Tidak ada referer, pengunjung mungkin datang langsung atau referer diblokir.ls. Ekonomi Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
  2. Ensiklopedia Bebas
  3. Ekonomi Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Ekonomi Pulau Pinang - Wikipedia Bahasa Melayu, ensiklopedia bebas
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Ekonomi Pulau Pinang
Pemandangan latar langit George Town di Daerah Pusat Perniagaan
Mata wangRinggit Malaysia (MYR)
Perangkaan
KDNK
  • ▲ $24.567 bilion (*nominal*; 2023)[1]
  • ▲ $89.925 bilion (*PPP*; 2023)[1]
Pertumbuhan KDNK▲ 3.3% (2023)[1]
KDNK per kapita▲ $15,918 (2023)[1]
KDNK mengikut sektor
  • Perkhidmatan: 48.0%
  • Pembuatan: 46.5%
  • Pembinaan: 2.9%
  • Pertanian: 1.9%
  • Perlombongan: 0.1%
  • (2023)[1]
Inflasi (CPI)2.3% (2023)[2]
Populasi
dibawah garis kemiskinan		Tiada data
Pekali Gininegative increase 0.371 (2022)[3]
Tenaga buruh mengikut pekerjaan
  • Perkhidmatan: 56.5%
  • Pembuatan: 35.6%
  • Pembinaan: 6.1%
  • Pertanian: 1.8%
  • Perlombongan: 0.04%
  • (2023)[3]
  • tanpa mengambil kira bukan pemastautin
Pengangguran
  • positive decrease 2.2% (2023)[3]
Ked. Kemudahan Menjalankan Perniagaan▬ Ke-2 (sangat mudah, 2020)[4]
Dagangan antarabangsa
Eksport▲ $111 bilion (2024)[5]
Barangan yang dieksport
  • Litar bersepadu
  • Produk elektrik dan elektronik
  • Peralatan saintifik
  • Krystal piezoelektrik
  • Peralatan telekomunikasi
Rakan dagangan eksport utama
Import▲ $65.7 bilion (2024)[5]
Barangan yang diimport
  • Litar bersepadu
  • Krystal piezoelektrik
  • Produk elektrik dan elektronik
  • Komponen dan aksesori mesin
  • Peralatan dan bahagian elektrik
Rakan dagangan import utama
Saham FDI▲ $13.4 bilion (2023)[6]
Kewangan awam
Hutang awamRM41.1 juta (2022)[7]
Hasil negaraRM595.1 juta (2022)[3]
PerbelanjaanRM755.0 juta (2022)[3]
Semua nilai kecuali dinyatakan sebaliknya, adalah dalam Dolar Amerika Syarikat (AS$ 1 = RM 3.4551)
sunting
Lihat pendokumenan templat ini
Lihat pendokumenan templat ini

Ekonomi Pulau Pinang diklasifikasikan sebagai ekonomi berpendapatan tinggi dan merupakan ekonomi terbesar kelima di Malaysia mengikut Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK). Pada tahun 2023, Pulau Pinang menyumbang 7.6% kepada KDNK Malaysia. Negeri ini mempunyai KDNK per kapita RM72,586 (US$15,918), yang merupakan ketiga tertinggi di negara ini selepas Kuala Lumpur dan Labuan, melepasi ambang Bank Dunia untuk ekonomi berpendapatan tinggi.

Walaupun merupakan negeri kedua terkecil di Malaysia mengikut keluasan tanah, Pulau Pinang adalah salah satu kuasa ekonomi paling maju di negara ini. Ia mempunyai ekonomi yang berasaskan sektor tertiari yang dipacu oleh perkhidmatan dan pembuatan. Pulau Pinang dikenali sebagai destinasi pelancongan yang popular dan juga digelar Silicon Valley of the East kerana peranannya sebagai destinasi pelaburan langsung asing, menarik beratus-ratus syarikat multinasional. Selain itu, Pulau Pinang adalah negeri pengeluar utama di negara ini.

