Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. Maharaja Kuning - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. Maharaja Kuning - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Maharaja Kuning - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Maharaja Kuning
黃帝
Maharaja Kuning seperti yang digambarkan dalam sebuah makam dari pertengahan abad ke-2 Masihi. Inskripsi berbunyi: "Maharaja Kuning mencipta dan mengubah banyak perkara; beliau mencipta senjata dan sistem ladang perigi; beliau merangka pakaian atas dan bawah, dan menubuhkan istana serta rumah."[1]
Didahului olehFuxi
Diikuti olehZhuanxu atau Shaohao
KeputeraanGongsun Xuanyuan
Pasangan
Anakanda
Nama penuh
AyahandaShaodian
BondaFubao
Nama Bahasa Cina
Tulisan Cina Tradisional黃帝
Tulisan Cina Ringkas黄帝
Maksud harfiah
  • "Maharaja Kuning"
  • "Theark Kuning"
Gongsun Xuanyuan
Tulisan Cina Tradisional公孫軒轅
Tulisan Cina Ringkas公孙轩辕
Ji Xuanyuan
Tulisan Cina Tradisional姬軒轅
Tulisan Cina Ringkas姬轩辕
Maharaja Kuning
Ahli Wufang Shangdi
Rajah Wufang Shangdi
centre kultus utamaGunung Song
PendahuluChidi (kitaran Wuxing, juga politik dengan Kaisar Api)
PenggantiBaidi (kitaran Wuxing, juga politik dengan Shaohao)
PlanetSaturn
Seperti yang digambarkan oleh Gan Bozong, cetakan kayu, dinasti Tang (618–907)

Maharaja Kuning, juga dikenali sebagai Theark Kuning, atau Huangdi (Cina tradisional: 黃帝; Cina ringkas: 黄帝) dalam bahasa Cina, ialah seorang pemerintah mitos Cina dan wira budaya yang termasuk dalam kalangan legenda Tiga Maharaja dan Lima Maharaja. Beliau disembah sebagai dewa secara individu atau sebagai sebahagian daripada Lima Dewa Tertinggi Wilayah (Bahasa Cina: 五方上帝; pinyin: Wǔfāng Shàngdì) dalam agama rakyat Cina.[3]

Beliau dianggap sebagai pengasas budaya Cina,[4] dan secara tradisi dikreditkan dengan pelbagai ciptaan seperti kalendar tradisional Cina, Taoisme,[5] rumah kayu, perahu, kereta,[6] jarum kompas,[7] bentuk terawal sistem tulisan,[8] dan permainan bola cuju.[4]

Menurut pengiraan mubaligh Jesuit berasaskan pelbagai kronik Cina, tarikh pemerintahan tradisional Huangdi bermula sekitar 2698 atau 2697 SM, dan berlangsung selama seratus tahun. Tarikh ini kemudian diterima pakai oleh penyokong kalendar sejagat pada abad ke-20 yang bermula dengan Maharaja Kuning.

Pemujaan terhadap Huangdi mula-mula direkodkan pada zaman Negara-Negara Berperang,[9] dan menjadi berpengaruh pada akhir zaman tersebut serta awal dinasti Han, di mana beliau digambarkan sebagai perintis negara berpusat, pemerintah kosmik, dan penaung seni esoterik. Sebilangan besar teks seperti Huangdi Neijing (klasik perubatan) dan Huangdi Sijing (koleksi risalah politik) disandarkan kepada beliau.

Walaupun pengaruhnya merosot semasa tempoh China empayar, pada awal abad ke-20, Huangdi dijadikan tokoh pemersatu oleh orang Han dalam usaha menggulingkan dinasti Qing, dan kekal sebagai simbol berpengaruh dalam nasionalisme Cina moden.[10]

Nama

Huangdi

Tokong Huangdi di Xinzheng, Zhengzhou, Henan

Sehingga tahun 221 SM, apabila Qin Shi Huang dari Dinasti Qin mencipta gelaran huangdi (皇帝) – secara konvensional diterjemahkan sebagai "maharaja" – aksara di (帝) tidak merujuk kepada pemerintah duniawi tetapi kepada Shangdi, tuhan tertinggi dalam pantheon Dinasti Shang (±1600–1046 SM).[11] Pada zaman Zaman Negeri-Negeri Berperang (±475–221 SM), istilah di secara bersendirian juga boleh merujuk kepada dewa-dewa yang dikaitkan dengan lima Gunung Suci di China dan warna-warna. Huangdi (黃帝), iaitu "di kuning", ialah salah satu daripadanya. Untuk menekankan maksud keagamaan di dalam zaman pra-kekaisaran, sejarawan China awal lazimnya menterjemah nama dewa ini sebagai "Teokrat Kuning" manakala gelaran maharaja pertama diterjemah sebagai "Teokrat Agung", di mana "teokrat" merujuk kepada pemerintah ketuhanan.[12]

Pada penghujung zaman Negeri-Negeri Berperang, Maharaja Kuning telah disepadukan dalam skema kosmologi Lima Unsur, di mana warna kuning mewakili unsur bumi, Naga Kuning, dan pusat.[13] Hubungan antara warna dan dinasti tertentu disebut dalam karya Lüshi Chunqiu (akhir abad ke-3 SM), di mana pemerintahan Maharaja Kuning dilihat ditadbir oleh unsur bumi.[14] Aksara huang 黃 ("kuning") sering digunakan menggantikan huang 皇 yang berbunyi sama tetapi bermaksud "agung" (dalam maksud 'terhormat') atau "bercahaya", menjadikan sifat Huangdi hampir menyerupai Shangdi, tuhan tertinggi Dinasti Shang.[15]

Xuanyuan dan Youxiong

Catatan Sejarawan Agung, yang dikarang oleh Sima Qian pada abad pertama SM, menyebut nama Maharaja Kuning sebagai "Xuanyuan" (Cina tradisional: 軒轅; Cina ringkas: 轩辕; pinyin: Xuān Yuán < Bahasa Cina Lama (B-S) qʰa[r]-[ɢ]ʷa[n], harfiah "Batang Pedati"[16]). Sarjana abad ke-3, Huangfu Mi, yang menulis karya tentang raja-raja purba, berpendapat bahawa Xuanyuan ialah nama bukit tempat tinggal Huangdi, dan beliau kemudian mengambil nama tersebut.[17] Karya Kitab Gunung dan Lautan menyebut sebuah bangsa Xuanyuan yang penduduknya memiliki wajah manusia, tubuh ular, dan ekor yang melilit di atas kepala;[18] Yuan Ke, sarjana kontemporari dalam mitologi awal China, "menyatakan bahawa rupa bentuk makhluk ini adalah ciri dewa dan mencadangkan bahawa ia mungkin mencerminkan bentuk Teokrat Kuning itu sendiri".[19] Sarjana Dinasti Qing Liang Yusheng (梁玉繩, 1745–1819) pula berhujah bahawa bukit itu dinamakan sempena Maharaja Kuning.[17] Xuanyuan juga merupakan nama bagi bintang Regulus dalam astronomi Cina, bintang ini dikaitkan dengan Huangdi. Beliau juga dikaitkan dengan buruj Leo dan Lynx, di mana yang terakhir dikatakan mewakili tubuh Naga Kuning (黃龍 Huánglóng), bentuk haiwan Huangdi.[20]

Huangdi juga dikenali sebagai "Youxiong" (Bahasa Cina: 有熊; pinyin: Yǒuxióng). Nama ini telah ditafsirkan sama ada sebagai nama tempat atau nama puak. Menurut sinolog British Herbert Allen Giles (1845–1935), nama itu "diambil daripada wilayah warisan [Huangdi]".[21] William Nienhauser, penterjemah moden kepada Catatan Sejarawan Agung, menyatakan bahawa Huangdi asalnya ialah ketua puak Youxiong, yang tinggal berdekatan dengan kawasan yang kini dikenali sebagai Xinzheng di Henan.[22] Rémi Mathieu, ahli sejarah Perancis dalam mitologi dan agama China, menterjemah "Youxiong" sebagai "pemilik beruang" dan mengaitkan Huangdi dengan tema beruang yang luas dalam mitologi dunia.[23] Ye Shuxian turut mengaitkan Maharaja Kuning dengan legenda beruang yang biasa dalam kalangan masyarakat Asia Timur Laut dan juga legenda Dangun.[24]

Nama-nama lain

Dewa Guruh berwajah helang (雷神 Léishén) dalam lukisan tahun 1923, menghukum mereka yang melanggar perintah Syurga

Catatan Sejarawan Agung oleh Sima Qian menyatakan nama keluarga Maharaja Kuning ialah Gongsun (公孫).[2] Namun begitu, karya Shuowen Jiezi oleh Xu Shen menyatakan bahawa Maharaja Kuning mengambil nama keluarga 姬 (Jī) sempena Sungai Ji (Fen River) yang berhampiran tempat tinggalnya.[25]

Dalam teks zaman Dinasti Han, Maharaja Kuning juga dirujuk sebagai "Tuhan Kuning" (黃神 Huángshén).[26] Beberapa catatan pula mentafsir beliau sebagai penjelmaan "Tuhan Kuning dari Biduk Utara" (黄神北斗 Huángshén Běidǒu),[nota 1] satu lagi nama bagi tuhan sejagat (Shangdi 上帝 atau Tiandi 天帝).[27] Menurut takrif dalam teks apokrif berkaitan dengan Hétú 河圖, Maharaja Kuning "berasal daripada inti pati Tuhan Kuning".[28]

Sebagai dewa kosmologi, Maharaja Kuning dikenali sebagai "Maharaja Agung Puncak Tengah" (中岳大帝 Zhōngyuè Dàdì),[29] dan dalam karya Shizi sebagai "Maharaja Kuning Empat Muka" (黃帝四面 Huángdì Sìmiàn).[30] Dalam catatan lama, Maharaja Kuning turut dikenal sebagai dewa cahaya (dan namanya dijelaskan dalam Shuowen jiezi sebagai berasal daripada guāng 光, "cahaya") dan guruh, serta disamakan dengan "Dewa Guruh" (雷神 Léishén),[31][32] yang kemudiannya, sebagai tokoh mitologi kemudian, dibezakan sebagai murid utama Maharaja Kuning, seperti yang disebut dalam Huangdi Neijing.

