 Wanita Melayu berpakaian tradisi baju Kebaya pada tahun 1930 | |
| Jenis | Pakaian Tradisional |
|---|---|
| Tempat asal |  Malaysia |
| Pengeluar | Melayu |
| Kebaya | |
|---|---|
.jpg) Kebaya | |
| Negara | Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapura dan Thailand |
| Domain | Penenun tradisional |
| Rujukan | 02090 |
| Kawasan | Asia Pasifik |
| Sejarah inskripsi | |
| Inskripsi | 2024 (sesi ke-19) |
| Senarai | Representative List |
 | |
Baju Kebaya (Jawi: باجو کباي) ialah pakaian tradisional yang dikenakan oleh wanita di Asia Tenggara, terutama di negara Brunei,[1] Indonesia,[2] Malaysia,[3] Singapura[4] dan Selatan Thailand.[5] Kebaya juga diperagakan di selatan Filipina dan Kemboja.[6][7] Ia diperbuat daripada kain kasa yang dipasangkan dengan sarung, batik, atau pakaian tradisional yang lain seperti songket dengan motif warna-warni.
Etimologi
Istilah kebaya bukanlah berasal dari Asia Tenggara. Perkataan ini diambil daripada bahasa Portugis cabaya yang bermaksud tunik atau jubah luar.[8] Ia dibawa masuk ke dalam bahasa Melayu ketika zaman penjajahan Portugis di Melaka (1511–1641). Orang Portugis pula meminjam istilah ini daripada bahasa Arab qaba’ (قَبَاء) yang asalnya daripada bahasa Parsi qaba (قبا) bermaksud ‘jubah kehormatan’.[9] Catatan awal tentang istilah ini muncul seawal tahun 1553 apabila João de Barros menyifatkan ia sebagai pakaian orang Islam.[10] Variasi istilah ini juga termasuk kabaya, cabie, cabaia, cabaye, caba dan kabaai. Lama-kelamaan, perkataan kebaya menjadi istilah yang popular bagi merujuk kepada tunik atau jubah luar di seluruh rantau ini.
Sejarah
.png)
Versi kebaya yang paling tua ialah pakaian tradisional Melayu yang dikenali sebagai baju panjang. Kebaya moden yang popular, seperti kebaya Nyonya yang bercirikan potongan lebih pendek dan ketat, dipercayai berkembang daripada baju panjang, iaitu pakaian yang berakar umbi dalam budaya Melayu dan Peranakan. [11] Istilah baju panjang bermaksud ‘blus panjang’ dalam bahasa Melayu, merujuk kepada pakaian paras lutut yang mirip dengan baju kurung tetapi mempunyai bukaan di hadapan yang dipinkan dengan kerongsang (daripada perkataan Kristang Melaka korasan yang bermaksud ‘hati’, berasal daripada bahasa Portugis coração dengan maksud yang sama),[12] atau menggunakan bros. Ia juga dikenali sebagai baju belah dan dahulunya dipakai secara meluas oleh wanita Melayu dan Peranakan dalam pelbagai gaya.[13] Lama-kelamaan, apabila istilah kebaya semakin meluas digunakan, baju panjang atau baju belah tradisional Melayu kini lebih dikenali sebagai kebaya panjang atau kebaya labuh.