Gambaran keseluruhan

Ekonomi Pulau Pinang sebahagian besarnya didorong oleh sektor perkhidmatan dan pembuatan, dengan kedua-duanya menyumbang lebih daripada dua perlima daripada KDNK negeri ini.[8] Ia adalah pengeksport terbesar di Malaysia, menyumbang hampir 33% kepada eksport negara pada tahun 2024.[5] Pengindustriaan berorientasikan eksport menjadikan elektronik sebagai teras industri Pulau Pinang, dengan litar bersepadu, kristal piezoelektrik, peralatan saintifik, dan komponen elektrik serta elektronik lain membentuk sebahagian besar eksport negeri ini.[9][10] Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (PIA) mengendalikan jumlah eksport tertinggi di Malaysia.[9]

Selain kekuatan tradisional dalam pelancongan dan kewangan, Pulau Pinang semakin menjadi pusat untuk perkhidmatan kesihatan, acara perniagaan, pelancongan ekologi dan ketibaan kapal persiaran.[11] Ekosistem industri dan perniagaannya membolehkan Pulau Pinang menjadi hab bagi perkhidmatan kongsi dan luar pesisir (SSO), bersama dengan komuniti syarikat permulaan yang semakin berkembang.[12][13] Ekonomi yang berkembang pesat ini juga telah menarik perhatian dalam sektor hartanah di Pulau Pinang.[14][15] Setakat 2023, purata gaji negeri ini meningkat kepada RM3,557 (US$3557), menjadikannya ke-2 tertinggi di kalangan negeri-negeri Malaysia selepas Selangor.[16]

Pada asalnya ditubuhkan sebagai entrepôt oleh Syarikat Hindia Timur British (EIC) pada tahun 1786, Pulau Pinang mengalami kemerosotan ekonomi selepas pembatalan status George Town sebagai pelabuhan bebas pada tahun 1969.[17] Ini menyebabkan perubahan dalam pemerintahan dan mendorong penstrukturan besar-besaran ekonomi negeri ini.[10] Industrialisasi besar-besaran dan pembangunan infrastruktur memainkan peranan penting dalam membalikkan kemerosotan ekonomi Pulau Pinang dan membawa kepada pertumbuhan ekonomi negeri ini yang pesat hingga akhir 1990-an.[18][19]

Statistik Makroekonomi

Jadual berikut menunjukkan petunjuk ekonomi utama antara tahun 2010 hingga 2023. Inflasi di bawah 5% ditandakan dengan warna hijau.

Tahun KDNK[20][21]

(juta RM)

KDNK[21]

(%)

KDNK per kapita[21]

(RM)

Inflasi[22]

(%)

Pengangguran[23]

(%)

2010 52,946 7.3 33,597 - 2.2
2011 55,827 7.2 35,527 ▲ 3.3 1.8
2012 58,353 7.2 37,053 ▲ 1.8 2.0
2013 61,324 7.2 38,490 ▲ 2.1 1.7
2014 66,200 6.9 42,130 ▲ 3.2 1.6
2015 78,146 6.2 44,847 ▲ 2.4 1.6
2016 82,493 6.3 47,322 ▲ 2.5 2.1
2017 86,767 6.2 49,873 ▲ 4.0 2.1
2018 91,234 6.9 52,397 ▲ 0.9 2.2
2019 94,645 6.9 55,243 ▲ 1.1 2.0
2020 92,691 7.1 55,774 ▲ -0.9 3.5
2021 99,111 7.3 59,685 ▲ 2.2 3.6
2022 112,126 7.6 69,684 ▲ 3.2 2.7
2023 115,957 7.6 72,586 ▲ 2.3 2.2
KDNK mengikut bandar (2015–2020)
Tahun KDNK[24]

(juta RM)

George Town Seberang Perai
2015 41,778 36,368
2016 44,279 38,214
2017 46,568 40,200
2018 49,005 42,229
2019 50,610 44,035
2020 49,842 42,849

Sejarah

Era kolonial

Kapal berlabuh sepanjang jalan menghadap laut di bandar sekitar 1910.
Pelabuhan Pulau Pinang di George Town sekitar s. 1910. Fungsi pelabuhan akhirnya dipindahkan ke tanah besar Seberang Perai pada tahun 1974.[25]

Bandar pulau George Town, ibu negeri Pulau Pinang, diasaskan oleh Francis Light sebagai sebuah pelabuhan bebas pada tahun 1786. Terletak berhampiran hujung utara Selat Melaka, Pulau Pinang berfungsi sebagai pelabuhan persinggahan pertama bagi kapal dari Eropah dan India British.[26][27]

Seperti yang dirancang oleh Light, George Town berkembang pesat sebagai saluran untuk perdagangan rempah, menarik dagangan maritim dari pos-pos Belanda di rantau ini.[28][29][30]

