 |
| Nobiin | |
|---|---|
| Halfawi, Mahas | |
| Nòbíín Ⲛⲟⲩⲃⲓⲛ نُـٰوبين | |
| Asli kepada | Mesir, Sudan |
| Kawasan | Sepanjang tebing Sungai Nil di selatan Mesir dan utara Sudan |
| Etnik | Orang Nubia |
Penutur bahasa | 690,000 (2023–2024)[1] |
Bentuk awal | |
| Skrip Koptik (varian Nubia Kuno) Abjad Latin Abjad Arab | |
| Kod bahasa | |
| ISO 639-3 | fia |
| Glottolog | nobi1240 |
Nobiin, juga dikenali sebagai Halfawi, Mahas, ialah salah satu bahasa Nubia dalam keluarga bahasa Nilo-Sahara. "Nobiin" ialah bentuk genitif bagi Nòòbíí ("dari Nubia") dan secara harfiah bermaksud "(bahasa) Orang Nubia". Istilah lain yang digunakan ialah Noban tamen, bermaksud "bahasa Nubia".[2]
Sekurang-kurangnya 2500 tahun dahulu, penutur Nubia pertama berhijrah ke lembah Sungai Nil dari barat daya. Bahasa Nubia Kuno dipercayai adalah asal bahasa Nobiin. Nobiin ialah bahasa bernada dengan panjang vokal dan konsonan yang kontrastif. Susunan kata asas ialah subjek–objek–kata kerja.
Nobiin kini dituturkan di sepanjang Sungai Nil di Mesir Hulu dan utara Sudan oleh kira-kira 685,000 orang Nubia. Pada 2023 terdapat 183,000 penutur Nobiin di Sudan, dan pada 2024 terdapat 502,000 penutur Nobiin di Mesir.[3] Ia dituturkan oleh orang Fedicca di Mesir dan suku Mahas dan Halfawi di Sudan. Penutur Nobiin masa kini hampir semuanya tahu berbilang bahasa iaitu dalam varieti-varieti tempatan bahasa Arab, biasanya bertutur Bahasa Arab Baku Moden (untuk tujuan rasmi) serta Bahasa Arab Saʽidi, Bahasa Arab Mesir, atau Bahasa Arab Sudan. Ramai orang Nubia penutur Nobiin dipindahkan secara paksa pada 1963–1964 untuk pembinaan Empangan Aswan di Aswan, Mesir dan pembentukan Tasik Nasser di hulu.[4]
Tiada ortografi piawai untuk Nobiin. Ia ditulis dalam tulisan Rumi dan Arab; juga, baru-baru ini terdapat usaha untuk menghidupkan semula abjad Nubia Kuno. Rencana ini menggunakan ortografi Rumi yang digunakan dalam satu-satunya telitian tatabahasa Nobiin yang diterbitkan, Grammatik des Nobiin oleh Roland Werner (1987).
Geografi dan demografi
Sebelum pembinaan Empangan Aswan, penutur Nobiin tinggal di lembah Sungai Nil antara riam ketiga di selatan dan Korosko di utara. Kira-kira 60% wilayah Nubia sudah musnah atau tidak sesuai didiami akibat pembinaan empangan dan pembentukan Tasik Nasser. Sekurang-kurangnya separuh penduduk Nubia telah dipindahkan secara paksa.[5] Kini, penutur Nobiin tinggal di kawasan berikut: (1) berhampiran Kom Ombo, Mesir, kira-kira 40 km utara Aswan, di mana perumahan baru disediakan oleh kerajaan Mesir untuk kira-kira 50,000 orang Nubia; (2) dalam Skim Halfa Baru di Kassala, Sudan, di mana perumahan dan pekerjaan disediakan oleh kerajaan Sudan untuk orang Nubia dari kawasan yang ditenggelami sekitar Wadi Halfa; (3) di Negeri Utara, Sudan, ke utara dari Burgeg ke sempadan Mesir di Wadi Halfa. Selain itu, ramai orang Nubia telah berpindah ke bandar besar seperti Kaherah dan Khartoum. Dalam tahun-tahun kebelakangan ini, sebilangan orang Nubia yang dipindahkan telah kembali ke wilayah tradisional mereka sekitar Abu Simbel dan Wadi Halfa.
