyerap ke dalam komuniti utama, kawasan Pekan Cina tidak begitu meluas, dan hanya wujud di lokasi tertentu seperti Kreta Ayer di Singapura dan Jalan Petaling di Kuala Lumpur (meskipun dari sudut teknikal, Jalan Petaling tidak sepenuhnya boleh dianggap sebagai Pekan Cina).
Di Amerika Utara, Pekan Cina lazimnya menempatkan banyak restoran, kedai dobi, dan bengkel, bidang utama perniagaan perantau awal. Kebanyakan Pekan Cina lama terletak di kawasan pusat bandar yang sesak dan mungkin menghadapi isu seperti diskriminasi kaum dan keselamatan. Sesetengahnya mengalami penghijrahan penduduk dan penuaan populasi, menyebabkan kemerosotan peranan asal mereka sebagai penempatan etnik.
Pusat dagangan yang didiami majoritinya oleh lelaki Cina dan pasangan tempatan mereka telah lama wujud di Asia Tenggara. Fenomena migrasi orang Cina ke luar negara semakin pesat bermula pada tahun 1860-an selepas termeterainya Perjanjian Peking (1860) yang membuka sempadan China untuk pergerakan bebas. Imigran awal kebanyakannya berasal dari wilayah pantai seperti Guangdong (Kwangtung) dan Fujian (Hokkien) di selatan China bertutur dalam Kantonis, Hakka, Teochew, Hokkien dan Toishan.
Menjelang akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20, sebahagian besar migrasi ke Amerika Utara berasal dari kawasan Sze Yup di barat Delta Sungai Mutiara, menjadikan dialek Toishan (Taishan) sebagai bahasa utama di kebanyakan Pekan Cina di Kanada dan Amerika Syarikat.
Kini, apabila keadaan di China semakin stabil, Pekan Cina telah kehilangan peranan asalnya sebagai tempat transit budaya bagi pendatang baharu. Kadar migrasi semakin perlahan dan sesetengah Pekan Cina kecil semakin merosot sehingga menjadi kawasan bersejarah semata-mata, bukan lagi petempatan etnik aktif.[20]
Ciri-ciri
[sunting | sunting sumber]Demografi
[sunting | sunting sumber]Pekan Cina awal seperti di San Francisco dan Los Angeles di Amerika Syarikat wujud hasil gelombang migrasi Cina akibat peluang seperti Lombong Emas California dan pembinaan Landasan Kereta Api Rentas Benua yang menarik pendatang dari China. Komuniti ini lazimnya terdiri hampir 100% Cina Han, termasuk mereka yang lahir di China mahupun yang dilahirkan di perantauan seperti Cina-Amerika kelahiran tempatan.[22]
Di negara-negara seperti Amerika Syarikat dan Kanada, undang-undang perumahan yang menentang diskriminasi membolehkan komuniti bukan Cina turut tinggal dalam kawasan yang dahulunya didominasi oleh orang Cina. Contohnya, di Pekan Cina Philadelphia, terdapat populasi bukan Cina yang agak besar menetap di kawasan tersebut.
Kajian terkini menunjukkan perubahan demografi turut didorong oleh proses gentrifikasi. Kemunculan projek perumahan mewah mempercepatkan perubahan ini. Fenomena ini menyebabkan berkurangnya Pekan Cina “asli” dan munculnya tarikan bertemakan budaya Cina yang baharu, seperti projek “China City of America” di kawasan Catskills, New York.[23]
Contoh terkini seperti di Norwich, Connecticut dan kawasan Lembah San Gabriel di California tidak mempunyai penampilan rasmi seperti pintu paifang atau papan tanda Cina, namun memiliki populasi Cina yang signifikan. Misalnya, San Jose, California mempunyai lebih 63,000 penduduk keturunan Cina, namun tiada kawasan yang digelar rasmi sebagai “Pekan Cina”.[24]
Seni bina bercirikan Cina
[sunting | sunting sumber]Pekan Cina yang menjadi tumpuan pelancong selalunya mempunyai paifang (牌坊) yang besar dan dicat merah di pintu masuk. Kadangkala terdapat singa batu di kedua-dua sisi untuk menyambut pelawat. Ciri seni bina lain seperti Taman Yiyuan di Sydney dan singa batu Cina di Pekan Cina Victoria turut wujud. Mahale Chiniha, sebuah Pekan Cina di Iran, mempunyai banyak bangunan bercirikan seni bina Cina.
