Sesar, sesaran atau gelinciran dalam konteks geologi adalah peretakan pada satah permukaan bumi yang berlaku akibat pemindahan pergerakan besar-besaran isipadu batu akibat penggeseran antara plat-plat tektonik mewujudkan suatu daya tegasan yang kemudianya dilepaskan.[1][2] Pelepasan tenaga seiring dengan peretakan hasil daya ini adalah penyebab kebanyakan gempa bumi.[1]
Satah sesar ialah satah yang mewakili permukaan patah sesar. Surih sesar atau garis sesar ialah tempat di mana sesar itu boleh dilihat atau dipetakan di permukaan. Surih sesar juga garisan yang biasa diplot pada peta geologi untuk mewakili sesar.[3][4]
Zon sesar ialah sekumpulan sesar selari.[5][6] Walau bagaimanapun, frasa ini juga digunakan untuk zon batuan hancur di sepanjang satu sesar.[7] Pergerakan yang berpanjangan di sepanjang sesar yang jaraknya rapat boleh menyukarkan pembezaan, kerana batuan di antara sesar bertukar menjadi lapisan batuan yang terikat dan hancur sedikit demi sedikit.[8]
Gelinciran, renggang, lemparan
Gelinciran ditakrifkan sebagai pergerakan relatif ciri geologi yang terdapat pada kedua-dua belah satah sesar. Arah gelinciran sesar ditentukan oleh gerakan relatif batuan pada setiap sisi sesar berbanding sisi yang lain.[9] Dalam mengukur pisahan mendatar atau menegak, lemparan sesar ialah komponen pisahan yang menegak, manakala renggang sesar ialah komponen pisahan yang mendatar.[10]
Vektor gelinciran boleh dinilai secara kualitatif dengan mengkaji lipatan seretan pada lapisan batuan, yang mungkin kelihatan pada kedua-dua belah sesar.[11] Lipatan seretan ialah zon lipatan yang berdekatan dengan sesar yang kemungkinan besar disebabkan oleh rintangan geseran terhadap pergerakan pada sesar tersebut.[12]
Arah dan magnitud renggang serta lemparan hanya boleh diukur dengan mencari titik persilangan yang sama pada kedua-dua belah sesar (dikenali sebagai titik tusukan). Pada praktiknya, biasanya hanya arah gelinciran sesar yang boleh dikenal pasti, bersama dengan anggaran vektor renggang dan lemparan.
Dinding gantung dan sesar kaki
Dua sisi sesar yang tidak menegak dikenali sebagai dinding gantung dan sesar kaki. Dinding gantung berada di atas satah sesar, manakala sesar kaki berada di bawahnya.[13] Istilah ini berasal daripada perlombongan: ketika melombong lapisan bijih, pelombong berdiri dengan sesar kaki di bawah kakinya dan dinding gantung di atas kepalanya.[14]
Istilah ini penting untuk membezakan jenis sesar gelinciran junam: sesar songsang dan sesar normal. Dalam sesar songsang, dinding gantung bergerak ke atas, manakala dalam sesar normal, dinding gantung bergerak ke bawah. Membezakan kedua-dua jenis sesar ini penting untuk menentukan keadaan tegasan dalam pergerakan sesar.
Jenis sesar
Sesar biasanya dikelaskan mengikut sudut yang dibuat oleh satah sesar dengan permukaan Bumi, yang dipanggil junam, dan arah gelinciran sepanjang satah sesar.[15] Berdasarkan arah gelinciran, sesar boleh dikategorikan kepada:
- gelinciran jurus: batuan berselisih secara mendatar, selari dengan garisan sesar;
- gelinciran junam, batuan berselisih secara menegak, satu menaik dan satu menurun;
- gelinciran serong, gabungan perselisihan mendatar dan menegak.