Hampir semua penutur Nobiin adalah dwibahasa dalam Bahasa Arab Mesir atau Bahasa Arab Sudan. Bagi lelaki, ini telah diperhatikan seawal 1819 oleh pengembara Johann Ludwig Burckhardt dalam buku beliau Travels to Nubia. Pemindahan paksa pada separuh kedua abad ke-20 juga telah membawa lebih ramai orang Nubia, terutamanya wanita dan kanak-kanak, ke dalam kontak harian dengan bahasa Arab. Faktor utama dalam perkembangan ini termasuk peningkatan mobiliti (dan dengan itu akses mudah ke kampung dan bandar dengan orang bukan Nubia), perubahan pola sosial seperti wanita lebih kerap pergi ke pasar untuk menjual produk mereka sendiri, dan akses mudah ke akhbar bahasa Arab.[6] Di kawasan bandar, ramai wanita Nubia bersekolah dan fasih berbahasa Arab; mereka biasanya bercakap dengan anak-anak mereka dalam bahasa Arab, hanya menggunakan Nobiin dengan suami mereka. Sebagai tindak balas kepada kebimbangan tentang kemungkinan ganjakan bahasa ke bahasa Arab, Werner menyatakan sikap bahasa yang sangat positif.[7] Walau bagaimanapun, Rouchdy (1992a) menyatakan bahawa penggunaan Nobiin adalah terhad kebanyakkannya dalam ruang lingkup domestik, kerana bahasa Arab ialah bahasa dominan dalam perdagangan, pendidikan, dan kehidupan awal. Dari segi sosiolinguistik, keadaan ini boleh digambarkan sebagai kedwibahasaan stabil: bahasa dominan (bahasa Arab dalam kes ini), walaupun digunakan secara meluas, tidak mudah menggantikan bahasa minoriti kerana bahasa minoriti ini berkait rapat dengan identiti Nubia.[8]
Nobiin pernah dipanggil Mahas(i), Mahas-Fiadidja, dan Fiadicca. Mahas dan Fiadidja ialah istilah geografi yang sepadan dengan dua varian dialek Nobiin; perbezaan antara kedua-dua dialek ini boleh diabaikan, dan ada yang berpendapat tiada bukti perbezaan dialek sama sekali.[9] Nobiin tidak boleh dikelirukan dengan bahasa Nubi, bahasa kreol berasaskan bahasa Arab.
Sistem penulisan
Nubia Kuno, yang dianggap sebagai asal usul Nobiin, ditulis dalam tulisan seperti abjad Qibti, varieti aksara unsial abjad Yunani, diperluas dengan tiga huruf Qibti — ϣ "sh" /ʃ/, ϩ "h" /h/, dan ϭ "j" /ɟ/ — dan tiga unik untuk Nubia: ⳡ "ny" /ɲ/ dan ⳣ "w" /w/, nampaknya berasal daripada abjad Meroitik; dan ⳟ "ng" /ŋ/, dipercayai ligatur dua gamma Yunani.
Terdapat tiga cadangan aktif untuk aksara Nobiin (Asmaa 2004, Hashim 2004): abjad Arab, Rumi dan abjad Nubia Kuno. Sejak 1950-an,[sehingga bila?] Rumi telah digunakan oleh 4 orang pengarang, Arab oleh 2, dan Nubia Kuno oleh 1, dalam penerbitan pelbagai buku peribahasa, kamus, dan buku teks. Untuk bahasa Arab, sistem Pertubuhan Pendidikan, Sains dan Kebudayaan Islam yang diperluas boleh digunakan untuk menunjukkan vokal dan konsonan yang tidak terdapat dalam bahasa Arab.
Bahan pendidikan yang lebih terkini melaksanakan pengajaran dan penggunaan abjad Nubia.[10]
| Aksara | ⲁ | ⲃ | ⲅ | ⲇ | ⲉ | ⲍ | ⲓ | ⲓ̈ | ⲕ | ⲗ | ⲙ | ⲛ | ⲟ | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nilai fonetik | /a, aː/ | /b/ | /ɡ/ | /d/ | /e, eː/ | /z/ | /i, iː/ | /j/ | /k/ | /l/ | /m/ | /n/ | /o/ | |
| Aksara | ⲡ | ⲣ | ⲥ | ⲧ | ⲩ | ⲫ | ⲱ | ϩ | ⳝ | ⲇⳝ | ⲧⳝ | ⳟ | ⳡ | ⳣ |
| Nilai fonetik | /p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /u, uː/ | /f/ | /oː/ | /h/ | /ç/ | /ɟ͡ʝ/ | /c͡ç/ | /ŋ/ | /ɲ/ | /w/ |
Nota dan rujukan
Nota
- ^ Templat:E28
- ^ Persatuan Bahasa Nubia[pautan mati kekal]
- ^ "Nobiin". Ethnologue. Dicapai pada 12 April 2025.
- ^ "Orang Nubia tuntut pemulangan semasa lawatan Sisi". Al-Monitor. Dicapai pada 7 Januari 2022.
- ^ Rouchdy 1992b:92, merujuk Adams 1977.
- ^ Rouchdy 1992a:93.
- ^ Werner 1987:31: "Zwar ist fast jeder nubische Mann zweisprachig, und durch die Schule dringt das Arabische immer weiter vor, doch konnte nie der 'Verlust der Sprachkompetenz' beobachtet werden." [Memang benar hampir setiap lelaki Nubia dwibahasa, dan bahasa Arab semakin meluas melalui pendidikan - tetapi 'kehilangan kompetensi' tidak pernah diperhatikan.]