Rujukan terawal mengenai baju panjang direkodkan pada tahun 1701 dalam kamus Inggeris-Melayu oleh Thomas Bowrey, yang menggambarkannya sebagai frock (sejenis pakaian luar panjang menyerupai kot).[14][15] Amalan memakai pakaian luar berpotongan seperti kot sebenarnya bukanlah sesuatu yang baharu di Semenanjung Tanah Melayu. Pada tahun 1520-an, Duarte Barbosa mencatatkan bahawa lelaki bangsawan Melaka memakai baju pendek paras paha. [16] Jenis pakaian lelaki ini dikenali sebagai baju sikap, dan masih wujud hingga hari ini sebagai sebahagian daripada busana baju Melayu yang lebih lengkap.[17]
Menjelang akhir abad ke-18, pemakaian baju panjang telah tersebar hingga ke Batavia di Jawa. Sydney Parkinson, yang melawat Batavia, menulis dalam A Journal of a Voyage to the South Seas (1773) bahawa wanita bebas dikenali sebagai Noonga Cabaia kerana mereka memakai pakaian panjang bercorak bunga kapas (banjan) yang mencecah hingga ke tumit.[18]
𝑇ℎ𝑒 𝑃𝑜𝑟𝑡𝑟𝑎𝑖𝑡𝑠 𝑜𝑓 𝑂𝑓𝑓𝑒𝑟𝑖𝑛𝑔𝑠 𝑡𝑜 𝑡ℎ𝑒 𝐼𝑚𝑝𝑒𝑟𝑖𝑎𝑙 𝑄𝑖𝑛𝑔 (Huángqīng Zhígòngtú 皇清職貢圖) yang disiapkan pada tahun 1769, memaparkan gambaran terawal seorang wanita dari Melaka yang memakai baju panjang versi pendek, dengan dinyatakan: “baju mereka pendek, (tetapi mereka memakai) kain panjang, yang dijahit dengan cukup halus”.[19] Rujukan kepada kebaya sebagai pakaian khusus masyarakat Melayu muncul dalam pelbagai catatan Eropah pada abad ke-19. Pada tahun 1828, John Crawfurd menggambarkan kebaya sebagai fesyen orang Melayu di Melaka.[20] Kebaya sebagai busana Melayu turut disebut dalam Viaje Alrededor del Mundo (1855),[21] Notes on the Malays of Penang and Province Wellesley (1857),[22] Perak and the Malays (1878),[23] dan The Golden Chersonese and the Way Thither (1883).[24]
Pada tahun 1920-an, fesyen kebaya sekali lagi mengalami perubahan apabila masyarakat Peranakan Cina mula menggemari kebaya pendek yang ketat pada badan, diperbuat daripada kain voile bersulam dan dipakai bersama camisole kapas. Dipadankan dengan kain sarung yang serba guna, gaya pakaian ini dikenali sebagai baju Nyonya dan dengan cepat menjadi busana harian yang diterima umum.[25] Pada tahun 1950-an, pemakaian kebaya muncul sebagai satu trend, khususnya di Tanah Melayu, seiring dengan perubahan budaya yang dipengaruhi oleh kemunculan industri filem Melayu dan majalah fesyen.[26] Pada ketika ini, kebaya mula diterima sebagai lambang kewanitaan dan keanggunan, malah penampilannya yang bergaya mendapat perhatian di seluruh Asia Tenggara. Trend ini semakin berkembang pada tahun 1960-an apabila Malaysia Airlines memperkenalkan kebaya sebagai pakaian seragam pramugari mereka, sekali gus mengukuhkan kedudukannya dalam dunia fesyen dan identiti budaya.[27]
Pendaftaran ke UNESCO
Pada tahun 2022, Malaysia mengambil inisiatif dan menjemput negara-negara lain yang berkongsi warisan kebaya untuk bersama-sama mencalonkan pakaian tersebut bagi pengiktirafan Warisan Budaya Tidak Ketara UNESCO. Brunei, Singapura dan Thailand bersetuju dengan pencalonan bersama ini.[28] Walau bagaimanapun, cadangan tersebut mendapat tentangan hebat daripada masyarakat dan pemerintah Indonesia yang berhujah bahawa kebaya adalah hak milik eksklusif Indonesia.[29] Pemerintah Indonesia mengumumkan pada November 2022 bahawa mereka akan tetap mencalonkan kebaya melalui pencalonan tunggal.[30] Namun, pada Februari 2023, bimbang pakaian tradisional itu akan disenaraikan tanpa penglibatan mereka, dan mungkin juga kerana kekurangan bukti untuk menyokong tuntutan sendiri, pemerintah Indonesia membuat pusingan-U dan bersetuju dengan pencalonan bersama.[31][32] Kebaya telah disenaraikan secara rasmi sebagai sebahagian daripada Warisan Budaya Tidak Ketara Kemanusiaan UNESCO pada Disember 2024.[33]
Pautan
Lihat Jenis-jenis Kebaya di Malaysia
Rujukan
- ^ Muzium Brunei (1995). "Costume and Textiles of Brunei: History and Evolution" (dalam bahasa Inggeris). Cite journal requires
|journal=(bantuan) - ^ "Kebaya: Identitas Nasional Indonesia". Research Center for Society and Culture, Indonesian Institute of Science (LIPI) (dalam bahasa Indonesia). 3 November 2020. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 February 2021.
