Dalam fonetik, konsonan rotik (Jawi: کونسونن روتيک) atau bunyi "seakan R" ialah konsonan-konsonan likuida yang lazimnya diwakili dalam tulisan dengan simbol yang berasal daripada huruf Yunani ro (Ρ dan ρ), termasuk ⟨R⟩, ⟨r⟩ dalam abjad Latin dan ⟨Р⟩, ⟨p⟩ dalam abjad Cyril. Ia ditranskripsikan dalam Abjad Fonetik Antarabangsa dengan varian huruf besar atau kecil Rumi ⟨R⟩, ⟨r⟩:[1] ⟨r⟩, ⟨ɾ⟩, ⟨ɹ⟩, ⟨ɻ⟩, ⟨ʀ⟩, ⟨ʁ⟩, ⟨ɽ⟩, dan ⟨ɺ⟩. Transkripsi untuk lafazan vokal atau semivokal bagi rotik-rotik tersembunyi termasuk ⟨ə̯⟩ dan ⟨ɐ̯⟩.
Kelas bunyi ini sukar diperikan dari segi fonetik; dari sudut fonetik, tiada satu artikulasi khusus (cara atau daerah) yang sama untuk semua konsonan rotik.[2] Sebaliknya, rotik didapati menjalankan fungsi fonologi yang serupa atau mempunyai ciri fonologi tertentu yang sama merentasi pelbagai bahasa.[3]
Konsep "seakan R" adalah kabur dan samar dari segi fonetik, dan bunyi yang sama yang berfungsi sebagai rotik dalam sesetengah sistem mungkin berfungsi sebagai frikatif, semivokal ataupun hentian dalam sistem lain.[4] Sebagai contoh, ketukan gusi ialah konsonan rotik dalam banyak bahasa, tetapi dalam Bahasa Inggeris Amerika Utara, tamparan gusi ialah alofon bagi fonem hentian /t/, seperti dalam perkataan water. Kemungkinan besar rotik bukan kelas fonetik semula jadi tetapi kelas fonologi.[5]
Sesetengah bahasa mempunyai variasi rotik dan bukan rotik, yang berbeza dalam insidens konsonan rotik. Dalam loghat bukan rotik Bahasa Inggeris, /ɹ/ tidak disebut melainkan ia disusuli terus oleh vokal.
Jenis
Berikut ialah bunyi-bunyi rotik yang paling lazim:[6]
- Getaran (R tebal): Ini berlaku apabila aliran udara terganggu beberapa kali apabila satu bahagian dalam mulut (biasanya hujung lidah atau anak tekak) bergetar, membuka dan menutup laluan udara. Jika hujung lidah bergetar pada gusi atas, ia dipanggil getaran alveolar apikal/hujung lidah dan dilambangkan dalam AFA sebagai [r]. Namun kebanyakan trill bukan alveolar, seperti dwibibir, tidak dianggap rotik.
- Digunakan dalam banyak bahasa seperti Bulgaria, Sweden, Norway, Frisian, Itali, Sepanyol, Rusia, Poland, Ukraine, Belanda dan kebanyakan varian Occitan, gunakan rotik getaran. Dialek Scotland dalam bahasa Inggeris terkenal dengan [r] tebal ini. Versi yang jarang:
- Bahasa Czech ada getaran geseran ⟨ř⟩ [r̝]
- Bahasa Welsh ada getaran tanpa suara ⟨rh⟩ [r̥]
- Ada juga getaran uvula, yang berlaku di bahagian belakang lidah berhampiran anak tekak.
- Digunakan dalam banyak bahasa seperti Bulgaria, Sweden, Norway, Frisian, Itali, Sepanyol, Rusia, Poland, Ukraine, Belanda dan kebanyakan varian Occitan, gunakan rotik getaran. Dialek Scotland dalam bahasa Inggeris terkenal dengan [r] tebal ini. Versi yang jarang:
- Ketukan atau tamparan: Sama seperti getaran, tetapi hanya satu tamparan pendek.
- Digunakan dalam: Bahasa Sepanyol (seperti pero /ˈpeɾo/ "tetapi" berbeza dengan perro /ˈpero/ "anjing"); bahasa Jepun, Korea.
- Dalam bahasa Inggeris (contohnya dialek Amerika atau Australia), ia ada dalam perkataan seperti /t/ dan /d/ dalam "butter" atau "cider", bertindak sebagai hentian apikal antara vokal dan bukanlah bunyi R sebenar.
- Simbol AFA: [ɾ] (kadang-kadang [ᴅ] juga digunakan).
- Malaran alveolar atau retrofleks: Bunyi R lembut tanpa geseran yang kuat atau sekatan udara.
- Lidah menghampiri gusi atas, atau hujung lidah melengkung ke atas dan belakang (dipanggil retrofleks).
- Digunakan dalam: Kebanyakan loghat bahasa Inggeris.
- Simbol AFA:
- Malaran alveolar: [ɹ]
- Malaran retrofleks: [ɻ]
- Sesetengah dialek lama dalam bahasa Inggeris dan mungkin juga Anglo-Saxon membezakan antara versi bundar dan tidak bundar, misalnya “r” vs “wr” (seperti perbezaan right dan write).[perlu rujukan]
- Uvular (sering dipanggil r gutural/tenggorok)
- Bahagian belakang lidah menghampiri lelangit lembut atau uvula.
