Bahasa Indo-Iran - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas

Indo-Iran
Indo-Iran
Indo-Iranik (Arya); India-Iran
Taburan; geografi:	Selatan, Tengah, Asia Barat dan Kaukasus
Klasifikasi bahasa:	Indo-Eropah Indo-Iran;
Bahasa-proto:	Indo-Iran Purba
Pembahagian:	; Indo-Arya; Iran; Nuristani; Badeshi (tidak dikelaskan); ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
ISO 639-5:	iir
Glottolog:	indo1320
	Taburan bahasa Indo-Iran

Bahasa-bahasa Indo-Iran (Jawi: بهاس٢ ايندو-ايران‎), juga dikenali sebagai bahasa-bahasa India-Iran (Indo-Iranik)^[5]^[6] (Jawi: بهاس٢ اينديا-ايران‎) atau secara kolektif bahasa-bahasa Arya (Jawi: بهاس٢ اريا‎), merupakan cawangan terbesar dalam keluarga bahasa Indo-Eropah. Ia merangkumi lebih daripada 300 bahasa yang dituturkan^[7]^[8] oleh kira-kira 1.7 bilion penutur di seluruh dunia, terutamanya di Asia Selatan, Asia Barat dan sebahagian Asia Tengah.

Bahasa-bahasa Indo-Iran dibahagikan kepada tiga cawangan utama: bahasa-bahasa Indo-Arya, Iran (Iranik)^[9], dan Nuristani. Bahasa Badeshi masih belum dikelompokkan dalam cawangan Indo-Iran. Bahasa Indo-Iran terbesar ialah bahasa Hindustani (yang kemudiannya terbahagi kepada Hindi dan Urdu).^[10]

Kawasan penuturan bahasa-bahasa Indo-Iran merentasi dari Eropah (Romani) dan Kaukasus (Ossetia, Tat, Talish), hingga ke Mesopotamia dan Anatolia timur (Kurdi, Zaza),^[11]^[12]^[13] Masyrik dan Afrika Utara (Domari),^[14] serta dataran tinggi Iran; ke timur hingga ke Xinjiang (Sarikoli) dan Assam (Assam); dan ke selatan hingga ke Sri Lanka (Sinhala) dan Maldives (Divehi); dengan cawangan yang merebak sejauh Oseania dan Karibia untuk Fiji Hindi dan Hindustani Karibia masing-masing. Di samping itu, terdapat komuniti diaspora penutur Indo-Iran yang besar di Eropah Barat Laut, Amerika Utara, Oseania, Afrika Timur, Afrika Selatan, Karibia, dan Teluk Parsi.

Etimologi

Istilah bahasa-bahasa Indo-Iran merujuk kepada spektrum bahasa-bahasa Indo-Eropah yang dituturkan di rantau Asia Selatan Eurasia, merangkumi dari subbenua India (di mana cawangan Indo-Arya dituturkan, juga dikenali sebagai Indik) hingga ke dataran tinggi Iran (di mana cawangan Iran dituturkan, juga dikenali sebagai Iranik). Kemudiannya didapati bahawa bahasa-bahasa Nuristani juga dituturkan di kawasan terpencil Nuristan, yang terletak kira-kira di persimpangan rantau-rantau ini.

Cawangan ini juga dikenali sebagai bahasa-bahasa Arya, merujuk kepada bahasa-bahasa yang dituturkan oleh kaum Arya, di mana istilah Arya dianggap sebagai penamaan kendiri etnobudaya bangsa Indo-Iran purba. Pada masa kini, istilah Arya secara umumnya dielakkan, disebabkan konotasi negatif yang dikaitkan dengan Aryanisme.

Pengelasan

Di bawah ialah skema pengelasan ringkas bahasa-bahasa Indo-Iran. Bahasa Badeshi masih belum dikelompokkan dalam cawangan Indo-Iran.

India-Eropah Purba (dibina semula)
- India-Iran Purba (dibina semula)
  - Iran Purba (dibina semula)
    - Bahasa-bahasa Iran (bahasa-bahasa Iranik)
      - Timur
      - Barat
  - Nuristani Purba (dibina semula)
    - Bahasa-bahasa Nuristani
  - India-Arya Purba (dibina semula)
    - Bahasa-bahasa India-Arya
      - Dardu
      - Barat Laut
      - Utara
      - Barat
      - Timur
      - Selatan
      - Cinali-Lahul (tidak dikelaskan)
  - Badeshi (tidak dikelaskan)

Asal-usul

Semua bahasa Indo-Iran dapat ditelusuri kembali kepada satu bahasa nenek moyang berhipotesis tunggal: Indo-Iran Purba, yang merupakan bahasa purba yang dibina semula untuk mewakili titik terakhir di mana semua bahasa Indo-Iran moden masih bersatu. Indo-Iran Purba, seterusnya, dikelompokkan sebagai tergolong dalam keluarga bahasa Indo-Eropah, yang pada akhirnya menelusuri kembali kepada bahasa Proto-Indo-Eropah.