Sejarah Kenyataan

Peta puak dan kesatuan puak di China Purba, termasuk puak Huang Di (Maharaja Kuning), Yan Di (Maharaja Api) dan Chiyou

Ahli sejarah China Sima Qian dan kebanyakan penulisan sejarah China selepas beliau menganggap Maharaja Kuning sebagai tokoh yang lebih bersifat sejarah berbanding tokoh legenda terdahulu seperti Fu Xi, Nüwa, dan Shennong. Karya Catatan Sejarawan Agung oleh Sima Qian dimulakan dengan Maharaja Kuning, sementara tokoh-tokoh lain tidak disebut.[2][33]

Sepanjang sebahagian besar sejarah China, Maharaja Kuning dan tokoh-tokoh bijaksana purba yang lain dianggap sebagai tokoh sejarah sebenar.[4] Namun, pada tahun 1920-an, sifat sejarah tokoh-tokoh ini mula dipersoalkan oleh sejarawan seperti Gu Jiegang, salah seorang pengasas Aliran Meragui Antikuiti di China.[4] Dalam usaha mereka membuktikan bahawa tokoh paling awal dalam sejarah China adalah tokoh mitos, Gu dan pengikutnya berhujah bahawa tokoh-tokoh bijaksana ini asalnya adalah dewa yang kemudiannya digambarkan sebagai manusia oleh intelektual rasionalis zaman Negeri-Negeri Berperang.[34] Yang Kuan, anggota aliran historiografi yang sama, menyatakan bahawa hanya pada zaman Negeri-Negeri Berperang barulah Maharaja Kuning mula digambarkan sebagai pemerintah pertama China.[35] Justeru, Yang berpendapat bahawa Huangdi ialah transformasi kemudian kepada Shangdi, tuhan tertinggi dalam pantheon Dinasti Shang.[13]

Pada tahun 1920-an juga, sarjana Perancis Henri Maspero dan Marcel Granet menerbitkan kajian kritikal terhadap catatan zaman purba dalam sejarah China.[36] Dalam karya Granet bertajuk Danses et légendes de la Chine ancienne "Tarian dan legenda China purba", beliau berhujah bahawa kisah-kisah tersebut ialah "legenda yang di­sejarahkan" yang lebih mencerminkan zaman ia ditulis berbanding zaman yang kononnya digambarkan.[37]

Pada "pertengahan abad ke-20, sekumpulan" sejarawan China "mengemukakan teori bahawa Tiga Maharaja dan Lima Maharaja" asalnya ialah dewa-dewa China yang kemudiannya dianggap sebagai manusia pada akhir zaman Dinasti Zhou.[7] Kebanyakan sarjana kini bersetuju bahawa Maharaja Kuning berasal sebagai dewa yang kemudiannya digambarkan sebagai tokoh sejarah.[38] K. C. Chang melihat Huangdi dan wira kebudayaan lain sebagai "tokoh keagamaan purba" yang telah "dieuhemeruskan" (dianggap sebagai tokoh sejarah sebenar) pada zaman akhir Negeri-Negeri Berperang dan Dinasti Han.[4] Sejarawan China purba Mark Edward Lewis menyatakan bahawa Maharaja Kuning memiliki "sifat asal sebagai tuhan", manakala Roel Sterckx, profesor di Universiti Cambridge, menyifatkan Huangdi sebagai "wira kebudayaan legenda".[39]

Asal-usul mitos

Patung Maharaja Kuning abad ke-20, diukir oleh Ju Ming, dipamerkan di Muzium Istana Negara di Taipei

Asal-usul mitos Huangdi tidak jelas, namun para sejarawan telah mengemukakan beberapa hipotesis mengenainya. Yang Kuan, anggota Aliran Meragui Antikuiti (1920-an–40-an), berpendapat bahawa Maharaja Kuning berasal daripada Shangdi, tuhan tertinggi Dinasti Shang.[40][41][42] Yang membina semula etimologi seperti berikut: Shangdi 上帝 → Huang Shangdi 皇上帝 → Huangdi 皇帝 → Huangdi 黄帝, di mana beliau menyatakan bahawa huang 黃 ("kuning") sama ada merupakan varian aksara Cina kepada huang 皇 ("agung") atau digunakan sebagai cara untuk mengelak pantang larangan nama.[43] Pandangan Yang telah dikritik oleh Mitarai Masaru[44] dan Michael Puett.[45]

Sejarawan Mark Edward Lewis bersetuju bahawa huang 黄 dan huang 皇 sering boleh saling diganti, tetapi tidak bersetuju dengan Yang, beliau menyatakan bahawa huang yang bermaksud "kuning" muncul terlebih dahulu.[40] Berdasarkan apa yang beliau akui sebagai "etimologi baharu", beliau menyamakan huang 黄 dengan sebutan hampir iaitu wang 尪 (syaman terbakar dalam ritual memanggil hujan pada zaman Shang), dan mencadangkan bahawa "Huang" dalam "Huangdi" mungkin asalnya bermaksud "syaman pemanggil hujan" atau "ritual pemanggil hujan".[46] Dengan merujuk kepada versi mitos Huangdi pada penghujung zaman Negeri-Negeri Berperang dan awal Dinasti Han, beliau berhujah bahawa tokoh Maharaja Kuning berasal daripada ritual purba pemanggilan hujan, di mana Huangdi mewakili kuasa hujan dan awan, manakala lawan mitosnya Chiyou (atau Maharaja Yan) mewakili api dan kemarau.[47]

Turut tidak bersetuju dengan hipotesis Yang Kuan, Sarah Allan berpendapat adalah tidak mungkin mitos yang begitu popular seperti Maharaja Kuning berasal daripada aksara pantang.[41] Sebaliknya, beliau berhujah bahawa "sejarah" sebelum Dinasti Shang, termasuk kisah Maharaja Kuning, "boleh difahami sebagai transformasi dan penyusunan sistematik mitologi Shang pada zaman kemudian."[48] Menurut beliau, Huangdi pada asalnya ialah "tuan alam bawah" (atau "Mata Air Kuning") yang tidak dinamakan, dan merupakan pasangan mitos kepada dewa langit Dinasti Shang, iaitu Shangdi.[41] Pada masa itu, pemerintah Shang mendakwa bahawa nenek moyang mitos mereka, yang dikaitkan dengan "matahari [sepuluh], burung, timur, kehidupan, dan Tuan Agung di Atas" (iaitu Shangdi), telah mengalahkan bangsa terdahulu yang dikaitkan dengan "alam bawah tanah, naga, barat".[49] Selepas Dinasti Zhou menumbangkan Dinasti Shang pada abad ke-11 SM, pemimpin Zhou mentafsir semula mitos Shang sebagai bukti bahawa Shang telah mengalahkan sebuah dinasti politik sebenar, yang akhirnya dinamakan Dinasti Xia.[49] Menjelang zaman Dinasti Han seperti yang dilihat dalam catatan Sima Qian dalam Shiji Maharaja Kuning, yang asalnya sebagai tuan alam bawah dan secara simbolik dikaitkan dengan Xia, telah menjadi seorang pemerintah sejarah yang dipercayai sebagai nenek moyang pendiri Xia.[50]

Memandangkan penyebutan tertua tentang Maharaja Kuning yang masih wujud ialah pada sebutan bertulis zaman Dinasti Zhou abad ke-4 SM,[nota 2] yang menyatakan bahawa beliau ialah nenek moyang keluarga diraja negara Qi, Lothar von Falkenhausen membuat spekulasi bahawa Huangdi dicipta sebagai tokoh nenek moyang sebagai sebahagian daripada strategi untuk mendakwa bahawa semua puak pemerintah dalam "lingkungan budaya Dinasti Zhou" berkongsi keturunan yang sama.[52]

Sejarah Huangdi

Sebutan terawal

Catatan jelas tentang Maharaja Kuning mula muncul dalam teks Cina semasa Zaman Negeri-Negeri Berperang. Sebutan paling awal yang masih wujud mengenai Huangdi ialah sebuah tulisan gangsa Cina pada bekas dui Chen Hou Yinqi (陳侯因齊敦), yang dicorakkan pada separuh pertama abad ke-4 SM oleh keluarga diraja (bernama keluarga Tian 田) dari negara Qi, sebuah negeri timur yang berkuasa.[53] Oleh kerana keluarga Tian telah merampas takhta Qi, penubuhan salasilah ketuhanan sebegini dapat memperkukuhkan tuntutan mereka terhadap legitimasi.