- Jika bergeseran, bunyi ini sering digambarkan sebagai kasar atau bergetar. Ini termasuk geseran uvular bersuara, geseran uvular tak bersuara, dan getaran uvular.
- Digunakan dalam: Bahasa Perancis, Jerman, Portugis Eropah, Denmark, dan Ibrani Moden.[7]:261
- Di utara England, dulu wujud loghat yang menggunakan bunyi R uvular, dipanggil “Northumbrian burr”.
- R bukan rotik memuncul (developmental):
- Sesetengah penutur British yang tidak rotik (tidak sebut R pada hujung suku kata) menukar bunyi R mereka menjadi sesuatu seperti [ʋ] (antara "v" dan "r"). Ini berlaku di bahagian selatan England.
- Dalam semua dialek Bahasa Portugis Brazil, bunyi ⟨rr⟩ atau /ʁ/ boleh jadi pelbagai bunyi lain, termasuk bunyi geseran[8][9] atau tamparan, bergantung pada lokasi dan kedudukan dalam perkataan.
- Bahasa lain seperti bahasa Kreol Haiti dan Portugis Timor menggunakan bunyi geseran velar dan glotis sebagai pengganti R.
- Dalam bahasa Vietnam, bunyi R boleh jadi [z], [ʐ] atau [ɹ] mengikut dialek.
- Dalam bahasa Mandarin moden, bunyi yang ditulis sebagai ⟨r⟩ dalam sistem Pinyin (ejaan Rumi) ialah /ɻ~ʐ/, yang menyerupai bunyi rotik, jadi ia juga dianggap rotik.
Dalam sesetengah bahasa Jermanik seperti Jerman, Denmark dan Luxembourg, ada vokal luas yang dilambangkan sebagai [ɐ̯] yang berperanan seperti bunyi R. Bunyi ini hanya ada pada hujung suku kata.
Bahasa Melayu dan Indonesia
Sebutan /r/ akhir dalam Melayu dan Indonesia berbeza-beza. Dalam Bahasa Indonesia, Melayu Baku dan Melayu Kedah, /r/ akhir disebut tetapi dalam loghat Johor-Riau, loghat standard Melayu di Brunei dan Malaysia, dan beberapa loghat lain, ia tidak disebut. Kualiti lafazan fonem ini juga berbeza. Dalam onset suku kata, dalam Bahasa Indonesia, Melayu Baku dan Melayu Johor-Riau standard, ia berbeza antara getaran [r], tamparan [ɾ] dan kadangkala malah malaran [ɹ̠]. Dalam banyak loghat Melayu, seperti Kedah, Kelantan-Pattani dan Terengganu, /r/ awal biasanya disebutkan sebagai geseran velar [ɣ]. Dalam Melayu Perak, sebutan uvular, [ʁ] lebih lazim.
Dalam Melayu Kedah, /r/ akhir uniknya dilafazkan sebagai geseran farinks [ʕ]. Dalam loghat Melaka, apabila ia muncul selepas /a/, akhir /r/ divokalkan menjadi [w] atau [u].
Rujukan
- ^ Ralat petik: Tag
<ref>tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernamaladefoged1996sounds - ^ Lindau, Mona (1978). "Vowel features". Language. 54 (3): 541–63. doi:10.2307/412786. JSTOR 412786.
- ^ Wiese, Richard (2001). "The phonology of /r/". Dalam T Alan Hall (penyunting). Distinctive Feature Theory. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-017033-7.
- ^ Wiese, Richard (2011). "The representation of rhotics". Dalam van Oostendorp, Marc; Ewen, Colin; Hume, Elizabeth; Rice, Keren (penyunting). The Blackwell Companion to Phonology. John Wiley & Sons. m/s. 711–729.
- ^ Chabot, Alex (2019). "What's wrong with being a rhotic?". Glossa: A Journal of General Linguistics. 4 ((1)38): 1–24. doi:10.5334/gjgl.618.
- ^ Ladefoged, Peter; Ian Maddieson (1996). "Rhotics". The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell. m/s. 215–245. ISBN 0-631-19814-8.
- ^ Zuckermann, Ghil'ad (2003). Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1403917232.
- ^ Barbosa & Albano (2004:5–6)
- ^ "Portuguese Consonants". Portugueselanguageguide.com.
Sumber
- Barbosa, Plínio A.; Albano, Eleonora C. (2004), "Brazilian Portuguese" (PDF), Journal of the International Phonetic Association, 34 (2): 227–232, doi:10.1017/S0025100304001756
- Collins, Beverley; Mees, Inger M. (2003) [Pertama kali diterbitkan 1981], The Phonetics of English and Dutch (ed. 5th), Leiden: Brill Publishers, ISBN 9004103406
Bacaan lanjut
- Spreafico, Lorenzo; Vietti, Alessandro, penyunting (2013). Rhotics: Data dan Perspektif Baru. Bozen-Bolzano University Press. ISBN 978-88-6046-055-4.
- Wiese, Richard (2011) The representation of rhotics. Dalam The Blackwell Companion to Phonology, jil. 1. Marc van Oostendorp, Colin Ewen, Elizabeth Hume, dan Keren Rice, (eds.), 711–729. DOI: 10.1002/9781444335262.wbctp0030