Secara sejarah, penutur India-Iran Purba dipercayai pada asalnya merujuk kepada diri mereka sendiri menggunakan akar India-Iran Purba yang dibina semula *Áryas, yang daripadanya ia menurunkan istilah seperti Aryavarta (Sanskrit: आर्यावर्त, har. Tanah bangsa Arya), Airyanem Vaejah (Avesta: 𐬀𐬌𐬭𐬌𐬌𐬀𐬥𐬆𐬨⸱𐬬𐬀𐬉𐬘𐬀𐬵, har. Arya yang Luas Terbentang), Alania (*Aryāna), Iran (*Aryānām),^[15] dan 'Arya'.^[16]^[17]

Penutur India-Iran Purba secara umumnya dikaitkan dengan budaya Sintashta,^[18]^[19]^[20] yang dipercayai mewakili penghijrahan ke timur oleh masyarakat daripada budaya Corded Ware,^[21]^[22]^[23]^[24] yang seterusnya dipercayai mewakili penghijrahan ke barat terdahulu oleh orang-orang yang berkaitan dengan Yamnaya dari zon steppe Pontik-Kaspia ke wilayah budaya Neolitik akhir Eropah, mungkin membawa bersama mereka bahasa India-Eropah Purba.^[25]^[26] Walau bagaimanapun, hubungan genetik yang tepat antara budaya Yamnaya, budaya Corded Ware dan budaya Sintashta masih tidak jelas.^[27]^[28]

Kereta kuda terawal yang diketahui telah ditemui dalam perkuburan Sintashta, dan budaya ini dianggap sebagai calon yang kuat untuk asal-usul teknologi tersebut, yang tersebar ke seluruh Dunia Lama dan memainkan peranan penting dalam peperangan purba.^[29]^[30]^[31]^[32] Terdapat hampir kesepakatan umum di kalangan sarjana bahawa budaya Andronovo, pengganti budaya Sintashta, merupakan budaya Indo-Iran.^[33]^[18] Pada masa kini, hanya dua sub-budaya yang dianggap sebagai sebahagian daripada budaya Andronovo: budaya Alakul dan Fëdorovo.^[34] Budaya Andronovo dianggap sebagai 'kontinum dialek Indo-Iran', dengan pecahan kemudian antara bahasa Iran dan bahasa Indo-Aryan.^[35] Bagaimanapun, menurut Hiebert, pengembangan Kompleks Arkeologi Baktria–Margiana (BMAC) ke Iran dan pinggir Lembah Indus merupakan 'calon terbaik untuk korelasi arkeologi kepada pengenalan penutur Indo-Iran ke Iran dan Asia Selatan',^[36] walaupun ketiadaan kubur kayu khas steppe di Timur Dekat,^[37] atau selatan kawasan antara Kopet Dag dan Pamir-Karakorum.^[38]^[b] J. P. Mallory mengakui kesukaran untuk membuat kes pengembangan daripada Andronovo ke utara India, dan bahawa percubaan untuk mengaitkan Indo-Aryan dengan tapak-tapak seperti budaya Beshkent dan Vakhsh "hanya membawa Indo-Iran ke Asia Tengah, tetapi tidak sejauh kawasan orang-orang Medes, Parsi atau Indo-Aryan". Beliau telah membangunkan model Kulturkugel (har. peluru budaya) yang menggambarkan orang-orang Indo-Iran mengambil alih ciri-ciri budaya BMAC, tetapi memelihara bahasa dan agama mereka semasa bergerak ke Iran dan India.^[40]^[36]

Nota

^ Cawangan bebas keempat, Dardu, sebelumnya telah dicadangkan, tetapi secara umumnya kajian terkini menganggap bahasa-bahasa Dardu sebagai anggota kuno cawangan Indo-Arya^[1]
^ Sarianidi menyatakan bahawa "data arkeologi langsung dari Baktria dan Margiana menunjukkan tanpa sebarang keraguan bahawa suku-suku Andronovo hanya menembusi ke dalam kawasan oasia Baktria dan Margiana pada tahap minimum".^[39]

