Prakriti

Prakriti (Sanskrit: प्रकृति, IAST: Prakriti) bermaksud "bentuk atau keadaan asal atau semula jadi sesuatu, zat asal atau utama". Ia merupakan konsep penting dalam agama Hindu, yang dirumuskan oleh aliran falsafah Samkhya. Dalam Samkhya, prakriti bukan sekadar merujuk kepada benda atau alam semula jadi, tetapi mencakupi semua aspek kognitif, moral, psikologi, emosi, deria dan fizikal dalam realiti. Prakriti mempunyai tiga sifat asas (guna) yang keseimbangannya menjadi dasar kepada segala realiti empirikal, dalam bentuk Pancha Bhuta (lima elemen asas) – akasha (angkasa), vayu (udara), agni (api), jala (air), dan prithvi (bumi). Prakriti berlawanan dengan Purusha, iaitu kesedaran murni dan kesedaran metafizik. Istilah ini juga ditemui dalam teks-teks agama India lain seperti Jainisme dan Buddhisme.

Etimologi dan maksud

Prakriti merupakan konsep awal India yang membawa maksud "membentuk atau meletakkan di hadapan, bentuk atau keadaan asal sesuatu, zat utama". Yaska (~600 SM) membincangkannya dalam Nirukta, dan istilah ini ditemui dalam pelbagai teks Hindu. Dalam teks Hindu, ia membawa maksud "alam, tubuh, benda, jagat fenomena".

Menurut Dan Lusthaus, dalam Samkhya, Purusha melambangkan pemerhati atau saksi, manakala Prakriti merangkumi semua aspek kognitif, moral, psikologi, emosi, deria dan fizikal realiti. Ia sering diterjemahkan sebagai "benda" atau "alam", tetapi dalam kerangka Samkhya, prakriti memberi penekanan kepada aktiviti mental, psikologi, dan deria. Segala bentuk zat halus dan kasar hanyalah hasil daripadanya, bukan intinya. Hanya prakriti yang bertindak.

Pancha Prakriti

Dalam bahasa-bahasa India berakar Sanskrit, prakriti merujuk kepada aspek feminin semua bentuk kehidupan. Wanita sering dilihat sebagai simbol prakriti.

Menurut kitab Brahma Vaivarta Purana, lima dewi Hindu dianggap sebagai perwujudan feminin lengkap bagi prakriti – Saraswati, Lakshmi, Parvati, Gayatri, dan Radha. Kelima-lima dewi ini disembah sebagai Pancha Prakriti.

Unsur dalam falsafah Samkhya

Dalam falsafah Samkhya, istilah prakriti digunakan dalam tiga maksud berbeza. Kadangkala ia merujuk khusus kepada Mula-Prakriti (akar-asal), juga dikenali sebagai yang tidak terzahir (avyakta) atau utama (pradhana), iaitu sumber asas dunia material. Apabila dipasangkan dengan vikriti (perubahan), prakriti membawa maksud "sumber". Mula-Prakriti adalah prakriti semata-mata, manakala akal, ego, dan lima kualiti deria adalah prakriti sekaligus vikriti, membentuk lapan prakriti. Selain itu, prakriti juga boleh merujuk kepada keseluruhan 24 tattva (unsur), meliputi yang belum terzahir dan yang terzahir.

Teks-teks Samkhya menekankan perbezaan antara prakriti dan purusha. Purusha ialah kesedaran murni, manakala prakriti ialah dunia material, termasuk sifat fizikal, psikologi, dan moral. Dalam sistem dwiisme Samkhya, Purusha ialah saksi sedar dalam setiap makhluk, manakala prakriti ialah dunia terzahir.

Kedua-dua Bhagavad Gita dan Samkhya menegaskan bahawa prakriti terbentuk daripada tiga guna: sattva (pemeliharaan), rajas (penciptaan), dan tamas (kemusnahan). Sattva membawa sifat kebaikan, cahaya, dan keharmonian. Rajas dikaitkan dengan tenaga, aktiviti, dan semangat, yang boleh menyokong atau menghalang evolusi jiwa. Tamas pula dikaitkan dengan kelesuan, kegelapan, dan kejahilan.

Menurut Samkhya, sebelum alam semesta muncul, prakriti wujud dalam keseimbangan guna. Alam wujud demi sesuatu yang lain, iaitu jiwa sedar. Walaupun prakriti tidak sedar, ia berperanan membantu pembebasan jiwa, seumpama susu yang menyusukan anak lembu.

Yoga Sutra

Dalam Yoga Sutra karya Patanjali, prakriti digambarkan meliputi seluruh kosmos termasuk aspek fizikalnya, dengan ciri tiga guna. Penekanan utama ialah pada manifestasi psikologi guna. Sattva dikaitkan dengan kejernihan, kebijaksanaan, ketenangan, kebahagiaan dan pelepasan. Rajas dengan hasrat, kuasa, gerakan dan kreativiti. Tamas pula dengan kejahilan, khayalan, kelesuan, dan sikap malas.

Bhagavad Gita

Bhagavad Gita menegaskan bahawa prakriti ialah tenaga material alam semesta yang dicipta dan dikawal oleh Tuhan (Krishna), berbeza dengan Purusha.

Dalam Bab 7 ayat 4–5, Krishna menyebut dua jenis prakriti:

Prakriti rendah: bumi, air, api, udara, ruang, minda, akal, dan ego.
Prakriti tinggi: unsur kehidupan (jiva bhuta) yang menegakkan dunia.

Dalam Bab 13 ayat 19–23, Krishna menyatakan bahawa prakriti dan purusha tidak berpermulaan, dan semua perubahan serta guna berasal daripada prakriti.

Vedanta

Dalam aliran Vishishtadvaita Vedanta, prakriti ialah salah satu daripada enam zat (dravya). Guna merupakan sifat prakriti, bukan unsurnya. Ia tidak terpisah daripada prakriti, dan berkait rapat dengan Ishvara. Dalam Dvaita Vedanta, prakriti dianggap sebagai sebab material dunia (Satkaryavada). Prakriti juga dikaitkan dengan konsep Maya dalam teks Hindu yang lebih luas.

Jainisme

Dalam Jainisme, prakriti digunakan dalam teori karma. Ia dianggap sebagai bentuk benda yang menutupi kesempurnaan jiwa (jiva) dan menghalang pembebasannya.