Paifang biasanya mempunyai ukiran tulisan Cina dan diberikan sebagai hadiah oleh Republik China, Republik Rakyat China, atau kerajaan tempatan dan persatuan perniagaan. Misalnya, Pekan Cina di Havana, Cuba menerima sumbangan bahan dari China untuk pemulihan kawasan. Dana pembinaan sering datang dari sumbangan masyarakat Cina tempatan. Ada yang merentasi jalan penuh, dan ada juga yang kecil. Ia diperbuat daripada kayu, batu atau besi keluli dan boleh dihiasi ringkas atau kompleks.
-
Pintu masuk Chinatown Sydney -
Paifang di Philadelphia -
-
Paifang di Buenos Aires, Argentina -
Pintu gerbang Chinatown di Boston -
-
Pintu masuk Chinatown Newcastle, England -
Taman Persahabatan Cina di Sydney
.jpg)
Lokasi
[sunting | sunting sumber]
Afrika
[sunting | sunting sumber]Terdapat tiga Pekan Cina yang utama dan berskala besar di benua Afrika, terletak di negara-negara pesisir timur: Madagaskar, Mauritius dan Afrika Selatan. Afrika Selatan memiliki Pekan Cina terbesar di benua itu serta komuniti Cina terbesar. Jalan Derrick di Cyrildene, Johannesburg, merupakan lokasi Pekan Cina utama di sana.
Amerika
[sunting | sunting sumber]
Pekan Cina telah wujud di Amerika sejak abad ke-19. Yang paling menonjol terletak di New York, San Francisco, Toronto, Vancouver, Boston, dan Chicago. Kawasan metropolitan New York mempunyai populasi etnik Cina paling besar di luar Asia dengan anggaran 893,697 orang pada tahun 2017,[25] termasuk sekurang-kurangnya 12 Pekan Cina iaitu 6 hingga 9 di dalam bandar, serta lain-lain di sekitar kawasan metropolitan.
Pekan Cina San Francisco adalah yang tertua dan beroperasi paling lama di Hemisfera Barat.
Di Kanada, Greater Toronto Area menempatkan populasi etnik Cina kedua terbesar di luar Asia, dianggarkan seramai 694,970 orang (Banci 2021). Pekan Cina Vancouver ialah yang terbesar di negara itu.[26]
Pekan Cina Mexico City ialah Pekan Cina tertua di Benua Amerika, wujud seawal abad ke-17.
-
Pekan Cina Manhattan -
Pekan Cina San Francisco -
Pekan Cina Boston -
Pekan Cina Philadelphia -
Pekan Cina di Portland, Oregon -
Seattle Chinatown-International District -
Pekan Cina Vancouver -
Pekan Cina Ottawa -
Gerbang peringatan masyarakat Cina-Mexico, dibina pada 2008 -
Barrio Chino, Buenos Aires -
Barrio Chino, Lima
Asia
[sunting | sunting sumber]Pekan Cina di Asia tersebar luas dengan konsentrasi besar orang Cina perantauan di Asia Timur dan Asia Tenggara. Penduduknya terdiri daripada keturunan Cina dari selatan China terutamanya dari Guangdong, Fujian, dan Hainan yang telah menetap di negara seperti Brunei, Kemboja, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapura, Filipina, Thailand, dan Vietnam sejak berabad lalu seawal zaman Dinasti Tang, dan lebih banyak semasa abad ke-17 hingga ke-19, serta awal abad ke-20 (zaman Dinasti Qing).
Kini, diaspora Cina di Asia tertumpu di Asia Tenggara, dan legasi komuniti Cina luar negara ini terserlah menerusi kewujudan Pekan Cina di seluruh Asia Timur, Selatan, dan Tenggara.
Vietnam mempunyai Pekan Cina terbesar dari segi keluasan Chợ Lớn di Ho Chi Minh City.