Rujukan

^ Bashir, Elena (2007). "Dardic". Dalam Jain, Danesh; Cardona, George (penyunting). The Indo-Aryan languages. Routledge. m/s. 905. ISBN 978-0-415-77294-5. 'Dardu' ialah istilah geografi kolektif bagi bahasa-bahasa India-Arya Barat Laut yang [...] membangunkan ciri-ciri baru yang berbeza daripada bahasa-bahasa IA di Dataran India-Gangga. Walaupun bahasa-bahasa Dardu dan Nuristani (dahulunya 'Kafiri') pernah dikelompokkan bersama, Morgenstierne (1965) telah menetapkan bahawa bahasa-bahasa Dardi adalah India-Arya, dan bahawa bahasa-bahasa Nuristani merupakan subkumpulan yang berasingan dalam rumpun India-Iran.
^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, penyunting (2017). "Indo-Iranian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
^ "Development team" (PDF). inflibnet.ac.in. Dicapai pada 9 Mac 2024.
^ Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group.
^ Mahulkar, D. D. (1990). Pre-Pāṇinian Linguistic Studies (dalam bahasa Inggeris). Northern Book Centre. ISBN 978-81-85119-88-5.
^ Puglielli, Annarita; Frascarelli, Mara (2011). Linguistic Analysis: From Data to Theory (dalam bahasa Inggeris). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-022250-0.
^ "Indo-Iranian". Ethnologue (dalam bahasa Inggeris). 2023.
^ "Glottolog 4.7 – Indo-Iranian". Glottolog (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 1 Februari 2023.
^ Leschber, Corinna. "IranicTurkishBulgarian Language Contact from a Contact semantic Point of view." Journal of Turkish Linguistics 1.1 (2007): 95-115.
^ "Hindi" L1: 322 juta (banci India 2011), termasuk kira-kira 150 juta penutur bahasa lain yang melaporkan bahasa mereka sebagai "Hindi" dalam banci. L2: 274 juta (2016, sumber tidak diketahui). Urdu L1: 67 juta (banci 2011 & 2017), L2: 102 juta (Pakistan 1999, sumber tidak diketahui, dan banci India 2001): Ethnologue 21. Templat:E21. Templat:E21.
^ Asatrian, Garnik (1995). "DIMLĪ". Encyclopedia Iranica (dalam bahasa Inggeris). VI. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 April 2011. Dicapai pada 11 Jun 2021.
^ Paul, Ludwig (1998). "The Pozition of Zazaki the West Iranian Languages" (PDF). Iran Chamber (dalam bahasa Inggeris). Open Publishing. Dicapai pada 4 Disember 2023.
^ Chatoev, Vladimir; K'osyan, Aram (1999). Nationalities of Armenia (dalam bahasa Inggeris). YEGEA Publishing House. m/s. 61. ISBN 978-99930-808-0-0.
^ Matras 2012.
^ Mallory & Adams 1997, ms. 213: "Iran Alania (< *aryana) (nama sebuah kumpulan Iran yang keturunannya ialah orang Ossetia, yang salah satu pecahannya ialah Iron [< *aryana-)), *aryanam (jam.) 'bangsa Aryan' (> Parsi Pertengahan Iran)."
^ Schmitt 1987
^ Anthony 2007, m/s. 408.
^ ^a ^b Mallory & Mair 2008, m/s. 261.
^ Anthony 2007, halaman 408–411
^ Lubotsky 2023, m/s. 259, "Terdapat konsensus yang semakin meningkat di kalangan ahli arkeologi dan ahli linguistik bahawa budaya Sintashta–Petrovka (2100–1900 SM) di Trans-Ural Selatan didiami oleh penutur bahasa Indo-Iran Purba".
^ Allentoft dll. 2015, "Persamaan rapat yang kita perhatikan antara masyarakat budaya Corded Ware dan Sintashta menunjukkan sumber genetik yang serupa bagi kedua-duanya. [...] Walaupun kita tidak dapat menguji secara formal sama ada Sintashta berasal terus daripada penghijrahan ke timur masyarakat Corded Ware atau jika mereka berkongsi nenek moyang dengan populasi steppe yang lebih awal, kehadiran nenek moyang petani Neolitik Eropah dalam kedua-dua budaya Corded Ware dan Sintashta, ditambah pula dengan ketiadaan nenek moyang petani Neolitik dalam Yamnaya yang lebih awal, menunjukkan bahawa yang pertama lebih mungkin. [...] Budaya Sintashta yang misteri berhampiran Ural mempunyai persamaan genetik dengan Corded Ware dan oleh itu kemungkinan merupakan penghijrahan ke timur ke Asia. Apabila budaya ini merebak ke arah Altai, ia berkembang menjadi budaya Andronovo".
^ Mathieson 2015, Bahan tambahan: "Populasi Sintashta dan Andronovo mempunyai persamaan dengan populasi dari Eropah tengah dan utara yang lebih barat, seperti budaya Corded Ware dan budaya-budaya berkaitan. [...] kumpulan Srubnaya/Sintashta/Andronovo menyerupai populasi Zaman Neolitik Akhir/Zaman Gangsa dari tanah besar Eropah.".
^ Narasimhan dll. 2019, Bahan Tambahan: "Kami mengamati satu kumpulan utama 41 individu Sintashta yang menunjukkan persamaan genetik dengan Srubnaya, Potapovka, dan Andronovo, yang dapat dimodelkan dengan baik sebagai campuran keturunan berkaitan Yamnaya dan Anatolia_N (yang berkaitan dengan petani Eropah)" (m.s.40) [...] "Kajian tambahan telah mendokumentasikan persamaan genetik antara penduduk Kompleks Corded Ware dengan kedua-dua budaya arkeologi Sintashta dan Srubnaya di Steppe Barat" (m.s.243).
^ Chintalapati, Patterson & Moorjani 2022, m.s. 13: "CWC merebak ke timur membentuk kompleks arkeologi Sintashta, Srubnaya, Andronovo, dan budaya-budaya BA Kazakhstan.".
^ Kristiansen, Kristian; Allentoft, Morten E.; Frei, Karin M.; Iversen, Rune; Johannsen, Niels N.; Kroonen, Guus; Pospieszny, Łukasz; Price, T. Douglas; Rasmussen, Simon; Sjögren, Karl-Göran; Sikora, Martin (2017). "Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe". Antiquity (dalam bahasa Inggeris). 91 (356): 334–347. doi:10.15184/aqy.2017.17. hdl:1887/70150. ISSN 0003-598X. S2CID 15536709.
^ Malmström, Helena; Günther, Torsten; Svensson, Emma M.; Juras, Anna; Fraser, Magdalena; Munters, Arielle R.; Pospieszny, Łukasz; Tõrv, Mari; Lindström, Jonathan; Götherström, Anders; Storå, Jan (9 Oktober 2019). "The genomic ancestry of the Scandinavian Battle Axe Culture people and their relation to the broader Corded Ware horizon". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (dalam bahasa Inggeris). 286 (1912). doi:10.1098/rspb.2019.1528. PMC 6790770. PMID 31594508. Unknown parameter |article-number= ignored (bantuan)
^ Pamjav H, Feher T, Nemeth E, Padar Z (2012). "Brief communication: new Y-chromosome binary markers improve phylogenetic resolution within haplogroup R1a1". American Journal of Physical Anthropology. 149 (4): 611–615. doi:10.1002/ajpa.22167. PMID 23115110. "Walau bagaimanapun, dengan penemuan subtitusi Z280 dan Z93 dalam data Fasa 1 Projek 1000 Genomes dan genotipan SNP-SNP ini dalam kira-kira 200 sampel seterusnya, satu perpecahan antara kromosom R1a Eropah dan Asia telah muncul"
^ Kristiansen, Kristian; Kroonen, Guus; Willerslev, Eske (11 Mei 2023). The Indo-European Puzzle Revisited: Integrating Archaeology, Genetics, and Linguistics (dalam bahasa Inggeris). Cambridge University Press. m/s. 70–71. ISBN 978-1-009-26174-6. "Bagaimana sebenarnya kaitan antara kemunculan dan pengembangan Corded Ware dengan kemunculan dan pengembangan ufuk Yamnaya masih tidak jelas. Walau bagaimanapun, rekod kromosom Y bagi kedua-dua kumpulan menunjukkan bahawa Corded Ware tidak boleh diturunkan secara langsung daripada Yamnaya atau kumpulan pertanian timur lewat yang telah disampel setakat ini, dan oleh itu kemungkinan besar merupakan perkembangan selari dalam zon hutan steppe dan hutan beriklim sederhana di Eropah Timur. Malah di Eropah Tengah, pembentukan identiti-identiti Corded Ware serantau awal adalah hasil daripada amalan sosial tempatan dan serant yang menghasilkan upacara peralihan Corded Ware yang tipikal."
^ Chechushkov, I.V.; Epimakhov, A.V. (2018). "Eurasian Steppe Chariots and Social Complexity During the Bronze Age". Journal of World Prehistory (dalam bahasa Inggeris). 31 (4): 435–483. doi:10.1007/s10963-018-9124-0. S2CID 254743380 Check |s2cid= value (bantuan).
^ Raulwing, Peter (2000). Horses, Chariots and Indo-Europeans – Foundations and Methods of Chariotry Research from the Viewpoint of Comparative Indo-European Linguistics (dalam bahasa Inggeris). Archaeolingua Alapítvány, Budapest. ISBN 978-963-8046-26-0.
^ Anthony 2007, m/s. 402, "Lapan tarikh radiokarbon telah diperoleh daripada lima kubur budaya Sintashta yang mengandungi capak roda berjari-jari, termasuk tiga di Sintashta (perkuburan SM, kubur 5, 19, 28), satu di Krivoe Ozero (kurgan 9, kubur 1), dan satu di Kammeny Ambar 5 (kurgan 2, kubur 8). Tiga daripadanya (3760 ± 120 BP, 3740 ± 50 BP, dan 3700 ± 60 BP), dengan taburan kebarangkalian yang terletak kebanyakannya sebelum 2000 SM, menunjukkan bahawa kereta kuda terawal kemungkinan muncul di stepa sebelum 2000 SM (jadual 15.1 [m.s. 376]).".
^ Holm, Hans J. J. G. (2019): The Earliest Wheel Finds, their Archeology and Indo-European Terminology in Time and Space, and Early Migrations around the Caucasus. Series Minor 43. Budapest: ARCHAEOLINGUA ALAPÍTVÁNY. ISBN 978-615-5766-30-5
^ Mallory 1997, halaman 20–21
^ Grigoriev, Stanislav (2021). "Andronovo Problem: Studies of Cultural Genesis in the Eurasian Bronze Age". Open Archaeology (dalam bahasa Inggeris). 7: 3–36. doi:10.1515/opar-2020-0123.
^ Bjørn, Rasmus G. (Januari 2022). "Indo-European loanwords and exchange in Bronze Age Central and East Asia: Six new perspectives on prehistoric exchange in the Eastern Steppe Zone". Evolutionary Human Sciences (dalam bahasa Inggeris). 4: e23. doi:10.1017/ehs.2022.16. ISSN 2513-843X. PMC 10432883 Check |pmc= value (bantuan). PMID 37599704 Check |pmid= value (bantuan).
^ ^a ^b Parpola 2015, m/s. 76.
^ Bryant 2001, m/s. 206.
^ Francfort, in (Fussman et al. 2005, p. 268); Fussman, in (Fussman et al. 2005, p. 220); Francfort (1989), Fouilles de Shortugai.
^ Bryant 2001.
^ Bryant 2001, m/s. 216.

