Abdülaziz عبد العزيز
Khalifah Islam Amir al-Mu'minin Sultan di Empayar Uthmaniyyah Penjaga Dua Masjid Suci
Sultan Abdülaziz pada tahun 1873
Khalifah ke-24 dari Khilafah Uthmaniyyah Sultan Uthmaniyyah ke-32 (Maharaja)
Pemerintahan	2 Jun 1861 – 30 Mei 1876
Pendahulu	Abdülmecid I
Penganti	Murad V
Keputeraan	9 Februari 1830 Istanbul
Kemangkatan	4 Jun 1876(1876-06-04) (umur 46)[1] Istana Çırağan
Permaisuri	Dürrinev Kadınefendi Edadil Kadınefendi Hayranidil Kadınefendi Neşerek Kadınefendi Gevheri Kadınefendi Yildiz Hanimefendi
Dinasti	Osmanli (Uthmaniyyah)
Ayahanda	Mahmud II
Bonda	Pertevniyal Sultan
Agama	Sunni Islam
Tughra

Abdülaziz dari Empayar Uthmaniyah atau Abdülaziz I (Turki Uthmaniyyah: عبد العزيز / `Abdü’l-`Azīz, Turki: Abdülaziz; 9 Februari 1830 – 4 Jun 1876) adalah Sultan ke-32 dari Empayar Uthmaniyyah dan memerintah antara 25 Jun 1861 hingga 30 Mei 1876.^[1] Beliau merupakan anak lelaki kepada Sultan Mahmud II dan mengantikan abang beliau Abdülmecid I pada tahun 1861.^[2]

Beliau telah dilahirkan di Istana Eyüp, Istanbul,^[3] pada 9/18 Februari 1830. Meskipun beliau menerima pendidikan Uthmaniyyah, Abdülaziz juga menunjukan minat terhadap pendidikan di Barat. Beliau merupakan Sultan Uthmaniyyah pertama yang mengembara ke Eropah Barat, melawat beberapa ibu kota utama termasuk Paris, London dan Vienna pada musim panas tahun 1867.

Selain minat beliau terhadap Tentera Laut Uthmaniyyah, yang mana menjadi armada ketiga terbesar di dunia pada tahun 1875 (selepas Britain dan Perancis), beliau juga berminat dalam mendokumenkan berkenaan Empayar Uthmaniyyah. Selain itu, Abdul Aziz juga mengemari kesusasteraan dan merupakan seorang pengubah muzik klasik yang berbakat. Beberapa gubahan beliau, bersama-sama gubahan daripada anggota keluarga dinasti Uthmaniyyah yang lain, telah dikumpulkan dalam sebuah album bertajuk "Muzik Eropah di Istana Uthmaniyyah" oleh Akademi Muzik Istana Uthmaniyah London.^[4]

Ibubapa beliau adalah Mahmud II dan Valide Sultan Pertevniyal ("Partav-Nihal").^[5](1812–1883), asalnya bernama Besime, seorang berketurunan Circassian.^[6] Pada tahun 1868, Pertevniyal tinggal di Istana Dolmabahçe. Pada tahun itu, Abdülaziz mengetuai Eugénie de Montijo, Maharani Perancis yang bertandang untuk menemui ibu beliau. Pertevniyal menganggap kehadiran perempuan asing dalam kawasan kediaman beliau di seraglio sebagai satu penghinaan. Beliau dilaporkan menampar Eugénie di muka beliau, hampir mencetus krisis antarabangsa.^[7] Berdasarkan cerita lain, Pertevniyal menjadi marah apabila Eugénie mamaut salah satu tangan anak lekaki beliau semasa mengelilingi taman istana, dan menampar Maharani di perut untuk mengingatkan bahawa beliau bukan berada di Perancis.^[8] Masjid Valide Sultan Pertevniyal telah dibina di bawah naungan ibu beliau. Kerja pembinaan dimulakan pada bulan November 1869 dan masjid ini siap dibina pada tahun finished in 1871.^[9]

Datuk dan nenek kandung Sultan Abdul Aziz adalah Sultan Abdul Hamid I dan Sultana Naksh-i-Dil Haseki. Beberapa cerita mengaitkan nenek kandung beliau dengan Aimée du Buc de Rivéry, sepupu kepada Joséphine de Beauharnais.^[10] Pertevniyal meruapakan kakak kepada Hoshiar (Khushiyar), isteri ketiga kepada Ibrahim Pasha dari Mesir. Hoshiar dan Ibrahim adalah ibubapa kepada Isma'il Pasha.^{[11][12][13][14][15]}