Galeri: Asia
[sunting | sunting sumber]-
Chợ Lớn, Ho Chi Minh City, Vietnam -
Gerbang Incheon, satu-satunya Pekan Cina rasmi di Korea Selatan -
Gerbang persahabatan Pekan Cina Yokohama, Jepun -
-
-
-
Kawasan Kya-Kya, Pekan Cina Surabaya, Indonesia -
Tahun Baru Cina di Pekan Cina, Kolkata, India -
Pekan Cina Binondo, Manila, Filipina
Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaManhattan Chinatown Largest Concentration Chinese Western Hemisphere - ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamafact-sheet - ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaNYC Twelve Chinatowns - ^ Connecticut's Unexpected Chinatowns. Diarkibkan daripada yang asal pada 2016-10-31 – melalui YouTube.
- ^ Philip Marcelo. "Fortune, friction and decline as casino 'Chinatown' matures". The Bulletin. The Associated Press.[pautan mati kekal]
- ^ "Trade and Commerce in Singapore". Simmond's Colonial Magazine and Foreign Miscellany: 335. Jan–Apr 1844. Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-12-22. Dicapai pada 2011-12-20.
- ^ Sydney Morning Herald. 1844-07-23. m/s. 2. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Hatfield, Edwin F. (1852). St. Helena and the Cape of Good Hope. m/s. 197.
- ^ Alta California. 1855-12-12. m/s. 1. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Alta California. 1857-12-12. m/s. 1. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Alta California. 1858-06-04. m/s. 2. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Defiance Democrat. 1869-06-12. m/s. 5. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Ballarat Star. 1861-02-16. m/s. 2. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Tuapeka Times. 1873-02-06. m/s. 4. Missing or empty
|title=(bantuan) - ^ Singapore, Department of Statistics (2011). Singapore Census of Population 2010, Statistical Release 1: Demographic Characteristics, Education, Language and Religion (PDF). Singapore: Ministry of Trade & Industry, Republic of Singapore. m/s. 19. ISBN 9789810878085. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2020-02-13. Dicapai pada 2019-12-29.
- ^ Department of Statistics, Malaysia. "Migration and Population Distribution 2010" Diarkibkan 2020-02-06 di Wayback Machine, Kerajaan Malaysia, Ogos 2014. Dicapai pada 27 Disember 2019.
- ^ "Information about Heritage of Cebu Monument". Guide to the Philippines. Dicapai pada 1 May 2025.
- ^ Bunnell, Tim; Parthasarathy, D.; Thompson, Eric C. (2012-12-11). Cleavage, Connection and Conflict in Rural, Urban and Contemporary Asia (dalam bahasa Inggeris). Springer Science & Business Media. ISBN 9789400754829. Diarkibkan daripada yang asal pada February 12, 2024. Dicapai pada November 9, 2020.
- ^ 一娴 (2018-02-01). 你不知道的美国那些事儿. 清華大學出版社. m/s. 188. ISBN 978-7-302-46767-0. Diarkibkan daripada yang asal pada 2021-08-07. Dicapai pada 2019-05-07. Unknown parameter
|dead-url=ignored (bantuan) - ^ "From Chinatown to Ghost Town". NHPR. 2011-11-14. Diarkibkan daripada yang asal pada 2013-11-01. Dicapai pada 2013-05-26.
- ^ "Selected Population Profile in the United States - 2016 American Community Survey 1-Year Estimates Queens County, New York Chinese alone". United States Census Bureau. Diarkibkan daripada yang asal pada 2020-02-14. Dicapai pada November 26, 2017. Unknown parameter
|dead-url=ignored (bantuan) - ^ "Chinatown Area Plan (San Francisco Chinatown)". Diarkibkan daripada yang asal pada 2014-05-19.
- ^ "China City Of America: New Disney-Like Chinese-Themed Development Plans To Bring $6 Billion To Catskills In New York State". International Business Times. 6 December 2013. Diarkibkan daripada yang asal pada 2014-03-07.
- ^ "U.S. Census website". Diarkibkan daripada yang asal pada December 27, 1996. Dicapai pada 2020-04-04.
- ^ "SELECTED POPULATION PROFILE IN THE UNITED STATES 2017 American Community Survey 1-Year Estimates New York-Newark, NY-NJ-CT-PA CSA Chinese alone". United States Census Bureau. Diarkibkan daripada yang asal pada February 14, 2020. Dicapai pada January 27, 2019.
- ^ "Chinatown Vancouver Online". Vancouver Chinatown. Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-09-03. Dicapai pada 2011-09-11.