Sumber

Allentoft, Morten E.; dll. (11 Jun 2015). "Population genomics of Bronze Age Eurasia". Nature. Nature Research. 522 (7555): 167–172. Bibcode:2015Natur.522..167A. doi:10.1038/nature14507. PMID 26062507. S2CID 4399103.
Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05887-0.
Chintalapati, Manjusha; Patterson, Nick; Moorjani, Priya (18 Julai 2022). "The spatiotemporal patterns of major human admixture events during the European Holocene". eLife. 11 (11). doi:10.7554/eLife.77625. PMC 9293011 Check |pmc= value (bantuan). PMID 35635751 Check |pmid= value (bantuan). Unknown parameter |article-number= ignored (bantuan)
Lubotsky, Alexander (2023). "Indo-European and Indo-Iranian Wagon Terminology and the Date of the Indo-Iranian Split". Dalam Willerslev, Eske; Kroonen, Guus; Kristiansen, Kristian (penyunting). The Indo-European Puzzle Revisited: Integrating Archaeology, Genetics, and Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press. m/s. 257–262. ISBN 978-1-009-26175-3. Dicapai pada 16 November 2023.
Narasimhan, Vagheesh M.; dll. (6 September 2019). "The formation of human populations in South and Central Asia". Science. American Association for the Advancement of Science. 365 (6457). bioRxiv 10.1101/292581. doi:10.1126/science.aat7487. PMC 6822619. PMID 31488661. Unknown parameter |article-number= ignored (bantuan)
Bryant, Edwin (2001), The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-513777-4.
Fussman, G.; Kellens, J.; Francfort, H. P.; Tremblay, X. (2005). Āryas, aryens et iraniens en Asie centrale. Paris: Collège de France. ISBN 2-86803-072-6.
Mallory, J. P. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Taylor & Francis. ISBN 978-1-884964-98-5. Dicapai pada 15 Februari 2015.
Mallory, J. P.; Mair, Victor H. (2008). The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28372-1.
Mathieson, Iain (23 November 2015). "Genome-wide patterns of selection in 230 ancient Eurasians". Nature. 528 (7583): 499–503. Bibcode:2015Natur.528..499M. doi:10.1038/nature16152. PMC 4918750. PMID 26595274.
Parpola, Asko (2015), The Roots of Hinduism. The Early Aryans and the Indus Civilization, Oxford University Press
Schmitt, Rüdiger (1987). "Aryans". Encyclopædia Iranica. 2. Iranica Foundation.

