| Bahasa | |
|---|---|
| Bahasa Melayu (dialek Orang Laut) | |
| Agama | |
| Islam | |
| Kumpulan etnik berkaitan | |
| Melayu |
Orang Laut ialah kumpulan etnik yang mendiami persisiran pantai dan pulau-pulau luar pesisir di selatan Semenanjung Malaysia, timur pulau Sumatera, serta wilayah Kepulauan Riau, Batam, Pulau Tujuh dan Singapura. Mereka diiktiraf sebagai penduduk asli perairan dan daratan pesisir selatan Semenanjung Malaysia, Singapura dan timur Sumatera.[1]
Orang Laut dikategorikan sebagai Melayu Proto, dengan latar genetik dan budaya yang sama dengan etnik Melayu. Mereka bertutur dalam dialek Melayu yang tersendiri, mencerminkan hubungan rapat dengan masyarakat Melayu di daratan, dan secara tradisional menjalani kehidupan nomad di laut melalui penangkapan ikan serta pengumpulan hasil laut.
Orang Laut memainkan peranan penting dalam pembentukan tamadun Melayu, khususnya sebagai penjaga laut dan penyokong kesultanan Melayu seperti Srivijaya, Melaka dan Johor–Riau. Kesetiaan mereka kepada raja-raja Melayu, termasuk Parameswara, menonjolkan ciri kemelayuan mereka sebagai pelindung wilayah maritim yang menyokong perdagangan dan kekuasaan Melayu di Nusantara. Walaupun hidup secara nomad di atas sampan panjang, mereka telah berasimilasi secara mendalam ke dalam masyarakat Melayu melalui perkahwinan campur, pemelukan Islam dan pengambilan adat istiadat Melayu, menyebabkan ramai keturunan mereka kini mengenal pasti diri sepenuhnya sebagai Melayu. [2]
Sejarah Orang Laut dan Hubungan dengan Identiti Melayu
Zaman Srivijaya dan Asal-usul Melayu Proto
Orang Laut muncul dalam sejarah Nusantara sejak abad ke-5 dan ke-6 Masihi, sebagai penduduk asli pantai timur Sumatera dalam Kerajaan Kantoli, yang menjadi asas kepada tamadun Melayu awal. Mereka digelar "Orang Selat" kerana menguasai Selat Melaka sebelum menumpukan kesetiaan kepada Srivijaya, di mana mereka berperanan sebagai pengawal laut dan pembantu maritim.
Hubungan rapat ini menjadikan mereka sebahagian tidak terpisahkan daripada "alam Melayu", di mana nomadisme laut mereka melengkapkan gaya hidup sedentari masyarakat Melayu daratan. Selepas kejatuhan Srivijaya pada tahun 1025 akibat serangan Chola, Orang Laut kekal setia kepada Parameswara, putera raja Srivijaya terakhir, yang melarikan diri ke Tanah Melayu. Kesetiaan ini menegaskan identiti mereka sebagai "Melayu Asli" (orang asli Melayu), berbeza daripada persepsi luar sebagai kumpulan terpisah. [3]
Zaman Kesultanan Melaka dan Johor–Riau
Dalam era Kesultanan Melayu Melaka, Orang Laut menjadi tulang belakang armada maritim, memastikan keselamatan laluan perdagangan yang menjadi nadi ekonomi Melayu. Selepas kejatuhan Melaka kepada Portugis pada 1511, mereka menyokong Sultan Mahmud Shah dalam penubuhan Kesultanan Johor-Riau, dengan ibu kota di Pulau Bintan.
Suku-suku seperti Orang Bentan dan Orang Bulang memainkan peranan penting dalam politik kesultanan, termasuk menentang pelantikan bendahara dan menyokong pewaris sah, menunjukkan penglibatan mereka dalam dinamik kuasa Melayu. Pada abad ke-18, walaupun peranan mereka beransur-ansur digantikan oleh Bugis, fungsi mereka sebagai penjaga Selat Melaka kekal sebagai warisan Melayu maritim. Asimilasi melalui Islam dan perkahwinan campur memperkukuh lagi identiti mereka sebagai sebahagian daripada masyarakat Melayu.
Persepsi dan Asimilasi dalam Masyarakat Melayu
Walaupun kadangkala dianggap sebagai golongan bawahan dalam hierarki Melayu tradisional kerana gaya hidup nomad dan amalan mistik laut, Orang Laut dihormati atas pengetahuan maritim mereka. Tekanan asimilasi daripada kerajaan Melayu dan moden (di Indonesia dan Malaysia) mendorong mereka beralih ke arah kehidupan menetap serta pengamalan Islam penuh.[4]
Mereka mengguna pakai tanda-tanda identiti Melayu seperti nama Islam, bahasa Melayu Johor dan penyertaan dalam perayaan Melayu. Di Singapura, keturunan Orang Laut kini berasimilasi sepenuhnya ke dalam komuniti Melayu, menyumbang kepada budaya dan masakan seperti asam pedas dan gulai, yang berakar daripada pengetahuan laut mereka.