- ^ Haziyah. "Evolusi dan Topologi Pakaian Wanita Melayu di Semenanjung Malaysia". Diarkibkan daripada yang asal pada 13 February 2021. Cite journal requires
|journal=(bantuan) - ^ Koh, Jaime (2009). Culture and Customs of Singapore and Malaysia Cultures and Customs of the World (dalam bahasa Inggeris). ABC-CLIO. ISBN 9780313351167.
- ^ "CHINESE HERITAGE ON THE WEST COAST OF SOUTHERN THAILAND: A HOLISTIC APPROACH TO IDENTIFICATION AND CONSERVATION" (PDF). Graduate School, Silpakorn University. 2018. Dicapai pada 29 November 2022.
- ^ "Tanailee". 19 July 2015.
- ^ Bhar, Supriya (1980). "SANDAKAN: Gun Running Village to Timber Centre, 1879-1979". Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society. 1 (237): 120–149. JSTOR 41493567.
- ^ Peter Lee (2014). 𝑆𝑎𝑟𝑜𝑛𝑔 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 𝐹𝑎𝑠ℎ𝑖𝑜𝑛 𝑖𝑛 𝑎𝑛 𝐼𝑛𝑡𝑒𝑟𝑐𝑜𝑛𝑛𝑒𝑐𝑡𝑒𝑑 𝑊𝑜𝑟𝑙𝑑, 1500-1950. Singapore: Asian Civilisation Museum. ISBN 9789810901462. m/s 26
- ^ Peter Lee (2014). 𝑆𝑎𝑟𝑜𝑛𝑔 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 𝐹𝑎𝑠ℎ𝑖𝑜𝑛 𝑖𝑛 𝑎𝑛 𝐼𝑛𝑡𝑒𝑟𝑐𝑜𝑛𝑛𝑒𝑐𝑡𝑒𝑑 𝑊𝑜𝑟𝑙𝑑, 1500-1950. Singapore: Asian Civilisation Museum. ISBN 9789810901462. m/s 25
- ^ Sebastian Rodalfo Dalgado (1988). 𝑃𝑜𝑟𝑡𝑢𝑔𝑢𝑒𝑠𝑒 𝑉𝑜𝑐𝑎𝑏𝑙𝑒𝑠 𝑖𝑛 𝐴𝑠𝑖𝑎𝑡𝑖𝑐 𝐿𝑎𝑛𝑔𝑢𝑎𝑔𝑒𝑠: 𝐹𝑟𝑜𝑚 𝑡ℎ𝑒 𝑃𝑜𝑟𝑡𝑢𝑔𝑢𝑒𝑠𝑒 𝑂𝑟𝑖𝑔𝑖𝑛𝑎𝑙 𝑜𝑓 𝑀𝑜𝑛𝑠𝑖𝑔𝑛𝑜𝑟 𝑆𝑒𝑏𝑎𝑠𝑡𝑖𝑎̃𝑜 𝑅𝑜𝑑𝑜𝑙𝑓𝑜 𝐷𝑎𝑙𝑔𝑎𝑑𝑜. 𝐼𝑛𝑑𝑖𝑎: 𝐴𝑠𝑖𝑎𝑛 𝐸𝑑𝑢𝑐𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛𝑎𝑙 𝑆𝑒𝑟𝑣𝑖𝑐𝑒𝑠. m/s 60
