Baju Batik ialah sejenis pakaian yang diperbuat daripada kain batik, iaitu kain yang dihiasi dengan corak atau motif menggunakan teknik pewarnaan lilin. Pakaian ini merupakan salah satu lambang budaya serantau di Nusantara, meliputi Indonesia, Malaysia, Brunei dan Singapura. Di Malaysia, baju batik dianggap sebagai salah satu daripada pakaian kebangsaan selain daripada Baju Melayu.[1]
Asal Usul dan Sejarah
Teknik pewarnaan menggunakan lilin dipercayai berasal dari kawasan Asia Tenggara purba, khususnya dalam lingkungan budaya maritim Srivijaya dan kemudian berkembang ke Jawa semasa zaman Majapahit.[2] Di bawah kerajaan Srivijaya (abad ke-7 hingga ke-13), perdagangan kain dan pewarna semula jadi seperti indigo, soga dan gambir tersebar ke pelabuhan-pelabuhan utama di Palembang, Jambi dan Kedah Tua. Kain bercorak yang dihasilkan melalui teknik lilin dipercayai telah menjadi lambang status golongan bangsawan dan pedagang elit.
Semasa zaman Majapahit (abad ke-13–15), batik berkembang menjadi seni halus yang kompleks dengan motif yang menggambarkan kosmologi Hindu-Jawa. Ketika pengaruh budaya Majapahit dan Islam sampai ke Kesultanan Melayu Melaka pada abad ke-15, unsur pakaian batik turut diadaptasi ke dalam gaya Melayu tempatan. Catatan Portugis dan China menyebut bahawa pedagang Jawa dan Melaka sering bertukar kain berwarna dan bercorak halus sebagai simbol perhubungan diplomatik.[3]
Dalam konteks Melaka, baju batik dihasilkan dengan corak yang lebih ringkas dan berasaskan flora tempatan, sesuai dengan cita rasa Islam yang mengelakkan gambaran figura manusia atau haiwan. Teknik batik di Semenanjung Malaysia kemudian berkembang melalui pertukaran budaya dengan pedagang dari Kelantan, Terengganu, dan Patani.
Perkembangan di Malaysia
Selepas kemerdekaan Malaysia, baju batik diperkenalkan secara rasmi sebagai pakaian nasional oleh kerajaan pada tahun 1971. Kementerian Penerangan dan Kebudayaan ketika itu mempromosikan "Batik Malaysia" sebagai warisan seni tekstil yang mencerminkan identiti negara.[4] Penggunaan baju batik menjadi meluas di kalangan pegawai kerajaan, syarikat swasta, dan institusi pendidikan, serta menjadi simbol keanggunan dan kesopanan dalam berpakaian.
Perbezaan Antara Batik Melayu dan Batik Jawa
Walaupun berkongsi teknik asas yang sama, terdapat perbezaan ketara antara batik Melayu dan batik Jawa dari segi motif, warna, dan makna simbolik:
| Aspek | Batik Melayu | Batik Jawa |
|---|---|---|
| Corak dan Motif | Ringkas, berasaskan flora, geometri dan alam semula jadi; mengelakkan unsur manusia dan haiwan demi menepati prinsip Islam. | Rumit dan sarat dengan simbolisme kosmologi; sering menampilkan motif manusia, haiwan mitos, serta lambang kerohanian Hindu-Jawa. |
| Warna | Cerah dan lembut, dengan warna pastel atau terang seperti biru, merah jambu dan hijau. | Lebih gelap dan natural, menggunakan warna bumi seperti coklat, indigo dan soga. |
| Teknik | Dilukis secara manual menggunakan berus atau blok cap tembaga (hand-drawn dan block-printed). | Menggunakan canting (alat tembaga halus) untuk melukis corak secara terperinci pada kain. |
| Fungsi Sosial | Dipakai dalam majlis rasmi, acara keagamaan, dan pakaian harian rasmi sektor awam. | Dahulunya mencerminkan status sosial; sesetengah corak hanya boleh dipakai oleh golongan bangsawan. |
Warisan dan Pengiktirafan
Batik telah diiktiraf oleh UNESCO sebagai Warisan Budaya Takbenda bagi Indonesia pada tahun 2009.[5] Walau bagaimanapun, Malaysia turut diiktiraf mempunyai tradisi batik tersendiri dengan gaya, teknik dan identiti yang berbeza, seperti di negeri Kelantan dan Terengganu. Baju batik kini menjadi simbol kesenian dan perpaduan serantau antara pelbagai etnik di alam Melayu.
Lihat juga
Rujukan
- ^ "Sejarah dan keunikan batik Malaysia". Portal Rasmi Kerajaan Malaysia. Dicapai pada 6 Oktober 2025.
- ^ Gittinger, Mattiebelle (1979). "Batik: Fabled Cloth of Java". Smithsonian Institution Press.
- ^ Reid, Anthony (1988). Southeast Asia in the Age of Commerce 1450–1680. Yale University Press.
- ^ "Sejarah Batik Malaysia". Perbadanan Kemajuan Kraftangan Malaysia. Dicapai pada 6 Oktober 2025.
- ^ "Indonesian Batik – UNESCO Intangible Cultural Heritage". UNESCO. Dicapai pada 6 Oktober 2025.