Berikutan penubuhan Singapura pada 1819, George Town mula kehilangan kedudukannya.[27] Menjelang tahun 1832, Singapura telah menggantikan George Town sebagai ibu negeri bagi Negeri-Negeri Selat.[31]

Lokasi Pulau Pinang yang lebih ke utara menghadkan kemampuannya untuk menarik perdagangan maritim lebih jauh dari Teluk Benggala, tidak seperti Singapura yang lebih strategik untuk dagangan ke Dinasti Qing.[27] Menjelang 1863, George Town menyumbang 24% daripada jumlah dagangan Negeri-Negeri Selat, kedua selepas Singapura.[27]

Walaupun peranannya sekunder kepada Singapura, George Town kekal sebagai pelabuhan penyokong penting. Pembukaan Terusan Suez pada tahun 1869 dan ledakan perlombongan bijih timah di Semenanjung Tanah Melayu menjadikan Pelabuhan Pulau Pinang sebagai pengeksport timah utama.[32][33]

Menjelang akhir abad ke-19, George Town muncul sebagai pusat kewangan utama bagi Tanah Melayu British, apabila firma dagang dan bank antarabangsa membuka cawangan di Lebuh Pantai.[32][34][33]

Menjelang 1910, jumlah eksport tahunan Pulau Pinang menyamai atau melebihi Singapura, dan menjelang 1917, Pulau Pinang menyumbang satu perlima daripada hasil cukai Negeri-Negeri Selat.[27][35]

Menjelang tahun-tahun menuju kemerdekaan Tanah Melayu dari Britain, pentadbir British membubarkan Negeri-Negeri Selat dan menggabungkan Pulau Pinang ke dalam persekutuan baharu. Ini menimbulkan kebimbangan dalam kalangan elit perniagaan George Town, yang bimbang penggabungan itu akan menyebabkan kehilangan status pelabuhan bebas dan campur tangan kerajaan persekutuan dalam hal ekonomi Pulau Pinang. Satu gerakan pemisahan dilancarkan, namun akhirnya pudar akibat tentangan British.[35][36]

Namun begitu, menjelang 1957, status ekonomi Pulau Pinang dikatakan telah mengatasi seluruh Tanah Melayu, setaraf dengan Singapura dan Hong Kong.[26]

Pasca-kemerdekaan

Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas, dikenali sebagai Silicon Valley of the East, merupakan zon perdagangan bebas pertama selepas kemerdekaan Malaysia dan kini menjadi hab utama pembuatan elektronik.[37][38]

Selepas kemerdekaan Tanah Melayu, perdagangan maritim Pulau Pinang terus merosot apabila negara jiran seperti Burma, Indonesia dan Thailand membangunkan infrastruktur pelabuhan masing-masing.[39] Pada masa yang sama, kerajaan persekutuan mula menumpukan pembangunan ke arah Kuala Lumpur dan Pelabuhan Klang.[39][40] Jumlah dagangan turut terjejas akibat konfrontasi Indonesia–Malaysia.[39]

Kerajaan Negeri Pulau Pinang, yang ketika itu diperintah oleh Perikatan, cuba menggunakan pendekatan penggantian import untuk membendung kemerosotan ekonomi. Industri baharu ditubuhkan di tanah besar Seberang Perai pada tahun 1964, tetapi kebanyakan gagal dalam tempoh beberapa tahun. Menjelang akhir 1960-an, pendapatan per kapita Pulau Pinang adalah 12% lebih rendah daripada purata kebangsaan, manakala kadar pengangguran meningkat ke 9%, mencetuskan ketegangan dan mogok dalam kalangan penduduk.[39]

Zaman kemakmuran relatif berbanding negeri lain berakhir pada tahun 1969, apabila kerajaan persekutuan membatalkan status pelabuhan bebas George Town.[40][41] Kadar pengangguran dan penghijrahan tenaga mahir bertambah teruk, disertai ketidakpuasan rakyat terhadap pentadbiran negeri yang dipimpin Perikatan. Dalam pilihan raya negeri 1969, parti pembangkang Gerakan berjaya merampas kuasa dari Perikatan.[39]

Robert R. Nathan telah dilantik untuk merangka pelan induk pemulihan ekonomi Pulau Pinang.[39][42]

