Sebahagian daripada siri tentang |
|---|
| Sejarah Malaysia |
 |
 Portal Malaysia |
Kedah Tua ialah sebuah kerajaan purba yang terletak di wilayah utara Semenanjung Tanah Melayu, kini sebahagian daripada negeri Kedah, Malaysia. Ia dikenali sebagai salah satu pusat perdagangan dan tamadun tertua di Asia Tenggara, dengan pengaruh kuat daripada budaya India melalui agama Hindu-Buddha. Kerajaan ini diasaskan sekitar abad ke-5 Masihi. Kedah Tua sering disebut sebagai Kadaram dalam sumber Tamil, Kataha dalam catatan Arab, dan dianggap sebagai sebahagian daripada rangkaian perdagangan maritim awal antara India, China, dan Timur Tengah. Kerajaan ini berkembang melalui dua fasa utama: fasa Sungai Mas (abad ke-5 hingga ke-10) dan fasa Lembah Bujang (abad ke-11 hingga ke-14), sebelum akhirnya beralih kepada pengaruh Islam pada abad ke-15. Warisan Kedah Tua kini menjadi tarikan pelancongan dan kajian arkeologi utama, terutamanya di Lembah Bujang. [1] [2]
Sejarah
Sejarah Kedah Tua boleh dijejaki melalui pelbagai sumber, termasuk prasasti batu, catatan pelancong China, dan penemuan arkeologi. Menurut catatan Ptolemy pada abad ke-1, terdapat sistem perdagangan antara dunia Barat dan Timur melalui Chersonese Emas (Semenanjung Tanah Melayu), yang merujuk kepada wilayah Kedah purba. Penempatan awal di Lembah Bujang menunjukkan kehadiran masyarakat animisme sejak sekitar 110 M, sebelum pengaruh Hindu-Buddha mula kuat pada abad ke-5.
Pada abad ke-7 dan ke-8, Kedah Tua berada di bawah pengaruh longgar Empayar Srivijaya, dan dianggap sebagai salah satu dua pusat penting semasa tempoh itu. Raja Kedah sering disebut sebagai "raja Selat" dalam sumber India dan Arab. Pada awal abad ke-11, kerajaan ini diserang oleh Empayar Chola di bawah Raja Rajendra I pada tahun 1025, yang menyerang Kedah (atau Srivijaya) atas permintaan seorang penguasa tempatan. Serangan ini menyebabkan pemindahan pusat pentadbiran daripada Sungai Mas ke Lembah Bujang. [3]
Menurut legenda dalam Hikayat Merong Mahawangsa, kerajaan ini diasaskan oleh Merong Mahawangsa, seorang putera India yang tiba di pantai Kedah. Walau bagaimanapun, sejarah sebenar lebih bergantung kepada bukti arkeologi. Prasasti batu dalam bahasa Tamil dan Sanskrit menunjukkan Kedah sebagai pusat perdagangan sejak 400 M, dengan raja pertama yang direkodkan ialah Ramaunibham. Prasasti Sanskrit bertarikh 1086 M juga ditemui di Kedah.
Pada abad ke-12, pengaruh Islam mula masuk melalui pedagang Arab, walaupun penukaran rasmi kepada Islam berlaku kemudian. Menurut Al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah, Raja Phra Ong Mahawangsa memeluk Islam pada 1136 M dan bergelar Sultan Mudzafar Shah, menandakan permulaan Kesultanan Kedah. Walau bagaimanapun, ahli sejarah seperti Richard O. Winstedt mengesyorkan tarikh 1474 M berdasarkan catatan Aceh, yang selaras dengan Sejarah Melayu di mana seorang raja Kedah melawat Melaka untuk mendapatkan simbol kedaulatan Muslim.
Geografi
Kedah Tua meliputi kawasan luas di Lembah Bujang, yang merangkumi cawangan Sungai Merbok dan Sungai Muda, dengan keluasan kira-kira 1,000 batu persegi. Pusat awal terletak di muara Sungai Merbok, kini dikenali sebagai Sungai Batu, di daerah Kuala Muda. Kawasan ini membentang daripada utara Pulau Pinang hingga sempadan Thailand, termasuk Bukit Choras, Gunung Jerai, dan lembah Sungai Muda dan Sungai Cherok Tok Kun. Letak strategik di pantai barat Semenanjung menjadikannya pelabuhan utama untuk perdagangan maritim.