Bacaan lanjut

"Contact and change in the diversification of the Indo-Iranic languages" (PDF). Dr. Russell Gray, Max Planck Institute for the Science of Human History, Department of Linguistic and Cultural Evolution.
Matras, Yaron (2012). A grammar of Domari (PDF). Mouton Grammar Library. Berlin: De Gruyter Mouton. doi:10.1515/9783110291421. ISBN 978-3-11-028914-5.
Baly, Joseph (1897). Eur-Aryan roots: With their English derivatives and the corresponding words in the cognate languages compared and systematically arranged. 1. London: Keegan Paul, Trench, Trubner & Company.
Chakrabarti, Byomkes (1994). A comparative study of Santali and Bengali. Calcutta: K.P. Bagchi & Co. ISBN 81-7074-128-9.
Kümmel, Martin Joachim (2018). "The morphology of Indo-Iranian". Dalam Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (penyunting). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. 3. De Gruyter Mouton. m/s. 1888–1924. doi:10.1515/9783110542431-032. S2CID 135347276.
Kümmel, Martin Joachim (2020). "Substrata of Indo-Iranic and related questions". Dalam Garnier, Romain (penyunting). Loanwords and substrata: Proceedings of the colloquium held in Limoges (5th-7th June, 2018). Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck. m/s. 237–277. ISBN 978-3-85124-751-0.
Kümmel, Martin Joachim (2022). "Indo-Iranian". Dalam Olander, Thomas (penyunting). The Indo-European Language Family: A Phylogenetic Perspective. Cambridge: Cambridge University Press. m/s. 246–268. doi:10.1017/9781108758666.014. ISBN 978-1-108-75866-6.
Lubotsky, Alexander (2018). "The phonology of Proto-Indo-Iranian". Dalam Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (penyunting). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. 3. De Gruyter Mouton. m/s. 1875–1888. doi:10.1515/9783110542431-031. hdl:1887/63480. S2CID 165490459.
Pinault, Georges-Jean (2005). "Contacts religieux et culturels des Indo-Iraniens avec la civilisation de l'Oxus". Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres (dalam bahasa Perancis). 149 (1): 213–257. doi:10.3406/crai.2005.22848.
Pinault, Georges-Jean (2008). "La langue des Scythes et le nom des Arimaspes". Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres (dalam bahasa Perancis). 152 (1): 105–138. doi:10.3406/crai.2008.92104.
Sims-Williams, Nicholas, penyunting (2002). Indo-Iranian Languages and Peoples. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-726285-6.
Kümmel, Martin. "Substrata of Indo-Iranic and related questions." Loanwords and substrata: Proceedings of the Colloquium held in Limoges (5th–7 June 2018). 2020.

Pautan luar

Senarai Swadesh perkataan-perkataan asas Indo-Iran (daripada apendiks senarai Swadesh Wiktionary)

[2] Cawangan bebas keempat, Dardu, sebelumnya telah dicadangkan, tetapi secara umumnya kajian terkini menganggap bahasa-bahasa Dardu sebagai anggota kuno cawangan Indo-Arya^[1]

[41] Sarianidi menyatakan bahawa "data arkeologi langsung dari Baktria dan Margiana menunjukkan tanpa sebarang keraguan bahawa suku-suku Andronovo hanya menembusi ke dalam kawasan oasia Baktria dan Margiana pada tahap minimum".^[39]

[jain-cardona-20073-1] Bashir, Elena (2007). "Dardic". Dalam Jain, Danesh; Cardona, George (penyunting). The Indo-Aryan languages. Routledge. m/s. 905. ISBN 978-0-415-77294-5. 'Dardu' ialah istilah geografi kolektif bagi bahasa-bahasa India-Arya Barat Laut yang [...] membangunkan ciri-ciri baru yang berbeza daripada bahasa-bahasa IA di Dataran India-Gangga. Walaupun bahasa-bahasa Dardu dan Nuristani (dahulunya 'Kafiri') pernah dikelompokkan bersama, Morgenstierne (1965) telah menetapkan bahawa bahasa-bahasa Dardi adalah India-Arya, dan bahawa bahasa-bahasa Nuristani merupakan subkumpulan yang berasingan dalam rumpun India-Iran.

[Glottolog-3] Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, penyunting (2017). "Indo-Iranian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.