Laporan Nathan pada tahun 1970 mengesyorkan strategi pertumbuhan berasaskan eksport dan pengukuhan hubungan dengan ekonomi global. Ia turut meramalkan permulaan pembahagian buruh antarabangsa apabila industri elektronik negara maju mula mencari buruh berkos rendah. Laporan itu mencadangkan agar pembangunan beralih dari Seberang Perai ke kawasan Bayan Lepas, berdekatan Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang, bagi memanfaatkan logistik sedia ada dan tenaga buruh yang mencukupi.[39]

Ketua Menteri Pulau Pinang yang baru dipilih, Lim Chong Eu, melaksanakan cadangan laporan tersebut dengan memulakan strategi perindustrian berorientasikan eksport berasaskan industri elektronik sebagai sektor utama. Lim percaya industri ini mempunyai kesan minimum terhadap peranan Pulau Pinang sebagai destinasi pelancongan. Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas (Bayan Lepas FIZ) ditubuhkan pada tahun 1972, diikuti oleh Zon Perindustrian Bebas Perai (Perai FIZ) pada 1980.[39][43]

Walaupun Perikatan kekal berkuasa di peringkat persekutuan, rusuhan kaum 13 Mei 1969 di Kuala Lumpur mendorong Perdana Menteri Abdul Razak Hussein memperkenalkan Dasar Ekonomi Baru (DEB). Polisi DEB yang mengutamakan kaum Melayu menimbulkan cabaran terhadap kerajaan negeri Pulau Pinang yang didominasi kaum Cina.[39]

Struktur kuasa pusat yang dominan di Malaysia juga menyebabkan Pulau Pinang terdedah kepada konflik pusat-negeri.[44] Namun, Lim berjaya mendapatkan autonomi untuk melaksanakan reformasi ekonomi dengan mengekalkan hubungan baik bersama Abdul Razak dan memastikan kestabilan di Pulau Pinang.[39] Pada tahun 1973, Gerakan menyertai Perikatan (yang kemudian dinamakan semula sebagai Barisan Nasional) bagi menjamin penyertaan Pulau Pinang dalam dasar pembangunan negara.[45]

FIZ memainkan peranan penting dalam memulihkan ekonomi Pulau Pinang dan memacu pertumbuhan ekonomi negeri pada akhir abad ke-20.[46][47]

Menjelang pertengahan 1980-an, Pulau Pinang muncul sebagai pengeksport semikonduktor terbesar di dunia dan pengeluar ketiga terbesar selepas Amerika Syarikat dan Jepun, hasil ekosistem elektronik yang mantap.[39] Pertumbuhan pesat industri mendorong Pulau Pinang mencapai "tahap pembangunan teknologi yang setara" dengan Singapura, mencetuskan persaingan tenaga mahir antara kedua-dua wilayah.[39][48]

Perindustrian menyumbang besar kepada peningkatan KDNK per kapita dan penurunan mendadak kadar pengangguran, hingga berlaku kekurangan tenaga mahir.[39] Antara 1976 dan 1990, Pulau Pinang mencatat pertumbuhan KDNK dua digit setiap tahun.[46] Limpahan ekonomi ke bahagian Kedah dan Perak berjiran mempercepat pertumbuhan Konurbasi George Town, yang menjadi ekonomi metropolitan kedua terbesar di Malaysia selepas Lembah Klang menjelang 2010.[49][50]

Pada tahun 1990, Koh Tsu Koon dilantik sebagai Ketua Menteri, menggantikan Lim Chong Eu. Semasa pentadbiran Koh, Pelan Pembangunan Strategik Pulau Pinang telah diperkenalkan bagi mempertingkatkan kepelbagaian ekonomi dengan menumpukan kepada pengembangan sektor perkhidmatan berperingkat tinggi seperti kewangan, pendidikan, teknologi maklumat dan perkhidmatan perubatan. Walau bagaimanapun, ekonomi Pulau Pinang terjejas akibat Krisis kewangan Asia 1997, menyebabkan kelembapan dalam pertumbuhan ekonomi negeri pada awal abad ke-21.[51]

Dalam pilihan raya negeri 2008, Pakatan Rakyat (kini Pakatan Harapan) merampas kuasa di Pulau Pinang daripada pentadbiran Barisan Nasional yang sedia ada.[51][52] Ketua Menteri baharu Lim Guan Eng telah memansuhkan DEB di negeri itu, memulakan tender terbuka untuk projek negeri, mengamalkan pendekatan yang lebih mesra pelabur serta menggandakan usaha ke arah kepelbagaian ekonomi.[53][54]