- ^ Kiat Neo Ong (2011). 𝑁𝑦𝑜𝑛𝑦𝑎 𝑘𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝐼𝑛𝑡𝑟𝑖𝑐𝑎𝑐𝑖𝑒𝑠 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 ℎ𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒. Transnational Press London. ISBN 9781910781975. m/s 16
- ^ Peter Lee (2014). 𝑆𝑎𝑟𝑜𝑛𝑔 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 𝐹𝑎𝑠ℎ𝑖𝑜𝑛 𝑖𝑛 𝑎𝑛 𝐼𝑛𝑡𝑒𝑟𝑐𝑜𝑛𝑛𝑒𝑐𝑡𝑒𝑑 𝑊𝑜𝑟𝑙𝑑, 1500-1950. Singapore: Asian Civilisation Museum. ISBN 9789810901462. m/s 209
- ^ Siti Zainon Ismail (2006). 𝑃𝑎𝑘𝑎𝑖𝑎𝑛 𝑐𝑎𝑟𝑎 𝑀𝑒𝑙𝑎𝑦𝑢. Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia. ISBN 9789679427404. m/s 190
- ^ Thomas Bowrey (1701), 𝐴 𝑑𝑖𝑐𝑡𝑖𝑜𝑛𝑎𝑟𝑦 𝐸𝑛𝑔𝑙𝑖𝑠ℎ 𝑎𝑛𝑑 𝑀𝑎𝑙𝑎𝑦𝑜, 𝑀𝑎𝑙𝑎𝑦𝑜 𝑎𝑛𝑑 𝐸𝑛𝑔𝑙𝑖𝑠ℎ. 𝑇𝑜 𝑤ℎ𝑖𝑐ℎ 𝑖𝑠 𝑎𝑑𝑑𝑒𝑑 𝑠𝑜𝑚𝑒 𝑠ℎ𝑜𝑟𝑡 𝑔𝑟𝑎𝑚𝑚𝑎𝑟 𝑟𝑢𝑙𝑒𝑠 ... 𝑇𝑜𝑔𝑒𝑡ℎ𝑒𝑟 𝑤𝑖𝑡ℎ 𝑎 𝑡𝑎𝑏𝑙𝑒 𝑜𝑓 𝑡𝑖𝑚𝑒, m/s 107
- ^ Merriam Webster (2024), 'Frock Definition & Meaning', https://www.merriam-webster.com/dictionary/frock
- ^ Mansel Longworth Dames (1921). 𝑇ℎ𝑒 𝐵𝑜𝑜𝑘 𝑜𝑓 𝐷𝑢𝑎𝑟𝑡𝑒 𝐵𝑎𝑟𝑏𝑜𝑠𝑎. 𝑉𝑜𝑙. 𝐼𝐼: 𝑎𝑛 𝑎𝑐𝑐𝑜𝑢𝑛𝑡 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝐶𝑜𝑢𝑛𝑡𝑟𝑖𝑒𝑠 𝐵𝑜𝑟𝑑𝑒𝑟𝑖𝑛𝑔 𝑜𝑛 𝑡ℎ𝑒 𝐼𝑛𝑑𝑖𝑎𝑛 𝑂𝑐𝑒𝑎𝑛 𝑎𝑛𝑑 𝑇ℎ𝑒𝑖𝑟 𝐼𝑛ℎ𝑎𝑏𝑖𝑡𝑎𝑛𝑡𝑠: 𝐼𝑛𝑐𝑙𝑢𝑑𝑖𝑛𝑔 𝑡ℎ𝑒 𝐶𝑜𝑎𝑠𝑡𝑠 𝑜𝑓 𝑀𝑎𝑙𝑎𝑏𝑎𝑟, 𝐸𝑎𝑠𝑡𝑒𝑟𝑛 𝐼𝑛𝑑𝑖𝑎, 𝐹𝑢𝑟𝑡ℎ𝑒𝑟 𝐼𝑛𝑑𝑖𝑎, 𝐶ℎ𝑖𝑛𝑎 𝑎𝑛𝑑 𝑡ℎ𝑒 𝐼𝑛𝑑𝑖𝑎𝑛 𝐴𝑟𝑐ℎ𝑖𝑝𝑒𝑙𝑎𝑔𝑜, m/s 176
- ^ Siti Zainon Ismail (2006). 𝑃𝑎𝑘𝑎𝑖𝑎𝑛 𝑐𝑎𝑟𝑎 𝑀𝑒𝑙𝑎𝑦𝑢. Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia. ISBN 9789679427404. m/s 76
- ^ Sydney Parkinson (1773). 𝐴 𝐽𝑜𝑢𝑟𝑛𝑎𝑙 𝑜𝑓 𝑎 𝑉𝑜𝑦𝑎𝑔𝑒 𝑡𝑜 𝑡ℎ𝑒 𝑆𝑜𝑢𝑡ℎ 𝑆𝑒𝑎𝑠, 𝑖𝑛 𝐻𝑖𝑠 𝑀𝑎𝑗𝑒𝑠𝑡𝑦'𝑠 𝑆ℎ𝑖𝑝, 𝑡ℎ𝑒 𝐸𝑛𝑑𝑒𝑎𝑣𝑜𝑢𝑟: 𝐹𝑎𝑖𝑡ℎ𝑓𝑢𝑙𝑙𝑦 𝑇𝑟𝑎𝑛𝑠𝑐𝑟𝑖𝑏𝑒𝑑 𝑓𝑟𝑜𝑚 𝑡ℎ𝑒 𝑃𝑎𝑝𝑒𝑟𝑠 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝐿𝑎𝑡𝑒 𝑆𝑦𝑑𝑛𝑒𝑦 𝑃𝑎𝑟𝑘𝑖𝑛𝑠𝑜𝑛, 𝐷𝑟𝑎𝑢𝑔ℎ𝑡𝑠𝑚𝑎𝑛 𝑡𝑜 𝐽𝑜𝑠𝑒𝑝ℎ 𝐵𝑎𝑛𝑘𝑠, 𝐸𝑠𝑞., 𝑜𝑛 𝐻𝑖𝑠 𝐿𝑎𝑡𝑒 𝐸𝑥𝑝𝑒𝑑𝑖𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑤𝑖𝑡ℎ 𝐷𝑟. 𝑆𝑜𝑙𝑎𝑛𝑑𝑒𝑟, 𝑅𝑜𝑢𝑛𝑑 𝑡ℎ𝑒 𝑊𝑜𝑟𝑙𝑑 .... United Kingdom, m/s 179