[epgp.inflibnet.ac.in-4] "Development team" (PDF). inflibnet.ac.in. Dicapai pada 9 Mac 2024.

[Wind-5] Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group.

[Mahulkar1990-6] Mahulkar, D. D. (1990). Pre-Pāṇinian Linguistic Studies (dalam bahasa Inggeris). Northern Book Centre. ISBN 978-81-85119-88-5.

[PuglielliFrascarelli2011-7] Puglielli, Annarita; Frascarelli, Mara (2011). Linguistic Analysis: From Data to Theory (dalam bahasa Inggeris). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-022250-0.

[8] "Indo-Iranian". Ethnologue (dalam bahasa Inggeris). 2023.

[9] "Glottolog 4.7 – Indo-Iranian". Glottolog (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 1 Februari 2023.

[10] Leschber, Corinna. "IranicTurkishBulgarian Language Contact from a Contact semantic Point of view." Journal of Turkish Linguistics 1.1 (2007): 95-115.

[ethnologue-11] "Hindi" L1: 322 juta (banci India 2011), termasuk kira-kira 150 juta penutur bahasa lain yang melaporkan bahasa mereka sebagai "Hindi" dalam banci. L2: 274 juta (2016, sumber tidak diketahui). Urdu L1: 67 juta (banci 2011 & 2017), L2: 102 juta (Pakistan 1999, sumber tidak diketahui, dan banci India 2001): Ethnologue 21. Templat:E21. Templat:E21.

[12] Asatrian, Garnik (1995). "DIMLĪ". Encyclopedia Iranica (dalam bahasa Inggeris). VI. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 April 2011. Dicapai pada 11 Jun 2021.

[13] Paul, Ludwig (1998). "The Pozition of Zazaki the West Iranian Languages" (PDF). Iran Chamber (dalam bahasa Inggeris). Open Publishing. Dicapai pada 4 Disember 2023.

[14] Chatoev, Vladimir; K'osyan, Aram (1999). Nationalities of Armenia (dalam bahasa Inggeris). YEGEA Publishing House. m/s. 61. ISBN 978-99930-808-0-0.

[FOOTNOTEMatras2012-15] Matras 2012.

[:0-16] Mallory & Adams 1997, ms. 213: "Iran Alania (< *aryana) (nama sebuah kumpulan Iran yang keturunannya ialah orang Ossetia, yang salah satu pecahannya ialah Iron [< *aryana-)), *aryanam (jam.) 'bangsa Aryan' (> Parsi Pertengahan Iran)."

[:422-17] Schmitt 1987

[FOOTNOTEAnthony2007408-18] Anthony 2007, m/s. 408.

[FOOTNOTEMalloryMair2008261-19] Mallory & Mair 2008, m/s. 261.

[Anthony_2007_pp._408-411-20] Anthony 2007, halaman 408–411

[FOOTNOTELubotsky2023259"Terdapat_konsensus_yang_semakin_meningkat_di_kalangan_ahli_arkeologi_dan_ahli_linguistik_bahawa_budaya_Sintashta–Petrovka_(2100–1900_SM)_di_Trans-Ural_Selatan_didiami_oleh_penutur_bahasa_Indo-Iran_Purba"-21] Lubotsky 2023, m/s. 259, "Terdapat konsensus yang semakin meningkat di kalangan ahli arkeologi dan ahli linguistik bahawa budaya Sintashta–Petrovka (2100–1900 SM) di Trans-Ural Selatan didiami oleh penutur bahasa Indo-Iran Purba".

[FOOTNOTEAllentoftSikoraSjögrenRasmussen2015"Persamaan_rapat_yang_kita_perhatikan_antara_masyarakat_budaya_Corded_Ware_dan_Sintashta_menunjukkan_sumber_genetik_yang_serupa_bagi_kedua-duanya._[...]_Walaupun_kita_tidak_dapat_menguji_secara_formal_sama_ada_Sintashta_berasal_terus_daripada_penghijrahan_ke_timur_masyarakat_Corded_Ware_atau_jika_mereka_berkongsi_nenek_moyang_dengan_populasi_steppe_yang_lebih_awal,_kehadiran_nenek_moyang_petani_Neolitik_Eropah_dalam_kedua-dua_budaya_Corded_Ware_dan_Sintashta,_ditambah_pula_dengan_ketiadaan_nenek_moyang_petani_Neolitik_dalam_Yamnaya_yang_lebih_awal,_menunjukkan_bahawa_yang_pertama_lebih_mungkin._[...]_Budaya_Sintashta_yang_misteri_berhampiran_Ural_mempunyai_persamaan_genetik_dengan_Corded_Ware_dan_oleh_itu_kemungkinan_merupakan_penghijrahan_ke_timur_ke_Asia._Apabila_budaya_ini_merebak_ke_arah_Altai,_ia_berkembang_menjadi_budaya_Andronovo"-22] Allentoft dll. 2015, "Persamaan rapat yang kita perhatikan antara masyarakat budaya Corded Ware dan Sintashta menunjukkan sumber genetik yang serupa bagi kedua-duanya. [...] Walaupun kita tidak dapat menguji secara formal sama ada Sintashta berasal terus daripada penghijrahan ke timur masyarakat Corded Ware atau jika mereka berkongsi nenek moyang dengan populasi steppe yang lebih awal, kehadiran nenek moyang petani Neolitik Eropah dalam kedua-dua budaya Corded Ware dan Sintashta, ditambah pula dengan ketiadaan nenek moyang petani Neolitik dalam Yamnaya yang lebih awal, menunjukkan bahawa yang pertama lebih mungkin. [...] Budaya Sintashta yang misteri berhampiran Ural mempunyai persamaan genetik dengan Corded Ware dan oleh itu kemungkinan merupakan penghijrahan ke timur ke Asia. Apabila budaya ini merebak ke arah Altai, ia berkembang menjadi budaya Andronovo".