Sejarawan dari Universiti Harvard, Michael Puett, menyatakan bahawa inskripsi gangsa dari Qi merupakan salah satu daripada beberapa rujukan kepada Maharaja Kuning pada abad ke-4 dan ke-3 SM dalam naratif penciptaan negara.[54] Memandangkan ramai pemikir yang kemudian dikenali sebagai perintis tradisi Huang–Lao, "Huangdi dan Laozi" – berasal dari negeri Qi, Robin D. S. Yates mengemukakan hipotesis bahawa aliran Huang–Lao bermula dari wilayah itu.[55]

Zaman Negeri-Negeri Berperang

Kultus Huangdi menjadi sangat popular semasa Zaman Negeri-Negeri Berperang (abad ke-5 – 221 SM), tempoh persaingan sengit antara negeri-negeri yang berakhir dengan penyatuan oleh negara Qin.[56] Selain berperanan sebagai nenek moyang, beliau juga dikaitkan dengan "pentadbiran berpusat" dan menjadi tokoh teladan pemerintahan kekaisaran.[57]

Negeri Qin

Dalam Shiji, Sima Qian menyatakan bahawa negara Qin mula menyembah Maharaja Kuning pada abad ke-5 SM, bersama Yandi, Maharaja Api.[58] Mezbah telah didirikan di Yong 雍 (berhampiran Daerah Fengxiang moden di wilayah Shaanxi), yang menjadi ibu kota Qin dari tahun 677 hingga 383 SM.[59] Menjelang pemerintahan Raja Zheng dari Qin, yang menjadi raja Qin pada 247 SM dan Maharaja Pertama China bersatu pada 221 SM, Huangdi telah menjadi dewa utama daripada empat "teokrat" (di 帝) yang disembah di Yong.[60]

Versi dalam Shiji

Tokoh Huangdi telah muncul secara berselerak dalam teks zaman Negeri-Negeri Berperang. Namun, Shiji oleh Sima Qian (atau Catatan Sejarawan Agung, siap sekitar 94 SM) ialah karya pertama yang menyusun serpihan mitos ini menjadi naratif sistematik dan konsisten tentang "kerjaya" Maharaja Kuning.[61] Catatan dalam Shiji ini amat berpengaruh dalam membentuk cara orang Cina melihat asal-usul sejarah mereka.[62]

Shiji memulakan kronologi sejarah China dengan kehidupan Huangdi, yang digambarkan sebagai raja bijaksana dari zaman purba.[63] Ia menyatakan bahawa bapa Huangdi ialah Shaodian[2] dan ibunya ialah Fubao (附寶).[64] Maharaja Kuning mempunyai empat isteri. Isteri pertamanya, Leizu dari Daerah Xiling, melahirkan dua orang anak lelaki.[2] Tiga lagi isterinya ialah isteri kedua Fenglei (封嫘), isteri ketiga Tongyu (彤魚), dan isteri keempat Momu (嫫母).[64][65] Maharaja Kuning mempunyai 25 orang anak lelaki secara keseluruhan,[66] 14 daripadanya memulakan nama keluarga dan puak mereka sendiri.[2] Anak sulungnya ialah Shaohao atau Xuan Xiao, yang tinggal di Daerah Qingyang berhampiran Sungai Yangtze.[2] Changyi, anak kedua, tinggal di tepi Sungai Ruo. Apabila Maharaja Kuning mangkat, beliau digantikan oleh cucunya, anak kepada Changyi, iaitu Zhuan Xu.[2]

Jadual kronologi dalam bab 13 Shiji menyenaraikan semua pemerintah masa lampau termasuk yang legenda seperti Yao dan Shun, nenek moyang pertama bagi dinasti Xia, Shang, dan Zhou sebagai keturunan Huangdi, lalu memberikan gambaran bahawa sejarah China ialah sejarah satu keluarga besar.[67]

Zaman empayar

Bertanya tentang Dao di Gua Syurga, gulungan gantung berwarna atas sutera, 210.5 x 83 cm oleh Dai Jin (1388–1462). Lukisan ini berdasarkan kisah dalam Zhuangzi, di mana Maharaja Kuning pergi ke Gunung Kongtong untuk bertanya tentang Dao kepada pendeta Daoisme Guangchengzi.

Karya Dai Dai Liji (大戴禮記), disusun oleh Dai De pada penghujung Dinasti Han Barat, mengandungi sepotong kata-kata yang disandarkan kepada Konfusius:

生而民得其利百年, 死而民畏其神百年, 亡而民用其教百年, 故曰三百年.[68]

Ketika Maharaja Kuning masih hidup, rakyat menerima manfaat dari pemerintahannya selama seratus tahun; setelah beliau wafat, rakyat kagum akan semangatnya selama seratus tahun; setelah semangatnya lenyap, rakyat masih menggunakan ajarannya selama seratus tahun. Oleh itu, orang berkata [Maharaja Kuning hidup selama] tiga ratus tahun.[69]

Maharaja Kuning dikreditkan dengan pelbagai legasi kebudayaan dan ajaran esoterik. Walaupun Daoisme sering dianggap di Barat sebagai bermula dengan Laozi, ramai penganut Daoisme di China mendakwa bahawa Maharaja Kuning telah merumuskan banyak prinsip utama mereka, termasuk pencarian untuk "panjang umur".[5][70] Kanon Dalaman Maharaja Kuning (黃帝內經 Huángdì Nèijīng), yang menjadi asas doktrin perubatan tradisional Cina, dinamakan sempena beliau.[71] Beliau juga dikaitkan dengan penggubalan karya Empat Kitab Maharaja Kuning (黃帝四經 Huángdì Sìjīng), Kitab Simbol Tersembunyi Maharaja Kuning (黃帝陰符經 Huángdì Yīnfújīng), dan puisi "Empat Musim Maharaja Kuning" (軒轅黃帝四季詩) yang terdapat dalam almana ramalan Tung Shing.[5]

Petikan daripada puisi empat musim dari Tung Shing, yang dipercayai mempunyai kuasa ramalan.

"Xuanyuan (+ nombor)" juga merupakan nama Cina untuk bintang Regulus dan bintang-bintang dalam buruj Leo dan Lynx, di mana Lynx dikatakan mewakili tubuh Naga Kuning.[20] Di dalam Dewan Harmoni Tertinggi di Kota Larangan Beijing, terdapat juga cermin yang dipanggil "Cermin Xuanyuan".[72]

Dalam Daoisme

Pada abad ke-2 Masihi, peranan Huangdi sebagai dewa telah berkurangan akibat kemunculan Laozi yang didewakan.[73] Satu korban negara yang dipersembahkan kepada "Huang-Lao jun" pada masa itu tidak lagi merujuk kepada Huangdi dan Laozi, seperti maksud asal istilah Huang-Lao beberapa abad sebelumnya (yakni "Laozi Kuning").[74] Walau bagaimanapun, Huangdi terus dianggap sebagai makhluk abadi: beliau dilihat sebagai pakar teknik panjang umur dan dewa yang boleh menurunkan ajaran baru dalam bentuk teks seperti Huangdi Yinfujing dari abad ke-6 kepada pengikutnya di dunia.[75]

Abad ke-20

Sebagaimana digambarkan dalam album Portraits of Famous Men sekitar tahun 1900 M, disimpan di Muzium Seni Philadelphia

Maharaja Kuning menjadi simbol kebangsaan yang berpengaruh pada dekad terakhir Dinasti Qing (1644–1911) dan kekal dominan dalam wacana nasionalis China sepanjang zaman Republik China (1912–1949).[76] Pada awal abad ke-20 jugalah Maharaja Kuning pertama kali dirujuk sebagai nenek moyang semua orang Cina.[77]

Akhir Dinasti Qing

Sejak tahun 1903, penerbitan radikal mula menggunakan tarikh lahir yang diandaikan bagi Huangdi sebagai tahun pertama dalam kalendar Cina.[78] Intelektual seperti Liu Shipei (1884–1919) menganggap amalan ini penting untuk "memelihara bangsa [Han]" (baozhong 保種) daripada dominasi oleh orang Manchu dan gangguan asing.[78] Para revolusioner yang dipacu oleh Anti-Manchuisme seperti Chen Tianhua (1875–1905), Zou Rong (1885–1905), dan Zhang Binglin (1868–1936) cuba memupuk kesedaran perkauman yang menurut mereka hilang dalam kalangan rakyat, dan menggambarkan orang Manchu sebagai "barbar" yang tidak layak memerintah orang Han.[79] Risalah-risalah Chen yang tersebar luas mendakwa bahawa "bangsa Han" ialah satu keluarga besar yang berasal dari Maharaja Kuning.[80]

Edisi pertama (Nov. 1905) majalah Minbao 民報 ("Jurnal Rakyat"),[81] yang diasaskan di Tokyo oleh revolusioner Tongmenghui, menampilkan Maharaja Kuning pada kulit depannya dan menyebut Huangdi sebagai "nasionalis agung pertama dunia".[82] Ia merupakan salah satu daripada beberapa majalah nasionalis yang memaparkan Huangdi di muka depan pada awal abad ke-20.[83]

Hakikat bahawa Huangdi bermaksud "maharaja kuning" turut menyokong teori bahawa beliau ialah pengasas kepada "bangsa kuning".[84]