- ^ Xie Sui, (1769), 𝑃𝑜𝑟𝑡𝑟𝑎𝑖𝑡𝑠 𝑜𝑓 𝑃𝑒𝑟𝑖𝑜𝑑𝑖𝑐𝑎𝑙 𝑂𝑓𝑓𝑒𝑟𝑖𝑛𝑔 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝐼𝑚𝑝𝑒𝑟𝑖𝑎𝑙 𝑄𝑖𝑛𝑔, Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Huangqing_Zhigongtu#/media/File:Huang_Qing_Zhigong_Tu_-_043.jpg
- ^ John Crawfurd (1828). 𝐽𝑜𝑢𝑟𝑛𝑎𝑙 𝑜𝑓 𝑎𝑛 𝐸𝑚𝑏𝑎𝑠𝑠𝑦 𝑓𝑟𝑜𝑚 𝑡ℎ𝑒 𝐺𝑜𝑣𝑒𝑟𝑛𝑜𝑟-𝐺𝑒𝑛𝑒𝑟𝑎𝑙 𝑜𝑓 𝐼𝑛𝑑𝑖𝑎 𝑡𝑜 𝑡ℎ𝑒 𝐶𝑜𝑢𝑟𝑡𝑠 𝑜𝑓 𝑆𝑖𝑎𝑚 𝑎𝑛𝑑 𝐶𝑜𝑐ℎ𝑖𝑛 𝐶ℎ𝑖𝑛𝑎: 𝐸𝑥ℎ𝑖𝑏𝑖𝑡𝑖𝑛𝑔 𝑎 𝑉𝑖𝑒𝑤 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝐴𝑐𝑡𝑢𝑎𝑙 𝑆𝑡𝑎𝑡𝑒 𝑜𝑓 𝑇ℎ𝑜𝑠𝑒 𝐾𝑖𝑛𝑔𝑑𝑜𝑚𝑠. United Kingdom: H. Colburn. m/s 35
- ^ Jacques Arago (1855). 𝑉𝑖𝑎𝑗𝑒 𝑎𝑙𝑟𝑒𝑑𝑒𝑑𝑜𝑟 𝑑𝑒𝑙 𝑚𝑢𝑛𝑑𝑜: 𝑟𝑒𝑐𝑢𝑒𝑟𝑑𝑜𝑠 𝑑𝑒 𝑢𝑛 𝑐𝑖𝑒𝑔𝑜. France: Libr. de Garnier Hermanos. m/s 160
- ^ J. D. Vaughan (1857). 𝑁𝑜𝑡𝑒𝑠 𝑜𝑛 𝑡ℎ𝑒 𝑀𝑎𝑙𝑎𝑦𝑠 𝑜𝑓 𝑃𝑒𝑛𝑎𝑛𝑔 𝑎𝑛𝑑 𝑃𝑟𝑜𝑣𝑖𝑛𝑐𝑒 𝑊𝑒𝑙𝑙𝑒𝑠𝑙𝑒𝑦. Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, New Series 2(2): 115–168. m/s 149
- ^ Frederick McNair. (1878). 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑘 𝑎𝑛𝑑 𝑡ℎ𝑒 𝑀𝑎𝑙𝑎𝑦𝑠: "𝑆𝑎𝑟𝑜𝑛𝑔" 𝑎𝑛𝑑 "𝐾𝑟𝑖𝑠.".. United Kingdom: (n.p.). m/s 151
- ^ Isabella Lucy Bird (1883). 𝑇ℎ𝑒 𝐺𝑜𝑙𝑑𝑒𝑛 𝐶ℎ𝑒𝑟𝑠𝑜𝑛𝑒𝑠𝑒 𝑎𝑛𝑑 𝑡ℎ𝑒 𝑊𝑎𝑦 𝑇ℎ𝑖𝑡ℎ𝑒𝑟. United Kingdom: G.P. Putnam's. m/s 139 & 149
- ^ Kiat Neo Ong (2011). 𝑁𝑦𝑜𝑛𝑦𝑎 𝑘𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝐼𝑛𝑡𝑟𝑖𝑐𝑎𝑐𝑖𝑒𝑠 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 ℎ𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒. Transnational Press London. ISBN 9781910781975. m/s 25