Antara 1861 dan 1871, pembaharuan Tanzimat yang bermula semasa pemerintahan abangnya Abdulmejid I diteruskan di bawah pimpinan menteri besarnya, Mehmed Fuad Pasha dan Mehmed Emin Âli Pasha . Daerah pentadbiran baharu (vilayets) telah ditubuhkan pada tahun 1864 dan Dewan Negara telah ditubuhkan pada 1868.^[1] Pendidikan awam telah dianjurkan pada model Perancis dan Universiti Istanbul telah disusun semula sebagai institusi moden pada tahun 1861.^[1] Beliau juga penting dalam menubuhkan Uthmaniyyah pertama kod sivil.^[1] Di bawah pemerintahannya, setem pos pertama Turki telah dikeluarkan pada tahun 1863, dan Empayar Uthmaniyyah menyertai Universal Postal Union pada tahun 1875 sebagai ahli pengasas.

Sultan Abdulaziz, accompanied by Emperor Napoleon III, arrives in Paris in 1867 (top). The Kings of Europe are in Paris (Sultan Abdulaziz is second from right) for the opening of the Universal Exposition of 1867 (bottom).

Abdulaziz memupuk hubungan baik dengan Perancis dan United Kingdom. Pada tahun 1867 beliau merupakan sultan Uthmaniyyah pertama yang melawat Eropah Barat.^[1] Pelayarannya dalam susunan lawatan (dari 21 Jun 1867 hingga 7 Ogos 1867): Istanbul – Messina – Naples – Toulon – Marseille – Paris – Boulogne – Dover – London – Dover – Calais – Brussels – Koblenz – Vienna – Budapest – Orșova – Vidin – Ruse, Bulgaria|Ruse – Varna – Istanbul.^[16] Perjalanan beliau termasuk lawatan ke Exposition Universelle 1867 di Paris dan lawatan ke United Kingdom, di mana beliau telah diberi pingat Knight of the Garter oleh Queen Victoria^[17] dan ditunjukkan Armada Tentera Laut Diraja dengan Isma'il Pasha. Dia mengembara dengan kereta api persendirian, yang hari ini boleh ditemui di Muzium Rahmi M. Koç di Istanbul. Knights of the Garter rakannya yang dicipta pada tahun 1867 ialah Charles Gordon-Lennox, Duke of Richmond ke-6, Charles Manners, Duke of Rutland ke-6, Henry Somerset, Duke of Beaufort ke-8, Putera Arthur, Duke of Connaught dan Strathearn (anak Ratu Victoria), Franz Joseph I dari Austria dan Alexander II dari Rusia. Kagum dengan muzium di Paris (30 Jun – 10 Julai 1867),^[16] London (12–23 Julai 1867)^[16] dan Vienna (28–30 Julai 1867) ^[16] dia mengarahkan penubuhan Muzium Imperial di Istanbul: Muzium Arkeologi Istanbul.

Pada tahun 1869, Abdulaziz menerima kunjungan daripada Eugénie de Montijo, permaisuri Napoleon III dari Perancis dan raja-raja asing lain dalam perjalanan mereka ke pembukaan Terusan Suez. Putera Wales, masa depan Edward VII, dua kali melawat Istanbul.^[17]

Kereta api Uthmaniyyah pertama dibuka antara İzmir–Aydın dan Alexandria–Kaherah pada tahun 1856, semasa pemerintahan Sultan Abdulmejid I. Terminal kereta api besar pertama di Turki masa kini, Terminal Alsancak di İzmir, dibuka pada tahun 1858. Walau bagaimanapun, ini adalah kereta api individu, tidak bersambung, tanpa rangkaian kereta api. Sultan Abdulaziz menubuhkan rangkaian kereta api Uthmaniyyah yang pertama. Pada 17 April 1869, konsesi untuk Kereta api Rumelia (iaitu Kereta Api Balkan, Rumeli (Rumelia) bermaksud semenanjung Balkan di Turki Uthmaniyah) yang menghubungkan Istanbul ke Vienna telah dianugerahkan kepada Baron Maurice de Hirsch (Moritz Freiherr Hirsch auf Gereuth), seorang jurubank kelahiran Bavaria dari Belgium. Projek itu meramalkan laluan kereta api dari Istanbul melalui Edirne, Plovdiv dan Sarajevo ke pantai Sungai Sava. Pada tahun 1873, Terminal Sirkeci pertama di Istanbul dibuka. Bangunan terminal sementara Sirkeci kemudiannya digantikan dengan yang sedia ada yang dibina antara 1888 dan 1890 (semasa pemerintahan Abdülhamid II) dan menjadi terminal destinasi terakhir Orient Express. Pada 1871, Sultan Abdulaziz menubuhkan Anatolia Railway. Kerja-kerja pembinaan 1,435 mm (4 kaki 8 ¹⁄₂ in) tolok piawai di sebelah Asia Istanbul, dari Haydarpaşa ke Pendik, bermula pada 1871. Laluan itu dibuka pada 22 September 1872.^[18] Kereta api telah dilanjutkan ke Gebze, yang dibuka pada 1 Januari 1873. Pada Ogos 1873 landasan kereta api mencapai Izmit. Satu lagi sambungan kereta api dibina pada tahun 1871 untuk melayani kawasan berpenduduk di sepanjang Bursa dan Laut Marmara. Kereta Api Anatolia kemudiannya diperluaskan ke Ankara dan akhirnya ke Mesopotamia, Syria dan Arabia semasa pemerintahan Sultan Abdulhamid II, dengan penyiapan Kereta api Baghdad dan Kereta api Hejaz.