Tapak arkeologi utama termasuk Kompleks Arkeologi Sungai Batu (SBAC), yang meliputi 4 km persegi, dengan baki bangunan batu, jeti sungai, dan relau peleburan besi. Lembah Bujang pula menjadi pusat kemudian, dengan candi-candi Hindu-Buddha yang tersebar. [4]
Ekonomi dan Perdagangan
Ekonomi Kedah Tua bergantung kepada perdagangan maritim dan industri peleburan besi. Ia menjadi pusat eksport bijih besi, rempah, dan barangan dari India, Persia, dan China. Catatan al-Kindi dan I-Tsing, serta puisi Pattinapalai, menunjukkan penglibatan Kedah dalam perdagangan besi sebelum abad ke-1 M. Penemuan jeti sungai kukuh di Sungai Batu membolehkan pemindahan ingot besi ke kapal dagang. [5]
Hubungan diplomatik dengan China dan India memudahkan perdagangan, dengan catatan Mesopotamia menyebut "Qalah" (Kedah purba) sejak 1300 SM. Industri peleburan besi di SBAC, termasuk relau tanah liat besar dan tuyere, menjadikan Kedah sebagai pengeluar besi utama di Asia Tenggara sebelum abad ke-1 M. [6]
Agama dan Budaya
Agama utama di Kedah Tua ialah Hindu-Buddha, dengan candi-candi seperti di Lembah Bujang yang dibina menggunakan bata dan batu. Masyarakat terdiri daripada tiga segmen: pedagang asing (Hindu-Buddha), bangsawan yang dipengaruhi amalan India, dan komuniti tempatan yang mengekalkan animisme. Prasasti menunjukkan patronase bahasa Sanskrit oleh masyarakat Tamil. [7]
Budaya mencakup seni bina, dengan monumen seperti Candi Bukit Batu Pahat. Penempatan urban di SBAC menunjukkan perkembangan bandar berasaskan industri besi dan ritual. [8]
Penemuan Arkeologi
Penemuan utama termasuk di Lembah Bujang, di mana Pusat Penyelidikan Arkeologi Global Universiti Sains Malaysia (PPAG-USM) menggali sejak 2005. Di Sungai Batu, ditemui bukti penempatan sejak 788 SM, termasuk relau peleburan besi, jeti, dan struktur batu. Penemuan ini disahkan oleh pakar dari lima tamadun purba pada 2016. [9]
Di Sungai Mas, prasasti epigrafi ditemui, manakala di Lembah Bujang, lebih 100 candi dikesan. Kajian terkini (hingga 2023) mengesahkan urbanisasi berdasarkan industri besi. Walau bagaimanapun, tarikh 788 SM masih didebatkan, memerlukan pengesahan daripada jurnal rakan ahli.
Penguasa
Senarai penguasa berdasarkan Kesahatan Kedah bermula dengan Durbar Raja I (Hindu), diikuti Derbar Raja yang memeluk Islam sebagai Sultan Muzaffar Shah. Walau bagaimanapun, genealogi ini dipertikaikan, dengan Kedah kekal Hindu-Buddha hingga abad ke-15. Tiada senarai penguasa sejarah yang pasti sebelum Islam. [10]
Warisan dan Pelancongan
Warisan Kedah Tua kini dipromosikan melalui Muzium Arkeologi Lembah Bujang dan tapak Sungai Batu. Ia diiktiraf sebagai tapak warisan ASEAN dan menarik pelancong antarabangsa. Usaha pemuliharaan oleh Jabatan Warisan Negara dan pihak negeri Kedah bertujuan memelihara tapak ini daripada pembangunan. Buku seperti Kedah Tua: Sejarah, Arkeologi & Naratif Baharu oleh Nasha Rodziadi Khaw dan Suresh Narayanen menyumbang naratif baharu mengenai struktur politik dan demografi. [11]
Penemuan Arkeologi
Di antara penemuan arkeologi yang di temui adalah
Pautan luar
- ^ Guan, Kwa Chong (2025). "Kedah Tua; Sejarah, Arkeologi & Naratif Baharu; Ancient Kedah; History, Archaeology & New Narratives by Nasha Rodziadi Khaw, Nazarudin Zainun, Suresh Narayanen, and: Bujang Valley; Heritage, Archaeology, and National Identity by Bowen Liao (review)". Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society. 98 (1): 133–136. ISSN 2180-4338.