- ^ Datin Seri Endon Mahmood (2004). 𝑇ℎ𝑒 𝑁𝑦𝑜𝑛𝑦𝑎 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝐴 𝐶𝑒𝑛𝑡𝑢𝑟𝑦 𝑜𝑓 𝑆𝑡𝑟𝑎𝑖𝑡𝑠 𝐶ℎ𝑖𝑛𝑒𝑠𝑒 𝐶𝑜𝑠𝑡𝑢𝑚𝑒. Hong Kong: Periplus Editions (HK) Limited. ISBN 9780794602734. m/s 50
- ^ Kiat Neo Ong (2011). 𝑁𝑦𝑜𝑛𝑦𝑎 𝑘𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎: 𝐼𝑛𝑡𝑟𝑖𝑐𝑎𝑐𝑖𝑒𝑠 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝑃𝑒𝑟𝑎𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 ℎ𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒. Transnational Press London. ISBN 9781910781975. m/s 43
- ^ Rachel Chan, 𝑆𝑖𝑛𝑔𝑎𝑝𝑜𝑟𝑒 𝑎𝑚𝑜𝑛𝑔 4 𝑐𝑜𝑢𝑛𝑡𝑟𝑖𝑒𝑠 𝑡𝑜 𝑛𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑡𝑒 𝑡ℎ𝑒 𝑘𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎 𝑓𝑜𝑟 𝑈𝑁𝐸𝑆𝐶𝑂 𝐼𝑛𝑡𝑎𝑛𝑔𝑖𝑏𝑙𝑒 𝐶𝑢𝑙𝑡𝑢𝑟𝑎𝑙 𝐻𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒 𝑙𝑖𝑠𝑡, Channel News Asia, 23 Nov 2022. https://www.channelnewsasia.com/singapore/brunei-thailand-malaysia-kebaya-unesco-intangible-cultural-heritage-list-3095281
- ^ Fikri Harish, Yvette Tanamal, 𝐼𝑛𝑑𝑜𝑛𝑒𝑠𝑖𝑎 𝑛𝑜𝑡 𝑖𝑛𝑣𝑜𝑙𝑣𝑒𝑑 𝑖𝑛 𝑗𝑜𝑖𝑛𝑡 𝑏𝑖𝑑 𝑡𝑜 𝑔𝑟𝑎𝑛𝑡 𝑘𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎 𝑈𝑛𝑒𝑠𝑐𝑜 ℎ𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒 𝑠𝑡𝑎𝑡𝑢𝑠. The Jakarta Post, 27 Nov 2022. https://www.thejakartapost.com/indonesia/2022/11/27/indonesia-not-involved-in-joint-bid-to-grant-kebaya-unesco-heritage-status.html
- ^ Kemenparekraf/Baparekraf RI, 𝑆𝑖𝑎𝑟𝑎𝑛 𝑃𝑒𝑟𝑠: 𝑀𝑒𝑛𝑝𝑎𝑟𝑒𝑘𝑟𝑎𝑓 𝐷𝑜𝑟𝑜𝑛𝑔 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎 𝑆𝑒𝑏𝑎𝑔𝑎𝑖 𝑈𝑁𝐸𝑆𝐶𝑂 𝐼𝑛𝑡𝑎𝑛𝑔𝑖𝑏𝑙𝑒 𝐻𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒 𝐿𝑒𝑤𝑎𝑡 𝑃𝑟𝑜𝑠𝑒𝑑𝑢𝑟 𝑆𝑖𝑛𝑔𝑙𝑒 𝑁𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛, Ministry of Tourism Indonesia, 28 Nov 2022. https://kemenparekraf.go.id/berita/siaran-pers-menparekraf-dorong-kebaya-sebagai-unesco-intangible-heritage-lewat-prosedur-single-nomination