[FOOTNOTEMathieson2015Bahan_tambahan:_"Populasi_Sintashta_dan_Andronovo_mempunyai_persamaan_dengan_populasi_dari_Eropah_tengah_dan_utara_yang_lebih_barat,_seperti_budaya_Corded_Ware_dan_budaya-budaya_berkaitan._[...]_kumpulan_Srubnaya/Sintashta/Andronovo_menyerupai_populasi_Zaman_Neolitik_Akhir/Zaman_Gangsa_dari_tanah_besar_Eropah."-23] Mathieson 2015, Bahan tambahan: "Populasi Sintashta dan Andronovo mempunyai persamaan dengan populasi dari Eropah tengah dan utara yang lebih barat, seperti budaya Corded Ware dan budaya-budaya berkaitan. [...] kumpulan Srubnaya/Sintashta/Andronovo menyerupai populasi Zaman Neolitik Akhir/Zaman Gangsa dari tanah besar Eropah.".

[FOOTNOTENarasimhanPattersonMoorjaniRohland2019Bahan_Tambahan:_"Kami_mengamati_satu_kumpulan_utama_41_individu_''Sintashta''_yang_menunjukkan_persamaan_genetik_dengan_''Srubnaya'',_''Potapovka'',_dan_''Andronovo'',_yang_dapat_dimodelkan_dengan_baik_sebagai_campuran_keturunan_berkaitan_''Yamnaya''_dan_''Anatolia_N''_(yang_berkaitan_dengan_petani_Eropah)"_(m.s.40)_[...]_"Kajian_tambahan_telah_mendokumentasikan_persamaan_genetik_antara_penduduk_Kompleks_Corded_Ware_dengan_kedua-dua_budaya_arkeologi_Sintashta_dan_Srubnaya_di_Steppe_Barat"_(m.s.243)-24] Narasimhan dll. 2019, Bahan Tambahan: "Kami mengamati satu kumpulan utama 41 individu Sintashta yang menunjukkan persamaan genetik dengan Srubnaya, Potapovka, dan Andronovo, yang dapat dimodelkan dengan baik sebagai campuran keturunan berkaitan Yamnaya dan Anatolia_N (yang berkaitan dengan petani Eropah)" (m.s.40) [...] "Kajian tambahan telah mendokumentasikan persamaan genetik antara penduduk Kompleks Corded Ware dengan kedua-dua budaya arkeologi Sintashta dan Srubnaya di Steppe Barat" (m.s.243).

[FOOTNOTEChintalapatiPattersonMoorjani2022m.s._13:_"CWC_merebak_ke_timur_membentuk_kompleks_arkeologi_Sintashta,_Srubnaya,_Andronovo,_dan_budaya-budaya_BA_Kazakhstan."-25] Chintalapati, Patterson & Moorjani 2022, m.s. 13: "CWC merebak ke timur membentuk kompleks arkeologi Sintashta, Srubnaya, Andronovo, dan budaya-budaya BA Kazakhstan.".

[:1-26] Kristiansen, Kristian; Allentoft, Morten E.; Frei, Karin M.; Iversen, Rune; Johannsen, Niels N.; Kroonen, Guus; Pospieszny, Łukasz; Price, T. Douglas; Rasmussen, Simon; Sjögren, Karl-Göran; Sikora, Martin (2017). "Re-theorising mobility and the formation of culture and language among the Corded Ware Culture in Europe". Antiquity (dalam bahasa Inggeris). 91 (356): 334–347. doi:10.15184/aqy.2017.17. hdl:1887/70150. ISSN 0003-598X. S2CID 15536709.

[:2-27] Malmström, Helena; Günther, Torsten; Svensson, Emma M.; Juras, Anna; Fraser, Magdalena; Munters, Arielle R.; Pospieszny, Łukasz; Tõrv, Mari; Lindström, Jonathan; Götherström, Anders; Storå, Jan (9 Oktober 2019). "The genomic ancestry of the Scandinavian Battle Axe Culture people and their relation to the broader Corded Ware horizon". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (dalam bahasa Inggeris). 286 (1912). doi:10.1098/rspb.2019.1528. PMC 6790770. PMID 31594508. Unknown parameter |article-number= ignored (bantuan)

[:3-28] Pamjav H, Feher T, Nemeth E, Padar Z (2012). "Brief communication: new Y-chromosome binary markers improve phylogenetic resolution within haplogroup R1a1". American Journal of Physical Anthropology. 149 (4): 611–615. doi:10.1002/ajpa.22167. PMID 23115110. "Walau bagaimanapun, dengan penemuan subtitusi Z280 dan Z93 dalam data Fasa 1 Projek 1000 Genomes dan genotipan SNP-SNP ini dalam kira-kira 200 sampel seterusnya, satu perpecahan antara kromosom R1a Eropah dan Asia telah muncul"

[Kristiansen2023-29] Kristiansen, Kristian; Kroonen, Guus; Willerslev, Eske (11 Mei 2023). The Indo-European Puzzle Revisited: Integrating Archaeology, Genetics, and Linguistics (dalam bahasa Inggeris). Cambridge University Press. m/s. 70–71. ISBN 978-1-009-26174-6. "Bagaimana sebenarnya kaitan antara kemunculan dan pengembangan Corded Ware dengan kemunculan dan pengembangan ufuk Yamnaya masih tidak jelas. Walau bagaimanapun, rekod kromosom Y bagi kedua-dua kumpulan menunjukkan bahawa Corded Ware tidak boleh diturunkan secara langsung daripada Yamnaya atau kumpulan pertanian timur lewat yang telah disampel setakat ini, dan oleh itu kemungkinan besar merupakan perkembangan selari dalam zon hutan steppe dan hutan beriklim sederhana di Eropah Timur. Malah di Eropah Tengah, pembentukan identiti-identiti Corded Ware serantau awal adalah hasil daripada amalan sosial tempatan dan serant yang menghasilkan upacara peralihan Corded Ware yang tipikal."