Sesar gelinciran jurus
Dalam sesar gelinciran jurus (juga dikenali sebagai sesar kilasan, sesar rengkuh atau sesar depang),[16]permukaan sesar (satah) biasanya berhampiran menegak, dan sesar kaki (permukaan batuan di bahagian bawah satah sesaran) bergerak secara menyisi, ke kiri kanan dengan pergerakan menegak yang sangat sedikit. Sesar gelinciran jurus dengan gerakan sisi kiri juga dikenali sebagai sesar mengiri dan sesar dengan gerakan sisi kanan sebagai sesar menganan.[17] Kedua-duanya ditentukan oleh arah pergerakan tanah menurut seorang pemerhati di seberang sesar.
Satu jenis sesar gelinciran jurus yang khas ialah sesar jelmaan apabila ia membentuk sempadan antara dua plat tektonik. Sesar jenis ini berlaku dari tempat plat merebak, seperti rabung tengah lautan atau kadangkala tetapi jarang di atas darat, seperti Jelmaan Laut Mati di Asia Barat atau Sesar Alpin di New Zealand. Sesar jelmaan juga dipanggil sempadan plat "konservatif" kerana tiada litosfera yang dicipta atau dimusnahkan.
Sesar gelinciran junam
Sesar gelinciran junam boleh jadi sama ada normal ("sambungan") atau songsang. Label "normal" dan "songsang" berasal daripada perlombongan arang batu di England, di mana sesar normal adalah yang paling biasa.[18]
Lama-kelamaan, jenis tegasan di sesuatu kawasan boleh bertukar daripada tarik-menarik (tegangan) dan tolak-menolak (mampatan). Apabila ini berlaku, sesar lama boleh menjadi aktif semula tetapi arah pergerakannya mungkin bertentangan (songsangan sesar). Dengan begini, sesar normal boleh menjadi songsang dan sebaliknya.
Sesar normal
Dalam sesar biasa, muka gelinciran bergerak ke bawah berbanding sesar kaki. Sesar biasanya menjunam pada sekurang-kurangnya 60 darjah tetapi sesetengah sesar mula menjunam pada kurang daripada 45 darjah.[19]
Topografi lembangan dan banjaran
Bongkah lemparan turun—yakni bahagian sesar yang telah bergerak ke bawah—di antara dua sesar normal yang menjunam ke arah satu sama lain ialah graben. Bongkah yang diangkat di antara dua graben, dengan dua sesar normal menjunam dan menjauh dari satu sama lain, ialah hors. Graben dan horst sama-sama menghasilkan topografi lembangan dan banjaran.
Sesar listrik
Sesar listrik ialah sejenis sesar normal yang melengkung. Dekat dengan permukaan, ia lebih curam tetapi semakin dalam di bawah tanah ia lebih mendatar. Sesar normal boleh bertukar menjadi sesar listrik apabila satah sesar melengkung lebih jauh ke dalam tanah. Ia juga boleh terbentuk apabila muka gelinciran tiada (seperti di tebing), dan sesar kaki boleh menendat sehingga menghasilkan banyak sesar listrik.
Sesar penanggalan
Sesar penanggalan berlaku apabila sesar listrik menjadi rata dan hampir mendatar. Di kawasan mendatar ini, batuan bergerak secara sisi sepanjang lapisan yang dikenali sebagai decollement. Decollement sambungan boleh menjadi sangat besar dan membentuk sesar penanggalan, yang dapat memberi kesan besar pada kawasan yang besar.
Disebabkan lengkungan satah sesar, apabila batuan bergerak, jurang akan terbentuk antara dinding gantung (bongkah atas sesar) dan sesar kaki (bongkah bawah). Untuk mengisi jurang ini, dinding gantung boleh sama ada melipat dan meluncur ke dalam jurang (membentuk lipatan gulung) atau pecah menjadi sesar-sesar dan bongkah-bongkah kecil, membentuk corak seperti kipas pergentingan atau sesar domino.
Sesar berbalik
Sesar berbalik berlawanan dengan sesar normal—dinding gantung bergerak ke atas berbanding sesar kaki.
Sesar berbalik menandakan bahawa kerak bumi telah dipendekkan akibat mampatan.