Zaman Republik

Imej atas: Wang kertas lima yuan Cina yang memaparkan wajah Maharaja Kuning, dikeluarkan pada tahun 1912 oleh kerajaan Republik China yang baru ditubuhkan
Imej bawah: Wang kertas 100 yuan yang memaparkan Maharaja Kuning, dikeluarkan pada tahun 1938 oleh Rizab Persekutuan China dalam Kerajaan Sementara Republik China (1937–40), sebuah rejim boneka Jepun di China Utara

Maharaja Kuning terus dihormati selepas Revolusi 1911 yang menumbangkan Dinasti Qing. Pada tahun 1912, misalnya, wang kertas dengan wajah Huangdi telah diterbitkan oleh kerajaan republik yang baru.[85] Selepas tahun 1911, simbolisme Huangdi berubah daripada tokoh asal bangsa Han kepada nenek moyang kepada seluruh penduduk pelbagai etnik di China.[86] Di bawah ideologi Lima Kaum Bersatu di Bawah Satu Negara, Huangdi dianggap sebagai nenek moyang bersama bagi orang Han, orang Manchu, orang Mongol, orang Tibet, dan orang Hui, yang dikatakan membentuk Zhonghua minzu, iaitu bangsa Cina dalam erti luas.[86] Sebanyak enam belas upacara negara telah diadakan antara tahun 1911 dan 1949 bagi menghormati Huangdi sebagai "nenek moyang pengasas bangsa Cina" (中華民族始祖) malah juga sebagai "nenek moyang peradaban manusia" (人文始祖).[85]

Signifikan moden

Tokong Xuanyuan, didedikasikan untuk penyembahan Huangdi, di Daerah Huangling, Yan'an, Shaanxi

Kultus Maharaja Kuning telah diharamkan di Republik Rakyat China sehingga akhir Revolusi Kebudayaan.[87] Larangan itu ditamatkan pada 1980-an apabila kerajaan menghidupkan semula "kultus Maharaja Kuning".[88] Sejak dekad itu, kultus tersebut dihidupkan semula dan frasa yang berkaitan dengan "keturunan Yan dan Huang" kadang-kadang digunakan oleh negara China dalam merujuk kepada orang berketurunan Cina.[89] Sebagai contoh, pada tahun 1984, Deng Xiaoping berhujah demi penyatuan semula China bahawa "Taiwan berakar dalam hati keturunan Maharaja Kuning", manakala pada tahun 1986 pihak PRC memuji angkasawan Cina-Amerika Taylor Wang sebagai keturunan Maharaja Kuning pertama yang mengembara ke angkasa lepas.[90]

Pada awal 1980-an, Parti Komunis China telah membincangkan secara dalaman sama ada penggunaan simbol Huangdi boleh menyinggung etnik minoriti di China. Selepas merujuk pakar dari Universiti Peijing, Akademi Sains Sosial China, dan Institut Kebangsaan Hal Ehwal Etnik, Jabatan Propaganda Pusat mengesyorkan pada 27 Mac 1985 agar Parti menggunakan istilah Zhonghua Minzu – iaitu "bangsa China" secara luas – dalam kenyataan rasmi, tetapi membenarkan frasa "anak dan cucu Yandi dan Huangdi" digunakan dalam kenyataan tidak rasmi, khususnya untuk hubungan dengan Hong Kong, rakyat Taiwan, dan orang Cina perantauan.[91]

Selepas berundur ke Taiwan pada akhir Perang Saudara China pada tahun 1949, Chiang Kai-shek dan Kuomintang (KMT) memutuskan bahawa Republik China akan terus memperingati Maharaja Kuning pada 4 April, iaitu Perayaan Qingming, namun beliau dan tiga presiden selepasnya tidak pernah hadir sendiri dalam upacara tersebut.[92] Pada tahun 1955, KMT, yang ketika itu dipimpin oleh penutur Mandarin dan masih bercita-cita untuk menawan semula tanah besar China, menaja filem Anak-anak Maharaja Kuning (Huangdi zisun 黃帝子孫), yang kebanyakannya dirakam dalam Bahasa Hokkien Taiwan dan memaparkan babak opera rakyat Taiwan. Diarahkan oleh Bai Ke (1914–1964), bekas pembantu kepada Yuan Muzhi, filem ini merupakan propaganda untuk meyakinkan penutur Taiyu bahawa mereka berkongsi darah dengan penduduk tanah besar.[93]

Pada tahun 2009, Ma Ying-jeou menjadi presiden ROC pertama yang menghadiri sendiri upacara Qingming untuk Huangdi, di mana beliau menyatakan bahawa budaya Cina dan keturunan bersama daripada Maharaja Kuning menyatukan rakyat dari Taiwan dan tanah besar.[92][94] Pada tahun yang sama, Lien Chan bekas Naib Presiden ROC dan kini Pengerusi Kehormat Kuomintang bersama isterinya Lien Fang Yu turut memberi penghormatan di Makam Maharaja Kuning di Daerah Huangling, Yan'an, tanah besar China.[92][95]

Pengkaji kajian jantina Louis Crompton[96][97][98] memetik laporan Ji Yun dalam karya populernya Catatan Pondok Yuewei (1800), bahawa ada pihak mendakwa Maharaja Kuning ialah orang Cina pertama yang mempunyai teman lelaki. Ji Yun menolak dakwaan tersebut.[99] Beliau menyatakan ia mungkin hanyalah sandaran palsu.[100]

Hari ini, Xuanyuanjiao yang berpusat di Taiwan mewakili bentuk penyembahan Huangdi yang tersusun dan bergabung dengan ortodoksi Konfusianisme.

Unsur-unsur mitos Huangdi

Sebuah batu bersurat bertapak kura-kura di Shou Qiu yang dipercayai sebagai tempat kelahiran Maharaja Kuning.

Kehidupan awal

Menurut Huangfu Mi (215–282), Maharaja Kuning lahir di Shou Qiu ("Bukit Panjang Umur"),[101] yang kini terletak di pinggir bandar Qufu di Wilayah Shandong. Mula-mula, baginda tinggal bersama puaknya di rantau barat laut dekat Sungai Ji (yang dipercayai merupakan Sungai Fen di Shanxi[102]). Kemudian, baginda berhijrah ke Zhuolu yang kini dalam Wilayah Hebei,[103] di mana baginda menjadi seorang petani dan menjinakkan enam jenis binatang yang istimewa, iaitu beruang (熊), beruang perang (羆), pí (貔) dan xiū (貅) yang kemudiannya bergabung menjadi satu makhluk Pixiu, chū (貙), dan harimau (虎).[103] Oleh itu, Ye Shuxian mengaitkan Maharaja Kuning dengan legenda-legenda beruang yang diperdengarkan di kalangan kaum-kaum Asia timur laut dan juga legenda Dangun.[104]

Maharaja Kuning dan Maharaja Yan merupakan ketua-ketua bagi sebuah puak[103] ataupun segabungan dua puak[102] dekat Sungai Kuning, pada satu zaman yang disebut oleh buku sejarah China moden sebagai "masyarakat primitif."[103] Maharaja Yan berasal dari sebuah kawasan yang berlainan dekat Sungai Jiang (yang disangka sebagai Sungai Wei pada zaman sekarang).[102] Kedua-dua maharaja ini hidup pada zaman yang penuh dengan peperangan.[105] Setelah Maharaja Yan terbukti tidak dapat menenteramkan keadaan dalam wilayahnya, Maharaja Kuning berusaha mengukuhkan penguasaannya ke atas berbilang paksi yang saling berperang itu.[105]

Pencapaian

Gambaran Maharaja Kuning pada makam dari pertengahan abad ke-2 M. Kata prasasti: "Maharaja Kuning mewujudkan dan mengubah pelbagai perkara; baginda mencipta senjata dan sistem sawah; baginda mencipta baju dan seluar, serta menubuhkan istana dan rumah."[106]

Menurut kisah Cina tradisional, Maharaja Kuning dikenang kerana meningkatkan mata pencarian para pemburu yang berpindah-randah dalam puaknya. Baginda mengajar mereka membina tempat berteduh, menjinakkan haiwan liar, dan bercucuk tanam.[107] Di samping itu, baginda juga dikatakan mencipta pedati, perahu dan pakaian.[107]

Menurut catatan tradisional, Maharaja Kuning juga merangsang ahli sejarah Cangjie untuk mencipta sistem tulisan Cina yang pertama, iaitu tulisan tulang nujum,[107] sementara isteri utamanya Leizu mencipta penternakan ulat sutera dan mendidik rakyat jelata untuk menenun kain sutera dan mencelup warna pakaian.[107]

Di satu ketika dalam pemerintahan baginda, Maharaja Kuning dikatakan pernah berangkat ke Laut Timur dan bersemuka dengan makhluk yang boleh bertutur iaitu Bai Ze yang mengajar beliau pengetahuan tentang segala makhluk ghaib.[108][109] Makhluk ini menjelaskan kepada baginda bahawa terdapat 11,522 (atau 1,522) jenis makhluk ghaib.[108][109]

Ukiran Chi You, musuh ketat Maharaja Kuning di Pertempuran Zhuolu, pada makam dinasti Han.