Juga pada tahun 1867, Abdulaziz menjadi Sultan Uthmaniyyah pertama yang secara rasmi mengiktiraf gelaran Khedive (Wakil Raja) untuk digunakan oleh Gabenor Eyalet Uthmaniyyah Mesir dan Sudan (1517–1867) , yang dengan itu menjadi autonomi Khedivate Uthmaniyyah Mesir dan Sudan (1867–1914). Muhammad Ali Pasha dan keturunannya telah menjadi gabenor Mesir Uthmaniyyah dan Sudan sejak 1805, tetapi sanggup menggunakan gelaran yang lebih tinggi iaitu Khedive, yang tidak diiktiraf oleh kerajaan Uthmaniyyah sehingga 1867. Sebagai balasan , Khedive pertama, Ismail Pasha, telah bersetuju setahun sebelumnya (pada 1866) untuk meningkatkan hasil cukai tahunan yang Mesir dan Sudan akan sediakan untuk perbendaharaan Uthmaniyyah.^[20] Antara 1854 dan 1894" /DerefbtOtto,< >^[21] hasil dari Mesir dan Sudan sering diisytiharkan sebagai penjamin oleh kerajaan Uthmaniyyah kerana meminjam pinjaman daripada bank British dan Perancis.^[22][21] Abdulaziz memberi penekanan khusus untuk memodenkan Tentera Laut Uthmaniyyah. Pada tahun 1875, Tentera Laut Uthmaniyyah mempunyai 21 kapal perang dan 173 kapal perang jenis lain, kedudukan sebagai tentera laut ketiga terbesar di dunia selepas tentera laut British dan Perancis. Keghairahannya terhadap Tentera Laut, kapal dan laut dapat dilihat dalam lukisan dinding dan gambar Istana Beylerbeyi, yang dibina semasa pemerintahannya. Walau bagaimanapun, bajet yang besar untuk memodenkan dan mengembangkan Tentera Laut (digabungkan dengan kemarau teruk pada tahun 1873 dan insiden banjir pada tahun 1874 yang merosakkan pertanian Uthmaniyyah dan mengurangkan hasil cukai kerajaan) menyumbang kepada kesulitan kewangan yang menyebabkan Porte] untuk mengisytiharkan sovereign default dengan "Ramazan Kanunnamesi" pada 30 Oktober 1875. Keputusan seterusnya untuk meningkatkan cukai pertanian kerana membayar hutang awam Uthmaniyyah kepada pemiutang asing (terutamanya bank British dan Perancis) mencetuskan Krisis Timur Besar di wilayah Balkan empayar. Krisis itu memuncak dalam Perang Rusia-Turki (1877–78) yang memusnahkan ekonomi Uthmaniyyah yang sudah bergelut, dan penubuhan Pentadbiran Hutang Awam Uthmaniyyah pada tahun 1881, semasa tahun-tahun awal Sultan Abdulhamid II.^[20]

Kegawatan kewangan ini meningkatkan kepentingan Britain bagi penjamin berkenaan hasil Uthmaniyyah dari Mesir dan Sudan.^[21] Digabungkan dengan Suez Canal yang lebih penting yang dibuka pada tahun 1869, penjamin ini telah berpengaruh dalam keputusan kerajaan British untuk menduduki Mesir dan Sudan pada tahun 1882, dengan alasan membantu kerajaan Uthmaniyyah-Mesir untuk menumpaskan `Pemberontakan Urabi (1879–1882) . Mesir dan Sudan (bersama-sama dengan Cyprus) secara nominal kekal sebagai wilayah Uthmaniyyah sehingga 5 November 1914,^[23] apabila Empayar British mengisytiharkan perang terhadap Empayar Uthmaniyyah semasa Perang Dunia I.^[23]