Sesar tujah
Sesar tujah mempunyai pergerakan yang sama seperti sesar berbalik tetapi dengan kecondongan satah sesar kurang daripada 45°.[20][21] Sesar tujah biasanya menghasilkan tanjakan, pamah dan lipatan dalam lapisan batuan yang dipanggil lipatan lentur sesar.
Bahagian dinding gantung atau sesar kaki di mana sesar tujah terbentuk sepanjang satah dasar yang agak lemah dipanggil pamah, manakala bahagian di mana sesar tujah memotong ke atas strata batuan dipanggil tanjakan.[22] Biasanya, sesar tujah bergerak menerusi lapisan-lapisan batu dengan membentuk pamah-pamah dan memanjat tanjakan. Ini menyebabkan pamah dinding gantung (atau sebahagian daripadanya) terletak di atas tanjakan sesar kaki seperti yang ditunjukkan dalam diagram lipatan lentur sesar.
Sesar tujah membentuk nappe dan klippen dalam jalur-jalur tujahan yang besar. Zon benam adalah kelas sesar tujah khas yang membentuk sesar-sesar terbesar di Bumi dan menghasilkan gempa bumi paling kuat.
Sesar gelinciran serong
Sesar gelinciran serong ialah sejenis sesar yang bergerak ke atas dan ke bawah serta sisi-menyisi. Hampir semua sesar ada gabungan dua pergerakan ini tetapi untuk sesar dikelaskan sebagai serong, kedua-dua pergerakan atas dan bawah dan sisi-menyisi perlu ketara dan hebat. Sesar jenis ini boleh berlaku di tempat-tempat yang ada peregangan dan pemendekan, dan di tempat yang arah regangan atau himpitan berubah dari semasa ke semasa tetapi sesar asal masih bergerak.
Sudut gelinciran atau hed ialah pelengkap bagi sudut junam; ia sudut di antara satah sesar dan satah menegak yang menjurus selari dengan sesar.
Sesar gelang
Sesar gelang, juga dipanggil sesar kaldera, ialah sesar yang berlaku di dalam kaldera gunung berapi yang runtuh[23] dan tapak hentaman meteorit, seperti kawah hentaman Teluk Chesapeake. Sesar gelang terhasil akibat beberapa sesar normal yang saling bertindih, membentuk garisan bulat yang besar. Retakan yang dibuat oleh sesar gelang boleh diisi oleh korok atau daik gelang.[23]
Sesar sintetik dan antitetik
Sintetik dan antitetik ialah istilah yang digunakan untuk sesar-sesar minor yang berhampiran dengan sesar major. Sesar sintetik menjunam ke arah yang sama dengan sesar major manakala sesar antitetik menjunam ke arah yang bertentangan. Sesar jenis ini juga boleh menghasilkan antiklin bergulung (cth. Gaya Struktur Delta Niger).
Rujukan
- ^ a b Noor Shahidah Ismail; Norazean Hamdan; Siti Nadia Ameer Hamza; Wan Fatimah Wan Shamshudin (2011). Wan Zuhairi bin Wan Yaacob (penyunting). "Gempa Bumi: Pengenalan". Pengajaran STAG3042. Universiti Kebangsaan Malaysia.
- ^ Lutgens, Tarbuck, Tasa. Essentials of Geology (ed. ke-11). m/s. 32.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
- ^ "fault trace", Earthquake Glossary, United States Geological Survey, dicapai pada 10 April 2015
- ^ Tristram, Robert (30 April 2003), Where are the Fault Lines in the United States East of the Rocky Mountains?, United States Geological Survey, diarkibkan daripada yang asal pada 18 November 2009, dicapai pada 6 March 2010
- ^ “Fault zone.” Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster. Retrieved 8 Oct. 2020.
- ^ Fillmore, Robert (2010). Geological evolution of the Colorado Plateau of eastern Utah and western Colorado, including the San Juan River, Natural Bridges, Canyonlands, Arches, and the Book Cliffs. Salt Lake City: University of Utah Press. m/s. 337. ISBN 9781607810049.