Peperangan

Menurut kisah turun-temurun, Maharaja Yan berdepan dengan ancaman "Sembilan Li" (九黎) yang diketuai oleh Chi You yang berkepala gangsa[103] dan saudara-saudaranya yang bertanduk 81 dan bermata empat[110] lalu ditewaskan. Yan berlari ke Zhuolu untuk memohon Maharaja Kuning. Ini disusuli oleh Pertempuran Zhuolu, apabila Maharaja Kuning menggunakan mergastua jinaknya sementara Chi You menggelapkan langit dengan menghembuskan kabus yang sungguh tebal.[111] Oleh itu, baginda membangunkan Rata Tunjuk Selatan yang dipandunya untuk memimpin bala tenteranya keluar daripada kabus itu.[110][111] Kemudian, baginda menyeru puaka kemarau Nuba untuk memadamkan ribut yang dihasilkan oleh Chi You.[110][111] Kemudian, baginda menghapuskan puak Sembilan Li sebelum bermusuhan pula dengan Maharaja Yan lalu menewaskannya di kota Banquan[103] dan mengambil tempatnya sebagai pemerintah utama.[105]

Kemangkatan

Maharaja Kuning dipercayai telah hidup selama lebih seratus tahu sebelum bertemu dengan seekor burung cenderawasih dan seekor makhluk qilin dan akhirnya mangkat.[112] Dua buah makam dibina di Shaanxi di dalam perkarangan Makam Maharaja Kuning, di samping yang lain-lain di wilayah Henan, Hebei dan Gansu.[113]

Sesetengah Orang Cina zaman sekarang mengganggap diri mereka sebagai "Keturunan Yan dan Huang",[107] sementara kelompok minoriti bukan Han di China mungkin memiliki mitos tersendiri ataupun tidak dikira sebagai keturunan maharaja ini.[114]

Maksud sebagai dewa

Simbol pusat alam semesta

Tokong Huangdi di Jinyun, Lishui, Zhejiang, China
Tokong Huangdi, Bandar Xinzheng, Wilayah Henan

Sebagai Dewa Kuning dengan Empat Wajah (黃帝四面 Huángdì Sìmiàn), beliau melambangkan pusat alam semesta dan visi kesatuan yang mengawal empat arah. Dalam Huangdi Sijing ("Empat Kitab Huangdi") dijelaskan bahawa mengatur "hati di dalam membawa ketertiban di luar". Untuk memerintah, seseorang mesti "merendahkan dirinya" dengan meninggalkan emosi, "kering seperti mayat", dan tidak membenarkan dirinya dibawa arus seperti yang dilakukan oleh Maharaja Kuning sendiri semasa tiga tahun pengasingannya di Gunung Bowang untuk mencari dirinya, menurut mitos. Amalan ini mencipta kekosongan dalaman di mana semua daya ciptaan terkumpul, dan lebih tidak tentu mereka kekal, lebih besar kekuatan yang terhasil.[115]

Dari pusat inilah keseimbangan dan keharmonian terpancar keseimbangan organ dalaman menjadi keharmonian antara individu dan persekitaran. Sebagai pemerintah pusat, Maharaja Kuning ialah lambang kepekatan atau pemusatan semula diri. Melalui kawalan kendiri dan penguasaan tubuh sendiri, seseorang menjadi berkuasa secara luaran. Pusat juga merupakan titik penting dalam mikro-kosmos, di mana alam dalaman dilihat sebagai altar. Tubuh ialah satu alam semesta, dan dengan menyelami dirinya serta menggabungkan struktur asas alam ini, si bijaksana akan mendapat akses ke pintu-pintu Langit, satu-satunya titik komunikasi antara Langit, Bumi dan Manusia. Pusat ialah titik pertembungan antara dalam dan luar, pengecutan kekacauan ke titik yang sama jauh dari semua arah. Ia tempat yang bukan tempat, di mana segala penciptaan lahir dan lenyap.[115]

Dewa Agung Puncak Tengah (中岳大帝 Zhōngyuè Dàdì) ialah gelaran lain yang mewakili Huangdi sebagai pusat ciptaan, paksi dunia (yang dalam mitologi Cina ialah Gunung Kunlun) manifestasi susunan ilahi dalam realiti fizikal, yang membuka jalan kepada keabadian.[29]

Tokong Puncak Tengah, Gunung Song, di Henan.

Sebagai nenek moyang

Sepanjang sejarah, beberapa pemerintah dan dinasti telah mendakwa (atau didakwa) sebagai keturunan Maharaja Kuning. Shiji oleh Sima Qian mempersembahkan Huangdi sebagai nenek moyang dua pemerintah lagenda Yao dan Shun, dan mengesan beberapa garis keturunan dari Huangdi kepada pengasas dinasti Xia, Shang, dan Zhou. Sima Qian juga mendakwa bahawa Liu Bang, maharaja pertama dinasti Han, merupakan keturunan Huangdi. Beliau percaya bahawa rumah pemerintah Qin juga berasal daripada Maharaja Kuning, namun dengan menyatakan bahawa Qin Shihuang ialah anak kepada canselor Qin, Lü Buwei, beliau mungkin cuba mengecualikan Maharaja Pertama daripada keturunan Huangdi.

Mendakwa keturunan daripada leluhur terbilang kekal menjadi alat legitimasi politik yang lazim. Wang Mang (kira-kira 45 SM – 23 M), dari dinasti Xin yang singkat, mendakwa sebagai keturunan Maharaja Kuning untuk mengesahkan penggulingannya ke atas Han.[116] Beliau mengisytiharkan pada Januari tahun 9 M: "Saya tiada kebajikan, [namun] saya bergantung pada hakikat bahawa saya adalah keturunan moyang mulia saya, Maharaja Kuning..."[117] Sekitar dua abad kemudian, seorang pakar ritual bernama Dong Ba 董巴, yang berkhidmat di istana Cao Wei, mengemukakan idea bahawa keluarga Cao ialah keturunan Huangdi melalui Maharaja Zhuanxu.[118]

Semasa zaman Tang, pemerintah bukan-Han juga mendakwa sebagai keturunan Maharaja Kuning demi prestij peribadi dan kebangsaan serta untuk menghubungkan diri mereka dengan Tang.[119] Kebanyakan keluarga bangsawan Cina turut mendakwa sebagai keturunan Huangdi.[120] Amalan ini mantap semasa zaman Tang dan Song, apabila ratusan klan membuat tuntutan demikian. Sokongan utama untuk teori ini – seperti dicatatkan dalam Tongdian (801 M) dan Tongzhi (pertengahan abad ke-12) – ialah kenyataan dalam Shiji bahawa 25 anak lelaki Huangdi diberikan 12 nama keluarga berbeza, dan nama-nama ini kemudiannya berkembang menjadi semua nama keluarga Cina.[121] Selepas Maharaja Zhenzong (p. 997–1022) dari dinasti Song bermimpi tentang satu figura yang dikatakan sebagai Maharaja Kuning, keluarga diraja Song mula mendakwa Huangdi sebagai nenek moyang mereka yang pertama.[122]

Beberapa klan orang Cina perantauan yang menyimpan silsilah keluarga juga menjejaki asal-usul mereka kepada Huangdi, menjelaskan nama keluarga berbeza sebagai perubahan nama yang dikatakan berasal dari 14 nama keluarga keturunan Huangdi.[123] Ramai klan Cina, baik di luar negara mahupun dalam negara, mendakwa Huangdi sebagai nenek moyang untuk memperkukuh rasa ke-Cinaan mereka.[124]

Gun, Yu, Zhuanxu, Zhong, Li, Shujun, dan Yuqiang ialah pelbagai maharaja, dewa, dan wira yang juga dikatakan sebagai keturunan Huangdi. Bangsa Huantou, Miaomin, dan Quanrong juga dikatakan berasal dari Huangdi.[125]

Tarikh tradisional

Martino Martini, seorang Jesuit abad ke-17 yang, berdasarkan rekod sejarah Cina, mengira bahawa pemerintahan Maharaja Kuning bermula pada tahun 2697 SM. Tarikh ini masih digunakan hingga kini.

Walaupun kalendar Cina tradisional tidak menandakan tahun secara berterusan, beberapa ahli astronomi Dinasti Han cuba menentukan tahun kehidupan dan pemerintahan Maharaja Kuning. Pada tahun 78 SM, semasa pemerintahan Maharaja Zhao dari Han, seorang pegawai bernama Zhang Shouwang (張壽望) mengira bahawa 6,000 tahun telah berlalu sejak zaman Huangdi; namun cadangan beliau ditolak oleh istana yang mendakwa hanya 3,629 tahun telah berlalu.[126] Dalam kalendar Julian proleptik, kiraan istana akan meletakkan Maharaja Kuning pada akhir abad ke-38 SM, berbanding abad ke-27 SM yang lebih konvensional hari ini.