- ^ Corporate Communication Unit, 𝑀𝑢𝑙𝑡𝑖-𝑁𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛𝑎𝑙 𝑁𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑜𝑓 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎 𝑡𝑜 𝑇ℎ𝑒 2023 𝑅𝑒𝑝𝑟𝑒𝑠𝑒𝑛𝑡𝑎𝑡𝑖𝑣𝑒 𝐿𝑖𝑠𝑡 𝑜𝑓 𝑡ℎ𝑒 𝐼𝑛𝑡𝑎𝑛𝑔𝑖𝑏𝑙𝑒 𝐶𝑢𝑙𝑡𝑢𝑟𝑎𝑙 𝐻𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒 𝑜𝑓 𝐻𝑢𝑚𝑎𝑛𝑖𝑡𝑦, Ministry of Tourism, Arts and Culture of Malaysia, 4 April 2023. https://www.motac.gov.my/en/media/release/multi-national-nomination-of-kebaya-to-the-2023-representative-list-of-the-intangible-cultural-heritage-of-humanity
- ^ CNN Indonesia, 𝐼𝑛𝑑𝑜𝑛𝑒𝑠𝑖𝑎 𝐽𝑜𝑖𝑛 𝑁𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝐷𝑎𝑓𝑡𝑎𝑟𝑘𝑎𝑛 𝐾𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎 𝑘𝑒 𝑈𝑁𝐸𝑆𝐶𝑂. 14 Feb 2023. https://www.cnnindonesia.com/gaya-hidup/20230214153850-277-912944/indonesia-join-nomination-daftarkan-kebaya-ke-unesco
- ^ ⁾ Ng Keng Gene, 𝑆𝑖𝑛𝑔𝑎𝑝𝑜𝑟𝑒 𝑎𝑛𝑑 4 𝑜𝑡ℎ𝑒𝑟 𝑛𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛𝑠 𝑠𝑢𝑐𝑐𝑒𝑒𝑑 𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑡𝑡𝑖𝑛𝑔 𝑡ℎ𝑒 𝑘𝑒𝑏𝑎𝑦𝑎 𝑜𝑛 𝑈𝑛𝑒𝑠𝑐𝑜 𝑖𝑛𝑡𝑎𝑛𝑔𝑖𝑏𝑙𝑒 𝑐𝑢𝑙𝑡𝑢𝑟𝑎𝑙 ℎ𝑒𝑟𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒 𝑙𝑖𝑠𝑡, The Straits Times. 5 Dec 2024. https://www.straitstimes.com/singapore/spore-and-4-other-nations-succeed-in-getting-the-kebaya-on-unesco-intangible-cultural-heritage-list