- ^ Caine, Jonathan Saul; Evans, James P.; Forster, Craig B. (1 November 1996). "Fault zone architecture and permeability structure". Geology. 24 (11): 1025–1028. Bibcode:1996Geo....24.1025S. doi:10.1130/0091-7613(1996)024<1025:FZAAPS>2.3.CO;2.
- ^ Childs, Conrad; Manzocchi, Tom; Walsh, John J.; Bonson, Christopher G.; Nicol, Andrew; Schöpfer, Martin P.J. (February 2009). "A geometric model of fault zone and fault rock thickness variations". Journal of Structural Geology. 31 (2): 117–127. Bibcode:2009JSG....31..117C. doi:10.1016/j.jsg.2008.08.009.
- ^ SCEC Education Module, halaman 14.
- ^ "Faults: Introduction". University of California, Santa Cruz. Diarkibkan daripada yang asal pada 2011-09-27. Dicapai pada 19 March 2010.
- ^ Choi, Pom-yong; Lee, Seung Ryeol; Choi, Hyen-Il; Hwang, Jae-ha; Kwon, Seok-ki; Ko, In-sae; An, Gi-o (June 2002). "Movement history of the Andong Fault System: Geometric and tectonic approaches". Geosciences Journal. 6 (2): 91–102. Bibcode:2002GescJ...6...91C. doi:10.1007/BF03028280. S2CID 206832817.
- ^ Fossen 2016, m/s. 479.
- ^ Hanging wall Foot wall, United States Geological Survey, diarkibkan daripada yang asal pada 8 May 2009, dicapai pada 2 April 2010
- ^ Tingley, J.V.; Pizarro, K.A. (2000), Traveling America's loneliest road: a geologic and natural history tour, Nevada Bureau of Mines and Geology Special Publication, 26, Nevada Bureau of Mines and Geology, m/s. 132, ISBN 978-1-888035-05-6, dicapai pada 2010-04-02
- ^ "What is a fault and what are the different types?". USGS: Science for a Changing World. Dicapai pada 13 October 2021.
- ^ Allaby, Michael, penyunting (2015). "Strike-Slip Fault". A Dictionary of Geology and Earth Sciences (ed. 4th). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-965306-5.
- ^ Park, R.G. (2004). Foundation of Structural Geology (ed. 3). Routledge. m/s. 11. ISBN 978-0-7487-5802-9.
- ^ Peacock, D. C. P.; Knipe, R. J.; Sanderson, D. J. (2000). "Glossary of normal faults". Journal of Structural Geology. 22 (3): 298. Bibcode:2000JSG....22..291P. doi:10.1016/S0191-8141(00)80102-9.
- ^ Oskin, Michael E. (3 June 2019). "Normal Faults". LibreTexts. Dicapai pada 6 April 2022.
- ^ "dip slip". Earthquake Glossary. United States Geological Survey. Diarkibkan daripada yang asal pada 23 November 2017. Dicapai pada 13 December 2017.
- ^ "How are reverse faults different than thrust faults? In what way are they similar?". UCSB Science Line. University of California, Santa Barbara. 13 February 2012. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 October 2017. Dicapai pada 13 December 2017.
- ^ Park, R.G. (2004). Foundation of Structural Geology (ed. 3). Routledge. m/s. 15. ISBN 978-0-7487-5802-9.
- ^ a b "Structural Geology Notebook – Caldera Faults". maps.unomaha.edu. Diarkibkan daripada yang asal pada 2018-11-19. Dicapai pada 2018-04-06.
Pautan luar
 |
Historical Geology mempunyai sebuah laman berkenaan topik: Faults |
 |
Wikimedia Commons mempunyai media berkaitan Sesar bumi |
- Animasi Pergerakan Sesar di IRIS Consortium (diarkibkan 17 Februari 2005)
- Pemandangan dari udara sesar San Andreas di Dataran Carrizo, California Tengah, dari "Bagaimana Gempa Bumi Berlaku" di USGS [dalam bahasa Inggeris]
- Imej LANDSAT bagi San Andreas Fault di selatan California, daripada "What is a Fault?" di USGS (diarkibkan 4 April 2008) [dalam bahasa Inggeris]