Semasa misi Jesuit di China pada abad ke-17, para Jesuit berusaha menentukan tahun yang patut dianggap sebagai epok bagi kalendar Cina. Dalam karya beliau Sinicae historiae decas prima (diterbitkan di Munich pada 1658), Martino Martini (1614–1661) menetapkan kenaikan takhta Huangdi pada tahun 2697 SM, tetapi memulakan kalendar Cina dengan pemerintahan Fuxi, yang dikatakan bermula pada 2952 SM.[127] "Jadual kronologi maharaja-maharaja Cina" (Tabula chronologica monarchiae sinicae; 1686) oleh Philippe Couplet (1623–1693) turut memberikan tarikh sama untuk Maharaja Kuning.[128] Tarikh-tarikh Jesuit ini menimbulkan minat besar di Eropah, di mana ia digunakan untuk perbandingan dengan kronologi Alkitab.[129] Kronologi Cina moden secara umumnya menerima tarikh Martini, kecuali selalunya meletakkan pemerintahan Huangdi bermula pada 2698 SM (lihat perenggan seterusnya) dan mengecualikan pendahulu Huangdi iaitu Fuxi dan Shennong, yang dianggap "terlalu lagenda untuk dimasukkan".[130]

Helmer Aslaksen, ahli matematik di Universiti Nasional Singapura yang pakar dalam kalendar Cina, menjelaskan bahawa mereka yang menggunakan tahun 2698 SM sebagai tahun pertama mungkin berbuat demikian kerana mahu "tahun 0 sebagai titik permulaan", atau kerana "mereka menganggap Maharaja Kuning memulakan tahunnya dengan titik solstis musim sejuk 2698 SM", yang menjelaskan perbezaan dengan tahun 2697 SM seperti dikira oleh para Jesuit.[131]

Bermula pada tahun 1903, penerbitan radikal mula menggunakan tarikh kelahiran yang diunjurkan bagi Maharaja Kuning sebagai tahun pertama kalendar Cina.[78] Pelbagai akhbar dan majalah mencadangkan tarikh yang berbeza. Jiangsu, misalnya, mengira tahun 1905 sebagai tahun 4396 (menjadikan 2491 SM sebagai tahun pertama kalendar Cina), manakala Minbao (organisasi Tongmenghui) mengira tahun 1905 sebagai tahun 4603 (tahun pertama: 2698 SM).[132] Liu Shipei (1884–1919) mencipta Kalendar Maharaja Kuning untuk menunjukkan kesinambungan bangsa dan budaya Han sejak zaman purba. Tiada bukti kalendar ini digunakan sebelum abad ke-20.[133] Kalendar Liu bermula dengan kelahiran Huangdi, yang dianggarkan pada tahun 2711 SM.[134] Apabila Sun Yat-sen mengisytiharkan penubuhan Republik China pada 2 Januari 1912, beliau mengisytiharkan bahawa itu adalah hari ke-12 bulan ke-11 tahun 4609 (epok: 2698 SM), tetapi negara akan mula menggunakan kalendar solar dan mengira 1912 sebagai tahun pertama Republik.[135] Jadual kronologi dalam edisi 1938 kamus Cihai mengikuti Sun Yat-sen dengan menggunakan 2698 sebagai tahun kenaikan Huangdi; kronologi ini kini "banyak diulang, dengan sedikit variasi".[136]