[:4-30] Chechushkov, I.V.; Epimakhov, A.V. (2018). "Eurasian Steppe Chariots and Social Complexity During the Bronze Age". Journal of World Prehistory (dalam bahasa Inggeris). 31 (4): 435–483. doi:10.1007/s10963-018-9124-0. S2CID 254743380 Check |s2cid= value (bantuan).

[:5-31] Raulwing, Peter (2000). Horses, Chariots and Indo-Europeans – Foundations and Methods of Chariotry Research from the Viewpoint of Comparative Indo-European Linguistics (dalam bahasa Inggeris). Archaeolingua Alapítvány, Budapest. ISBN 978-963-8046-26-0.

[FOOTNOTEAnthony2007402"Lapan_tarikh_radiokarbon_telah_diperoleh_daripada_lima_kubur_budaya_Sintashta_yang_mengandungi_capak_roda_berjari-jari,_termasuk_tiga_di_Sintashta_(perkuburan_SM,_kubur_5,_19,_28),_satu_di_Krivoe_Ozero_(kurgan_9,_kubur_1),_dan_satu_di_Kammeny_Ambar_5_(kurgan_2,_kubur_8)._Tiga_daripadanya_(3760_±_120_BP,_3740_±_50_BP,_dan_3700_±_60_BP),_dengan_taburan_kebarangkalian_yang_terletak_kebanyakannya_sebelum_2000_SM,_menunjukkan_bahawa_kereta_kuda_terawal_kemungkinan_muncul_di_stepa_sebelum_2000_SM_(jadual_15.1_[m.s._376])."-32] Anthony 2007, m/s. 402, "Lapan tarikh radiokarbon telah diperoleh daripada lima kubur budaya Sintashta yang mengandungi capak roda berjari-jari, termasuk tiga di Sintashta (perkuburan SM, kubur 5, 19, 28), satu di Krivoe Ozero (kurgan 9, kubur 1), dan satu di Kammeny Ambar 5 (kurgan 2, kubur 8). Tiga daripadanya (3760 ± 120 BP, 3740 ± 50 BP, dan 3700 ± 60 BP), dengan taburan kebarangkalian yang terletak kebanyakannya sebelum 2000 SM, menunjukkan bahawa kereta kuda terawal kemungkinan muncul di stepa sebelum 2000 SM (jadual 15.1 [m.s. 376]).".

[:6-33] Holm, Hans J. J. G. (2019): The Earliest Wheel Finds, their Archeology and Indo-European Terminology in Time and Space, and Early Migrations around the Caucasus. Series Minor 43. Budapest: ARCHAEOLINGUA ALAPÍTVÁNY. ISBN 978-615-5766-30-5

[EOIC-34] Mallory 1997, halaman 20–21

[Grigoriev-35] Grigoriev, Stanislav (2021). "Andronovo Problem: Studies of Cultural Genesis in the Eurasian Bronze Age". Open Archaeology (dalam bahasa Inggeris). 7: 3–36. doi:10.1515/opar-2020-0123.

[:7-36] Bjørn, Rasmus G. (Januari 2022). "Indo-European loanwords and exchange in Bronze Age Central and East Asia: Six new perspectives on prehistoric exchange in the Eastern Steppe Zone". Evolutionary Human Sciences (dalam bahasa Inggeris). 4: e23. doi:10.1017/ehs.2022.16. ISSN 2513-843X. PMC 10432883 Check |pmc= value (bantuan). PMID 37599704 Check |pmid= value (bantuan).

[FOOTNOTEParpola201576-37] Parpola 2015, m/s. 76.

[FOOTNOTEBryant2001206-38] Bryant 2001, m/s. 206.

[:8-39] Francfort, in (Fussman et al. 2005, p. 268); Fussman, in (Fussman et al. 2005, p. 220); Francfort (1989), Fouilles de Shortugai.

[FOOTNOTEBryant2001-40] Bryant 2001.

[FOOTNOTEBryant2001216-42] Bryant 2001, m/s. 216.

[a]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[b]

[40]

[1]

[39]

Kawalan kewibawaan
Perpustakaan negara	Perancis (data) Jerman 2 Israel Amerika Syarikat Jepun
Lain-lain	SUDOC (Perancis) 1

Indo-Iran
Indo-Iranik (Arya) India-Iran
Taburan geografi:	Selatan, Tengah, Asia Barat dan Kaukasus
Klasifikasi bahasa:	Indo-Eropah Indo-Iran
Bahasa-proto:	Indo-Iran Purba
Pembahagian:	Indo-Arya^[a] Iran Nuristani Badeshi (tidak dikelaskan)
ISO 639-5:	`iir`
Glottolog:	`indo1320`^[2]
Taburan bahasa Indo-Iran