- ^ Rouchdy 1992a:95
- ^ Werner (1987:18—24), lihat juga Bell (1974).
- ^ "Membaca Nubia: Buku untuk generasi baru menemui bahasa mereka". Middle East Eye (dalam bahasa Inggeris). 20 Julai 2021. Dicapai pada 24 September 2021.
Rujukan
- Abdel-Hafiz, Ahmed S. (2009). A Reference Grammar of Kunuz Nubian. Saarbrücken: VDM.
- Adams, William Y. (1977). Nubia, Corridor to Africa. London: Allen Lane.
- Adams, William Y. (1982). "The coming of Nubian speakers to the Nile Valley". Dalam Ehret, C.; Posnansky, M. (penyunting). The Archeological and Linguistic Reconstruction of African History. m/s. 11–38.
- Ahmed, Asmaa Mohd. Ibrahim (2004). "Cadangan untuk Menulis Bahasa Nubia Moden". Occasional Papers in the Study of Sudanese Languages. Entebbe: SIL Sudan. 9: 185–213.
- Bechhaus-Gerst, Marianne (1996). Sprachwandel durch Sprachkontakt am Beispiel des Nubischen im Niltal. Möglichkeiten und Grenzen einer diachronen Soziolinguistik (dalam bahasa Jerman). Köln: Rüdiger Köppe.
- Bell, Herman (1974). "Dialek dalam Nobíin Nubia". Dalam Abdalla, Abd el-Gadir Mohmoud (penyunting). Studies in Ancient Languages of the Sudan. Khartoum. m/s. 109–122.
- Bell, Herman (2000). Kajian Nama Tempat Nubia (PDF) (Laporan). Working Paper. 19. United Nations Group of Experts on Geographical Names.
- Browne, Gerald M. (2002). Tatabahasa Nubia Kuno. Munich: LINCOM. ISBN 3-89586-893-0.
- Burckhardt, Johann Ludwig (atau John Lewis) (1819). Travels in Nubia. London. Diarkibkan daripada yang asal pada 2008-09-11.
- Hāshim, Muḥammad Jalāl Aḥmad (2004). "Ortografi Bersaing untuk Menulis Nobiin Nubia". Occasional Papers in the Study of Sudanese Languages. Entebbe: SIL Sudan. 9: 215–248.
- Heine, Bernd; Kuteva, Tania (2001). "Penumpuan dan pencapahan dalam perkembangan bahasa Afrika". Dalam Aikhenvald; Dixon (penyunting). Areal Diffusion and Genetic Inheritance: Problems in Comparative Linguistics. m/s. 393–411.
- Lepsius, R. (1880). Tatabahasa Nubia. Dengan pengenalan tentang bangsa dan bahasa Afrika (dalam bahasa Jerman). Berlin.
- Rouchdy, Aleya (1992a). "'Ketekunan' atau 'hujung' dalam Nubia Mesir". Dalam Dorian, Nancy (penyunting). Investigating Obsolescence: Studies in Language Contraction and Death. Cambridge: Cambridge University Press. m/s. 91–102. doi:10.1017/CBO9780511620997.010. ISBN 978-0-521-32405-2.
- Rouchdy, Aleya (1992b). "Nubia Mesir bandar dan bukan bandar: adakah penurunan kemahiran bahasa?". Dalam Dorian, Nancy (penyunting). Investigating Obsolescence: Studies in Language Contraction and Death. Cambridge: Cambridge University Press. m/s. 259–266. doi:10.1017/CBO9780511620997.021. ISBN 978-0-521-32405-2.
- Thelwall, Robin (1978). "Hubungan leksikostatistik antara Nubia, Daju dan Dinka". Études nubiennes: colloque de Chantilly, 2–6 juillet 1975. m/s. 265–286.
- Thelwall, Robin (1982). "Aspek Linguistik Sejarah Nubia Besar". Dalam Ehret, C.; Posnansky, M. (penyunting). The Archeological and Linguistic Reconstruction of African History. m/s. 39–56. Diarkibkan daripada yang asal pada 2005-04-03.
- Werner, Roland (1987). Tatabahasa Nobiin (Nubia Nil). Nilo-Saharan Studies. 1. Hamburg: Helmut Buske. ISBN 3-87118-851-4.
- Westermann, Diedrich Hermann; Ward, Ida (1933). Fonetik Praktikal untuk Pelajar Bahasa Afrika. Oxford University Press for the International African Institute.
Pautan luar
- Sampel audio dan abjad Nobiin
- Leksikon asas Nobiin di Pangkalan Data Leksikostatistik Global
- Laman web baru dengan teks dan sampel audio Nobiin: www.nobiin.com
- Arkib ELAR deposit Nobiin, bahasa Nubia oleh Kirsty Rowan & Herman Bell