Ini menonjolkan bagaimana Orang Laut bukan sahaja diserap ke dalam masyarakat Melayu, tetapi turut membentuk elemen asas "Kemelayuan" melalui warisan maritim dan budaya.
Budaya dan Identiti Melayu Orang Laut
Orang Laut bertutur dalam dialek Melayu yang kaya dengan istilah laut, mencerminkan hubungan erat dengan bahasa Melayu standard. Sejak pemelukan Islam, mereka mengamalkan ajaran agama dengan penyesuaian adat Melayu, termasuk solat dan puasa, di samping mengekalkan unsur kepercayaan terhadap roh laut yang disatukan dalam konsep ketuhanan Islam.
Masakan mereka seperti sotong hitam dan siput sedut lemak kini menjadi sebahagian daripada warisan kulinari Melayu. Dalam konteks moden, ramai Orang Laut menolak label "Orang Asli" bagi menegaskan identiti mereka sebagai "Melayu Asli" atau "Orang Melayu Kuala", menandakan kesinambungan dengan tamadun Melayu.
Tugas tradisional mereka termasuk mengawal sempadan laut, mengusir lanun dan memimpin pedagang, peranan yang menyokong kekuasaan politik kesultanan Melayu. Setiap suku mempunyai fungsi tersendiri seperti tukang kayu, nelayan mahir, atau penjaga laluan perdagangan. [5]
Suku-Suku Utama Orang Laut
Istilah Orang Laut merangkumi pelbagai suku yang kebanyakannya kini telah berasimilasi dengan masyarakat Melayu. Berikut ialah antara suku utama dan hubungannya dengan identiti Kemelayuan:
| Nama Suku | Ciri dan Hubungan dengan Kemelayuan |
|---|---|
| Mah Meri | Dikenali di Selangor; kini dikategorikan sebagai Orang Asli tetapi banyak yang mengenal diri sebagai Melayu melalui Islam dan adat. |
| Orang Kanaq | Suku kecil di Johor yang berasimilasi dengan komuniti Melayu tempatan. |
| Orang Kuala | Dikenali juga sebagai "Desin Dolaq"; mempunyai hubungan rapat dengan Melayu pesisir Johor. |
| Orang Seletar | Mendiami kawasan Johor dan Singapura; terkenal sebagai pengemudi laut dan nelayan. |
| Orang Selat | Salah satu kumpulan maritim tertua, menguasai Selat Melaka sejak zaman Srivijaya. |
| Orang Bentan | Berperanan penting dalam Kesultanan Johor-Riau; berasimilasi sepenuhnya sebagai Melayu. |
| Orang Bulang | Suku bersejarah di Kepulauan Riau; memainkan peranan politik dalam Kesultanan Johor-Riau. |
| Orang Galang | Dikenali sebagai pelaut dan tukang kayu mahir; kini sebahagian daripada komuniti Melayu Riau. |
Orang Laut pada Zaman Moden
Malaysia
Suku seperti Mah Meri, Kanaq, Kuala dan Seletar kini dikategorikan sebagai Orang Asli tetapi ramai mengenal diri sebagai Melayu. Mereka menetap di Johor dan Selangor, terlibat dalam pelbagai sektor ekonomi moden sambil mengekalkan ikatan komuniti melalui surau dan perayaan Melayu. Asimilasi telah mengurangkan penggunaan dialek asal, namun memperkukuh identiti Melayu mereka.
Singapura
Keturunan Orang Laut dari suku seperti Kallang dan Gelam kini hidup secara urban dan berasimilasi sepenuhnya ke dalam masyarakat Melayu Singapura. Warisan mereka kekal melalui budaya dan perniagaan makanan tradisional yang menonjolkan masakan laut sebagai lambang identiti Melayu.
Indonesia dan Thailand
Di Kepulauan Riau, dasar Pancasila mendorong kehidupan menetap, namun tradisi nomad laut masih bertahan sebagai simbol identiti tersendiri. Di Krabi, Thailand, kumpulan Orang Laut Kappir mengekalkan elemen pra-Islam sambil berinteraksi dengan komuniti Melayu serantau.
Tokoh Berketurunan Orang Laut
- Orang Kaya Seri Bija Wangsa - Pembesar Kesultanan Johor-Riau berketurunan Orang Laut, melambangkan integrasi mereka dalam struktur elit Melayu.
Rujukan
- ^ "On Being Orang Suku Laut in the Malay World | Request PDF". ResearchGate (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2025-10-05.
- ^ Chou, Cynthia (2024). "The Orang Suku Laut: The Art of Resilience". Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia. 39 (1): 125–153. ISSN 0217-9520.
- ^ Lioba Lenhart. "Orang Suku Laut Ethnicity and Acculturation".
- ^ "Sea Nomadism from the Past to the Present".
- ^ Leonard Y. Andaya. "The Orang Laut and the Malayu".