Catatan

1 Juga dialih huruf sebagai Huang-ti dan Hwang-ti.

Rujukan

  1. ^ Birrell 1993, halaman 48.
  2. ^ a b c d e f g h i Templat:Cite Shiji
  3. ^ Storm, Rachel (2011). Sudell, Helen (penyunting). Myths & Legends of India, Egypt, China & Japan (ed. 2nd). Wigston, Leicestershire: Lorenz Books. m/s. 176.
  4. ^ a b c d e Chang 1983, halaman 2
  5. ^ a b c Windridge, Charles (2003). Tong Sing: The Book of Wisdom: Based on the Ancient Chinese Almanac. Cheng Kam Fong (rundingan) (ed. Edisi Disemak). New York: Barnes & Noble Books. m/s. 59, 107. ISBN 978-0-7607-4535-9. OCLC 54439373.
  6. ^ "Huangdi" (dalam bahasa Inggeris). Encyclopedia Britannica. Dicapai pada 2023-05-22.
  7. ^ a b Ching, Julia (1996). "Agama-agama Asia Timur". Dalam Oxtoby, Willard Gurdon (penyunting). World Religions: Eastern Traditions (ed. 1st). Don Mills, Ontario: Oxford University Press. m/s. 355–356. ISBN 0195407504. OL 574352M. Dicapai pada 2023-11-27.
  8. ^ Ivanhoe, Philip J.; Van Norden, Bryan W. (2005). Readings in Classical Chinese Philosophy (ed. 2nd). Indianapolis: Hackett Publishing Company. m/s. 380. ISBN 0-87220-781-1. OCLC 60826646.
  9. ^ Su 2017, halaman 50
  10. ^ Witzel, Morgen (2019-12-06). A History of Leadership (dalam bahasa Inggeris). Routledge. m/s. 89. ISBN 978-1-351-66649-7.
  11. ^ Allan 1984, m/s. 245: "Hanya selepas 'Maharaja Pertama' dari Qin menamakan dirinya Shi Huangdi, barulah huangdi merujuk kepada pemerintah duniawi dan bukan lagi kepada Tuan Agung"
  12. ^ Major 1993, m/s. 18: "Teokrat sesuai untuk menggambarkan sifat pemikiran China purba yang menganggap dewa-dewi sebagai tuhan tertinggi, pemerintah mitos/ilahiah, atau nenek moyang diraja yang didewakan: makhluk agung yang merentas alam sakral dan duniawi."
  13. ^ a b Allan 1991, halaman 65.
  14. ^ Walters 2006, m/s. 39.
  15. ^ Engelhardt (2008), m/s. 504-505.
  16. ^ An Liu; John S. Major (2010). The Huainanzi: A Guide to the Theory and Practice of Government in Early Han China. Columbia University Press. ISBN 978-0231142045. hlm. 117, nota 11.
  17. ^ a b Nienhauser 1994, m/s. 1, nota 6.
  18. ^ Shanhaijing Bab 7 petikan: "軒轅之國 [...] 人面蛇身, 尾交首上."
  19. ^ Richard E. Strassberg (penterjemah). (2018) A Chinese Bestiary: Strange Creatures from the Guideways through Mountains and Seas, edisi pertama. hlm. 173
  20. ^ a b Sun & Kistemaker (1997), m/s. 120–123.
  21. ^ Giles 1898, m/s. 338, dipetik dalam Unschuld & Tessenow 2011, halaman 5.
  22. ^ Nienhauser 1994, m/s. 1, nota 3.
  23. ^ Mathieu 1984, m/s. 29, p. 243.
  24. ^ Ye 2007.
  25. ^ Xu, Shen. "13: 女部". Dalam Sturgeon, Donald (penyunting). 說文解字 [Shuowen Jiezi] (dalam bahasa Literary Chinese) (ed. Digital). China: Chinese Text Project. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 Julai 2025. Dicapai pada 2 Julai 2025. 姬：黄帝居姬水，以为姓。从女𦣞声。
  26. ^ Poo 2011, m/s. 20.
  27. ^ Espesset 2007, m/s. 1080.
  28. ^ Espesset (2007), m/s. 22–28.
  29. ^ a b Fowler (2005), m/s. 200–201.
  30. ^ Sun & Kistemaker (1997), m/s. 120.
  31. ^ SCPG Publishing Corp. The Deified Human Face Petroglyphs of Prehistoric China. World Scientific, 2015. ISBN 1938368339. hlm. 239: dalam Hetudijitong dan Chunqiuhechengtu, Maharaja Kuning dikenalpasti sebagai Dewa Guruh.
  32. ^ Yang, Lihui; An, Deming. Handbook of Chinese Mythology. ABC-CLIO, 2005. ISBN 157607806X. hlm. 138
  33. ^ Wu 1982, dan nota hujung bab.
  34. ^ Puett 2001, halaman 93 (penerangan tentang matlamat umum Gu); Lewis 2007, halaman 545 (maklumat lain).
  35. ^ Allan 1991, halaman 64.
  36. ^ Lewis 2007, halaman 545.
  37. ^ Lewis 2007.
  38. ^ Lewis 2007, halaman 556: "sarjana moden mitologi secara amnya bersetuju bahawa raja-raja bijaksana ialah transformasi tokoh ghaib terdahulu yang dijadikan separa manusia, yang pernah memainkan peranan dalam ritual syamanisme, mitos kosmogoni, atau kisah asal usul puak dan suku."
  39. ^ Lewis 2007, halaman 565; Sterckx 2002, halaman 95.
  40. ^ a b Lewis 1990, m/s. 314, nota 116.
  41. ^ a b c Allan 1991, m/s. 65.
  42. ^ Puett 2001, m/s. 97.
  43. ^ Lewis 1990, m/s. 314, nota 116 (huang 黄 sebagai varian); Allan 1991, m/s. 65 (huang 黄 sebagai aksara pantang).
  44. ^ Mitarai 1967.
  45. ^ Puett 2001, m/s. 246–47, nota 16.
  46. ^ Lewis 1990, m/s. 194.
  47. ^ Lewis 1990, m/s. 179–82.
  48. ^ Allan 1991, m/s. 175.
  49. ^ a b Allan 1991, m/s. 73.
  50. ^ Allan 1991, m/s. 64, 73, 175: "Dalam annal Xia dalam Shiji, keturunan Xia dijejak daripada Yu 禹 kembali kepada Huang Di, Tuan Kuning"; "tuan alam bawah dan Mata Air Kuning, maka rapat kaitannya dengan Xia"; "Menjelang zaman Han, nenek moyang Xia, Maharaja Kuning, yang asalnya tuan alam bawah, telah ditransformasikan menjadi tokoh sejarah yang, bersama keturunannya Zhuan Xu, memerintah sebelum Yao."
  51. ^ Su 2017, halaman 50
  52. ^ Falkenhausen 2006, m/s. 165 ("Teks zaman Negeri-Negeri Berperang mencatat pelbagai usaha menyelaras semua atau kebanyakan puak dalam lingkungan budaya Zhou di bawah satu salasilah umum yang berasal daripada tokoh mitos Maharaja Kuning (Huangdi), yang mungkin dicipta untuk tujuan tersebut").
  53. ^ LeBlanc 1985–1986, halaman 53; Seidel 1969, halaman 21; Jan 1981, halaman 118; Chang 2007, halaman 122; Puett 2001, halaman 112; Yates 1997, halaman 18; von Glahn 2004, halaman 38
  54. ^ Puett 2001, halaman 112
  55. ^ Yates 1997, m/s. 19.
  56. ^ Sun 2000, m/s. 69.
  57. ^ Puett 2002, m/s. 303; LeBlanc 1985–1986, m/s. 50–51.
  58. ^ von Glahn 2004, m/s. 38; Lewis 2007, m/s. 565.
  59. ^ von Glahn 2004, m/s. 43.
  60. ^ von Glahn 2004, m/s. 38.
  61. ^ Yi 2010, "Yan–Huang chuanshuo" 炎黄传说; 到了司马迁《史记》才有较系统记述.... 《史记·五帝本纪》整合成了一个相对完整的故事; Lewis 1990, m/s. 174; Birrell 1994, m/s. 86.
  62. ^ Loewe 1998, m/s. 977.
  63. ^ Nienhauser 1994, m/s. 18.
  64. ^ a b Chinareviewnews.com, "Permaisuri dan selir paling hodoh sepanjang zaman" 歷代后妃中的超級醜女 Diarkibkan 22 Disember 2010 di Wayback Machine
  65. ^ Big5.huaxia.com, "Momu dan Maharaja Kuning mencipta cermin" 嫫母與軒轅作鏡 Diarkibkan 12 Jun 2011 di Wayback Machine
  66. ^ Sautman 1997, halaman 81
  67. ^ Vankeerberghen 2007, m/s. 300–301.
  68. ^ Dai De (penyunting). "五帝德". Da Dai Liji 大戴禮記 (dalam bahasa Cina).
  69. ^ Zhang Hanmo (張瀚墨) (8 Februari 2017). "From Myth to History: Historicizing a Sage for the Sake of Persuasion in the Yellow Emperor Narratives". Journal of Chinese Humanities. Brill. 3 (1): 91–116 di hlm. 100. doi:10.1163/23521341-12340045. ISSN 2352-1333.
  70. ^ Salamone, Frank A. (2004). Levinson, David (penyunting). Encyclopedia of Religious Rites, Rituals, and Festivals. New York: Routledge. m/s. 431. ISBN 0-415-94180-6.
  71. ^ Unschuld & Tessenow 2011, m/s. 5.
  72. ^ Templat:Multiref2
  73. ^ Engelhardt 2008, m/s. 506.
  74. ^ Lagerwey 1987, m/s. 254.
  75. ^ Komjathy 2013, m/s. 173, 186 nota 77.
  76. ^ Duara 1995, m/s. 76.
  77. ^ Sun 2000, halaman 69
  78. ^ a b c Dikötter 1992, m/s. 116.
  79. ^ Dikötter 1992, m/s. 117–18.
  80. ^ Dikötter 1992, m/s. 117.
  81. ^ Chow 1997, m/s. 49.
  82. ^ Sun 2000, m/s. 77–78; Dikötter 1992, m/s. 116, nota 73.
  83. ^ Dikötter 1992, m/s. 116, nota 73.
  84. ^ Chow 2001, m/s. 59.
  85. ^ a b Liu 1999, m/s. 608–9.
  86. ^ a b Liu 1999, m/s. 609.
  87. ^ Sautman 1997, m/s. 79–80.
  88. ^ Sautman 1997, m/s. 80.
  89. ^ Sautman 1997, m/s. 80–81.
  90. ^ Sautman 1997, m/s. 81.
  91. ^ Schoenhals 2008, m/s. 121–22.
  92. ^ a b c "Presiden Ma memberi penghormatan sendiri kepada Maharaja Kuning", China Post, Formosa, 4 September 2010
  93. ^ Zhang 2013, m/s. 6.
  94. ^ Tan 2009, m/s. 40.
  95. ^ "10,000 rakyat China memberi penghormatan kepada Maharaja Kuning", China Daily, 4 September 2010[pautan mati kekal]
  96. ^ Louis Crompton (1925–2009), UNL
  97. ^ https://web.archive.org/web/20130316002639/http://involved.unl.edu/lgbtqa/crompton.php |archive-url= missing title (bantuan), Biasiswa Louis Crompton, diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2013, dicapai pada 4 April 2012
  98. ^ Dana Biasiswa Louis Crompton, NU Foundation, diarkibkan daripada yang asal pada 18 Mei 2012, dicapai pada 4 April 2012
  99. ^ Crompton 2003, m/s. 214.
  100. ^ Yun, Ji, "Huaixi zazhi er" 槐西雜志二 [Catatan Rawak dari Huaixi, Bahagian 2], Yuewei caotang biji 閱微草堂筆記, 雜說稱孌童始黃帝, 殆出依托
  101. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Nienhauser 1n6
  102. ^ a b c Pulleybank 2000 [halaman diperlukan].
  103. ^ a b c d e f Dai & Gong 2003, halaman 32.
  104. ^ Ye 2007 [halaman diperlukan].
  105. ^ a b c Haw 2007.
  106. ^ Birrell 1993, halaman 48.
  107. ^ a b c d e Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama tonsi2
  108. ^ a b iFeng.com,"The traitor Bai Ze" 背叛者白澤 Diarkibkan 2011-07-20 di Wayback Machine (Cina); dari Xu 2008. Diterima pada 2010-09-04.
  109. ^ a b Ge 2005, halaman 474.
  110. ^ a b c Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama history1
  111. ^ a b c Big5.china.com.cn,"Peperangan hebat Huangdi ke atas Chi You, dan rata yang menunjuk ke selatan" 黃帝大戰蚩尤與指南車 (Cina). Diterima pada 2010-08-22.
  112. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Giles 338
  113. ^ China.org.cn, "Mausoleums of the Yellow Emperor." Retrieved on 2010-08-29.
  114. ^ Sautman 1997, halaman 83.
  115. ^ a b Lévi (2007), m/s. 674.
  116. ^ Loewe 2000, m/s. 542.
  117. ^ Wang 2000, m/s. 168–169.
  118. ^ Goodman 1998, m/s. 145.
  119. ^ Lewis 2009, m/s. 202; Abramson 2008, m/s. 154.
  120. ^ Engelhardt 2008, m/s. 505.
  121. ^ Ebrey 2003, m/s. 171.
  122. ^ Lagerwey 1987, m/s. 258.
  123. ^ Pan 1994, m/s. 10–12.
  124. ^ Sautman 1997, m/s. 79.
  125. ^ Yang, An & Turner 2005, m/s. 143.
  126. ^ Loewe 2000, m/s. 691, merujuk kepada Buku Han Kemudian, bab 21A, hlm. 978 edisi standard Zhonghua shuju.
  127. ^ Mungello 1989, m/s. 132.
  128. ^ Lach & van Kley 1994, m/s. 1683.
  129. ^ Mungello 1989, m/s. 133.
  130. ^ Mungello 1989, m/s. 131–32 (rujukan pada hlm. 132).
  131. ^ Helmer Aslaksen, "The Mathematics of the Chinese Calendar," Diarkibkan April 24, 2006, di Wayback Machine seksyen "Which Year is it in the Chinese Calendar?" (diambil pada 18-11-2011)
  132. ^ Wilkinson 2013, m/s. 519.
  133. ^ Cohen (2012), m/s. 1, 4.
  134. ^ Kaske 2008, m/s. 345.
  135. ^ Wilkinson 2013, m/s. 507.
  136. ^ Mungello 1989, m/s. 131, nota 78.