- ^ Abd Halim, Mohd Hasfarisham; Mohd Mokhtar, Naizatul Akma; Talib, Nor Khairunnisa; Masnan, Shyeh Sahibul Karamah; Jusoh, Ahmad Fadly; Saidin, Mokhtar (2024-02-01). "Evolution of the "ancient Kedah": A study on urban forms at Sungai Batu Archaeological Complex (SBAC), Bujang Valley, Kedah, Malaysia". Frontiers of Architectural Research. 13 (1): 127–143. doi:10.1016/j.foar.2023.10.006. ISSN 2095-2635.
- ^ "Unearthing ancient histories". The Star (dalam bahasa Inggeris). 2023-09-25. Dicapai pada 2025-10-05.
- ^ Halim, Mohd Hasfarisham Abd; Masnan, Shyeh Sahibul Karamah; Saidin, Mokhtar (2025-02-06). "Sungai Batu Archaeological Complex (SBAC) in Kedah, Malaysia, as a sustainable heritage tourism product". Built Heritage. 9 (1): 4. doi:10.1186/s43238-024-00171-y. ISSN 2662-6802.
- ^ Abd Halim, Mohd Hasfarisham; Zakaria, Iklil Izzati; Masnan, Shyeh Sahibul Karamah; Shahidan, Shaiful; Saidin, Mokhtar. "Revisiting the 2,600-Year-Old Ancient Kedah River Jetty Site of Sungai Batu Archaeological Complex, Bujang Valley, Kedah, Malaysia". International Journal of Nautical Archaeology. 0 (0): 1–29. doi:10.1080/10572414.2025.2450784. ISSN 1057-2414.
- ^ Abd Halim, Mohd Hasfarisham; Mohd Mokhtar, Naizatul Akma; Masnan, Shyeh Sahibul Karamah; Saidin, Mokhtar (2025-01-01). "New evidence of ancient Kedah iron smelting sites at Sungai Batu Archaeological Complex (SBAC), Bujang Valley, Kedah, Malaysia". L'Anthropologie. Néolithique et Protohistoire. 129 (1): 103342. doi:10.1016/j.anthro.2024.103342. ISSN 0003-5521.
- ^ Halim, Mohd Hasfarisham Abd; Saidin, Mokhtar; Halim, Mohd Hasfarisham Abd; Saidin, Mokhtar (2025-01-15). "Ancient Kedah Kingdom: Interpretations Based on Archaeological Studies". Herança (dalam bahasa Inggeris). 8 (1): 1–19. doi:10.52152/heranca.v8i1.984. ISSN 2184-3090.
- ^ "788 BC vs 2nd-10th Century AD: The Battle for Ancient Kedah's True Age". Southeast Asian Archaeology (dalam bahasa Inggeris). 2023-10-30. Dicapai pada 2025-10-05.
- ^ "Kedah has Southeast Asia's oldest civilisation and archaeologists barely know its complete history". CNA (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2025-10-05.
- ^ Guan, Kwa Chong (2025). "Kedah Tua; Sejarah, Arkeologi & Naratif Baharu; Ancient Kedah; History, Archaeology & New Narratives by Nasha Rodziadi Khaw, Nazarudin Zainun, Suresh Narayanen, and: Bujang Valley; Heritage, Archaeology, and National Identity by Bowen Liao (review)". Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society. 98 (1): 133–136. ISSN 2180-4338.
- ^ "Kedah Tua/Ancient Kedah: Sejarah, Arkeologi & Naratif Baharu/History, Archaeology & New Narratives". Areca Books (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2025-10-05.