Menjelang 1871, kedua-dua Fuad Pasha dan Âli Pasha telah mati.^[1] Empayar Perancis Kedua, model Eropah Baratnya, telah dikalahkan dalam Perang Franco-Prusia. Abdulaziz berpaling kepada Empayar Rusia untuk persahabatan, kerana pergolakan di wilayah Balkan berterusan. Pada tahun 1875, Pemberontakan Herzegovina adalah permulaan pergolakan selanjutnya di wilayah Balkan. Pada tahun 1876, Pemberontakan April menyaksikan pemberontakan merebak di kalangan Bulgaria. Perasaan sakit meningkat terhadap Rusia kerana menggalakkan pemberontakan.^[1]

Walaupun tidak ada satu pun peristiwa yang menyebabkan beliau digulingkan, kegagalan tanaman pada tahun 1873 dan perbelanjaan mewah beliau pada Tentera Laut Uthmaniyyah dan istana baru yang telah dibinanya, bersama dengan hutang awam yang semakin meningkat, telah membantu mewujudkan suasana yang kondusif untuk beliau. sedang digulingkan. Abdulaziz telah digulingkan oleh menteri-menterinya pada 30 Mei 1876.^[1]

Beliau berkahwin buat pertama kali di Istana Dolmabahçe, Istanbul pada 20 Mei 1856 dengan wanita berketurunan Abkhazia, Dürrinev Kadınefendi (Batumi, 15 Mac 1835 – Istanbul, Üsküdar, Istana Çamlıca, 3 Disember 1892), dan memiliki dua orang anak:

• Putera Şehzade Yusuf Izzettin Efendi (11 Oktober 1857 – 1 Februari 1916). Cicit lelaki dari sebelah ibu melalui beliau merupakan putera mahkota Kuwait sekarang.
• Puteri Salaha Sultan (11 Julai 1862 – 1941).

Berkahwin dengan seorang berketurunan Abkhazia, Edadil Kadınefendi (1845 – Istana Dolmabahçe, 12 Disember 1875) di Istana Dolmabahçe pada tahun 1861 dan memiliki tiga orang anak:

• Putera Şehzade Mahmud Jalal ud-din Effendi (14 November 1862 – 1 September 1888).
• Putera Şehzade Muhammad Salim Effendi (28 Oktober 1865 – 21 Oktober 1867).
• Puteri Amina Sultan (30 November 1866 – 23 Januari 1867).

Berkahwin dengan seorang berketurunan Abkhazia, Gevheri Kadınefendi (Caucasus, 8 Julai 1856 – Istana Ortaköy, Ortaköy, Istanbul, 20 September 1894) pada tahun 1872 dan mempunyai seorang anak:

• Putera Şehzade Muhammad Saif ud-din Effendi (22 September 1874 – 19 Oktober 1927).

Berkahwin dengan seorang Circassia, Hayranidil Kadınefendi (Caucasus Barat Laut, 2 November 1846 – Istana Ortaköy, Istanbul, 26 November 1898) di Istana Dolmabahçe, Istanbul, pada 21 September 1866 dan mempunyai dua orang anak.

• Puteri Nazima Sultana (25 Februari 1866 – 1947; dimakamkan di Selimiye Camii, Damsyik).
• Khalifah Abdülmecid II (29 Mei 1868 – 23 Ogos 1944).

Berkahwin dengan seorang Circassia Neşerek Kadınefendi (Sochi, 1848 – 11 Jun 1876 - Istana Ortaköy, Istanbul) di Istana Dolmabahçe, pada tahun 1868 dan memiliki tiga orang anak:^[24]

• Putera Şehzade Muhammad Shavkat Effendi (5 Jun 1872 – 22 Oktober 1899).
• Puteri Esma Sultan (21 Mac 1873 – 7 Mei 1899).
• Puteri Amina Sultan (24 Ogos 1874 – 29 Januari 1920).

Beliau berkahwin dengan seorang Circassia yang bernama Yildiz Hanimefendi (24 Mac 1860 – 29 September 1895) pada tahun 1874 dan mempunyai dua orang anak:

• Puteri Fatima Gevheri Sultan (1874 – 1875).
• Puteri Munira Sultan (selepas mati 1877 – 1877).