Bibliografi

  • Allan, Sarah (1991), The Shape of the Turtle, Albany, NY: SUNY Press, ISBN 0-7914-0460-9.
  • Birrell, Anne (1993), Chinese Mythology: An Introduction, Baltimore: Johns Hopkins University Press, ISBN 0-8018-4595-5, 0-8018-6183-7.
  • Chang, K.C. [張光直] (1983), Art, Myth, and Ritual: The Path to Political Authority in Ancient China, Cambridge, MA: Harvard University Press, ISBN 0-674-04807-5, 0-674-04808-3.
  • Chang, Chun-shu (2007), The Rise of the Chinese Empire, Volume 1: Nation, State, and Imperialism in Early China, ca. 1600 B.C.–A.D. 157, Ann Arbor: University of Michigan Press, ISBN 978-0-472-11533-4.
  • Chow, Kai-wing (1997), "Imagining Boundaries of Blood: Zhang Binglin and the Invention of the Han 'Race' in Modern China", dalam Dikötter, Frank (penyunting), The Construction of Racial Identities in China and Japan: Historical and Contemporary Perspectives, Honolulu: University of Hawai'i Press, m/s. 34–52, ISBN 9622094430 External link in |chapter= (bantuan).
  • Crompton, Louis (2003), Homosexuality and Civilization, Cambridge, MA: Harvard University Press, ISBN 978-0-674-02233-1 (pbk.) Check |isbn= value: invalid character (bantuan).
  • Dai, Yi 戴逸; Gong, Shuduo 龔書鐸 (eds.-in-chief) (2003), Zhongguo tongshi: xuesheng caitu ban 中國通史––學生彩圖版 ["General history of China: illustrated edition for students"], vol. 1, Shiqian, Xia, Shang, Xizhou 史前 夏 商 西周 ["Prehistory, Xia, Shang, and Western Zhou"], Revised Hong Kong edition, Hong Kong: Zhineng jiaoyu chubanshe 智能敎育出版社 ["Intelligence Press"] Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)
  • Dikötter, Frank (1992), The Discourse of Race in Modern China, London: Hurst & Co., ISBN 1-85065-135-3
  • Duara, Prasenjit (1995), Rescuing History from the Nation: Questioning Narratives of Modern China, Chicago and London: University of Chicago Press, ISBN 0-226-16721-6 (pbk.) Check |isbn= value: invalid character (bantuan)
  • Ebrey, Patricia Buckley (1996), The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521435196.
  • Ge, Hong 洪葛 (2005), Gu Jiu 顧久 (penyunting), Baopuzi neipian 抱朴子內篇, Taipei: Taiwan shufang chuban youxian gongsi 台灣書房出版有限公司, ISBN 9789867332462 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan), 9867332466. (Cina)
  • Haw, Stephen G. (2007), Beijing: A Concise History, London and New York: Routledge, ISBN 9780415399067.
  • Hon, Tze-ki (2003), "National Essence, National Learning, and Culture: Historical Writings in Guocui xuebao, Xueheng, and Guoxue jikan", Historiography East & West, 1 (2): 242–86.
  • Hon, Tze-ki (2010), "From a Hierarchy in Time to a Hierarchy in Space: The Meanings of Sino-Babylonianism in Early Twentieth-Century China", Modern China, 36 (2): 136–69.
  • Huang, Dashou 黃大受 (1989), Zhongguo tongshi 中國通史 ["General history of China"], Wunan tushu chuban gufen youxian gongsi 五南圖書出版股份有限公司, ISBN 9789571100319 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)
  • Jan, Yün-hua (1981), "The Change of Images: The Yellow Emperor in Ancient Chinese Literature", Journal of Oriental Studies, 19 (2): 117–37.
  • Kaske, Elizabeth (2008), The Politics of Language in Chinese Education, 1895–1919, Leiden: Brill, ISBN 9789004163676.
  • Lach, Donald F.; van Kley, Edwin J. (1994), Asia in the Making of Europe, Volume III, A Century of Advance, Book Four, East Asia, Chicago: University of Chicago Press, ISBN 978-0226467344.
  • LeBlanc, Charles (1985–1986), "A Re-examination of the Myth of Huang-ti", Journal of Chinese Religions, 13–14: 45–63CS1 maint: date format (link).
  • Lewis, Mark Edward (1990), Sanctioned Violence in Early China, Albany, NY: SUNY Press, ISBN 0-7914-0076-X; 0-7914-0077-8.
  • Lewis, Mark Edward (2009), "The mythology of early China", dalam John Lagerwey and Mark Kalinowski (penyunting), Early Chinese Religion: Part One: Shang through Han, Leiden and Boston: Brill, m/s. 543–594, ISBN 978-90-04-16835-0.
  • Liu, Li (1999), "Who were the ancestors? The origins of Chinese ancestral culture and racial myths", Antiquity, 73 (281): 602–13.
  • Mitarai, Masaru 御手洗 勝, "Kōtei densetsu ni tsuite 黃帝伝説について ["About the legend of the Yellow Emperor"]", Hiroshima daigaku bungaku kiyō 広島大学文学部紀要 ["Bulletin of the Literature Department of Hiroshima University"], 27: 33–59 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan); Italic or bold markup not allowed in: |journal= (bantuan).
  • Mungello, David E. (1989) [1985], Curious Land: Jesuit Accommodation and the Origins of Sinology, Honolulu: University of Hawai'i Press, ISBN 0-8248-1219-0.
  • Nienhauser, William H., Jr., penyunting (1994), The Grand Scribe's Records, Volume 1: The Basic Annals of Pre-Han China, Bloomington & Indianapolis: Indiana University press, ISBN 0253340217.
  • Puett, Michael (2001), The Ambivalence of Creation: Debates Concerning Innovation and Artifice in Early China, Stanford, CA: Stanford University Press, ISBN 0-8047-3623-5.
  • Pulleybank, Edwin G. (2000), "Ji 姬 and Jiang 姜: The Role of Exogamic Clans in the Organization of the Zhou Polity" (PDF), Early China, 25: 1–27.
  • Sautman, Barry (1997), "Myths of Descent, Racial Nationalism and Ethnic Minorities in the People's Republic of China", dalam Dikötter, Frank (penyunting), The Construction of Racial Identities in China and Japan: Historical and Contemporary Perspectives, Honolulu: University of Hawai'i Press, m/s. 75–95, ISBN 9622094430 External link in |chapter= (bantuan).
  • Seidel, Anna K. (1969), La divinisation de Lao Tseu dans le taoisme des Han ["The divinization of Laozi in Han-dynasty Taoism"], Paris: École française d'Extrême-Orient, ISBN 2855395534.
  • Sterckx, Roel (2002), The Animal and the Daemon in Early China, Albany, NY: SUNY Press, ISBN 0-7914-5269-7, 0-7914-5270-0.
  • Sun, Longji 孙隆基 (2000), "Qingji minzu zhuyi yu Huangdi chongbai zhi faming 清季民族主义与黄帝崇拜之发明 [Qing-period nationalism and the invention of the worship of Huangdi]", Lishi yanjiu 历史研究, 2000 (3): 68–79 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan); Italic or bold markup not allowed in: |journal= (bantuan); External link in |title= (bantuan).
  • Tan, Zhong 譚中 (May 1, 2009), "Cong Ma Yingjiu 'yaoji Huangdi ling' kan Zhongguo shengcun shizhi 從馬英九「遙祭黃帝陵」看中國生存實質", Haixia pinglun 海峽評論, 221: 40–44 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan); Italic or bold markup not allowed in: |journal= (bantuan).
  • Veith, Ilza (translation and introductory study) (2002) [1955], The Yellow Emperor's Classic of Internal Medicine, With a New Foreword by Ken Rose, Berkeley and Los Angeles: University of California Press, ISBN 0-520-22936-3.
  • Walters, Derek (2006), The Complete Guide to Chinese Astrology: The Most Comprehensive Study of the Subject Ever Published in the English Language, Watkins Publishing, ISBN 978-1-84293-111-0.
  • Wang, Hengwei 王恒伟 (2005), Zhongguo lishi jiangtang 中国历史讲堂 ["Lectures on Chinese history"], Beijing: Zhonghua shuju 中华书局, ISBN 962-8885-24-3 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)
  • Wang, Zhongfu 王仲孚 (1997), Zhongguo wenhua shi中國文化史 ["Chinese cultural history"], Wunan tushu chuban gufen youxian gongsi 五南圖書出版股份有限公司, ISBN 9789571114279 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan), 9571114278. (Cina)
  • Wilkinson, Endymion (2000), Chinese History: A Manual. Revised and enlarged, Cambridge (MA) and London: Harvard University Asia Center, ISBN 0-674-00247-4.
  • Windridge, Charles; Fong, Cheng Kam (2003) [1999], Tong Sing: The Chinese Book of Wisdom Based on the Ancient Chinese Almanac, Kyle Cathie Limited, ISBN 0-7607-4535-8.
  • Wu, Kuo-cheng (1982), The Chinese Heritage, New York: Crown, ISBN 0-517-54475X.
  • Xu, Lai 徐来 (2008), Xiangxiang zhong de dongwu: shanggu shidai de qiyi niaoshou 想象中的动物：上古时代的奇异鸟兽 ["Imaginary animals: the strange bird-beasts of high antiquity"], Shanghai: Shanghai wenyi chubanshe 上海文艺出版社, ISBN 9787806858264 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)
  • Ye, Shuxian 叶舒宪 (2007), Xiong tuteng: Zhonghua zuxian shenhua tanyuan 熊图腾：中华祖先神话探源 ["The bear totem: the origins of the Chinese ancestral myth"], Shanghai: Shanghai wenyi chubanshe 上海文艺出版社, ISBN 9787806858264 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)
  • Yin, Wei 殷伟 (2001), Zhongguo qinshi yanyi 中国琴史演义 ["The romance of the history of the Chinese zither"], Yunnan renmin chubanshe 云南人民出版社 ["Yunnan People's Press"] Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)
  • Zhao, Chunqing 赵春青; Qin, Wensheng 秦文生 (2002), Yuanshi shehui: Dongfang de shuguang 原始社会：东方的曙光 ["Primitive society: first light on the east"], volume 1 of Liu Wei 刘炜 (editor-in-chief), Zhonghua wenming chuanzhen 中華文明傳真 ["Portrait of Chinese civilization"], Shanghai: Shanghai cishu chubanshe 上海辞书出版社, ISBN 9620753143 Cite has empty unknown parameter: |author-name-separator= (bantuan). (Cina)


Ralat petik: Tag <ref> wujud untuk kumpulan bernama "nota", tetapi tiada tag <references group="nota"/> yang berpadanan disertakan

Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id