Sejak itu, Pulau Pinang menyaksikan pemulihan semula ekonomi yang dipacu oleh pertumbuhan sektor swasta.[54][55]

Kebangkitan semula ekonomi negeri, terutamanya sejak 2008, digambarkan oleh Bloomberg sebagai "kejayaan ekonomi terbesar Malaysia", meskipun kerajaan persekutuan menumpukan perhatian kepada negeri-negeri lain seperti Johor dan Sarawak.[56]

Pertumbuhan KDNK dan KDNK per kapita dari 2010 hingga 2023

Sektor

Sektor ekonomi di Pulau Pinang mengikut bahagian KDNK (2023)[1]

  Perkhidmatan (48.0%)
  Pembuatan (46.5%)
  Pembinaan (2.9%)
  Pertanian (1.9%)
  Perlombongan (0.1%)

Pembuatan

Sektor pembuatan menyumbang hampir 47% daripada KDNK Pulau Pinang setakat 2023.[57] Pulau Pinang mempunyai sejumlah 11 Taman perindustrian, dua daripadanya – Zon Perindustrian Bebas Bayan Lepas (Bayan Lepas FIZ) dan Zon Perindustrian Bebas Perai (Perai FIZ) – ditetapkan sebagai Zon perdagangan bebas.[58]

Bayan Lepas FIZ digelar sebagai Lembah Silikon Timur, menempatkan lebih daripada 300 Syarikat multinasional (MNC) termasuk 39 syarikat Fortune 1000.[59][60] Antara MNC dalam zon tersebut ialah syarikat teknologi utama seperti AMD, Bosch, HP Inc., Intel, Motorola, Osram dan Renesas.[61][62]

Sektor ini telah mengukuhkan kedudukan Pulau Pinang sebagai pengeksport utama Malaysia.[63][64] Pada tahun 2023 sahaja, litar bersepadu menyumbang lebih 44% daripada jumlah eksport negeri, diikuti produk elektrik dan elektronik, kristal piezoelectric, dan peralatan saintifik.[63]

Sektor pembuatan Pulau Pinang menarik pelaburan langsung asing (foreign direct investment, FDI) sebanyak USD13.1 bilion, hampir 47% daripada jumlah keseluruhan negara pada tahun tersebut.[65]

Menurut Financial Times pada 2024, Pulau Pinang berada dalam kedudukan yang kukuh untuk meraih manfaat daripada Perang perdagangan Amerika Syarikat–China, apabila sekatan memaksa syarikat mengamalkan strategi China Plus One.[66][67]

Selain pembuatan elektronik dan kejuruteraan, Pulau Pinang ialah pusat utama pemprosesan barang kemas di Malaysia, menyumbang ​4⁄5 daripada eksport emas dan barang kemas negara setakat 2024.[68] Industri ini bermula sejak penubuhan Persatuan Tukang Emas Pulau Pinang pada tahun 1832. Barang kemas dari negeri ini dieksport ke lebih 20 pasaran antarabangsa termasuk Singapura, Hong Kong, Jepun, Kanada dan Amerika Syarikat.[69]

Perkhidmatan

Subsektor perkhidmatan di Pulau Pinang mengikut bahagian KDNK (2023)[1]

  Perdagangan borong dan runcit, penginapan, makanan dan minuman (32.3%)
  Utiliti, pengangkutan, penyimpanan dan komunikasi (25.0%)
  Kewangan, insurans, hartanah dan perkhidmatan perniagaan (18.7%)
  Perkhidmatan lain (10.9%)
  Perkhidmatan kerajaan (13.1%)
Latar langit pusat bandar George Town, Pulau Pinang

Sektor perkhidmatan menyumbang 48% daripada KDNK Pulau Pinang setakat 2023, dan menggaji hampir ​3⁄5 daripada tenaga kerja negeri.[57][70] Subsektor utama termasuk logistik, komunikasi, perdagangan, makanan dan minuman (F&B), pelancongan, kewangan, hartanah dan perkhidmatan perniagaan.[70]

George Town, Pulau Pinang pernah menjadi pusat kewangan Tanah Melayu British. Pada akhir abad ke-19, bank antarabangsa seperti Standard Chartered, HSBC, dan Royal Bank of Scotland menubuhkan pejabat di bandar ini, menyebabkan perdagangan berkumpul di hujung utara Lebuh Pantai, George Town.[71][72] Pasca kemerdekaan, George Town terus berfungsi sebagai hab komersial utara Malaysia.[73] Setakat 2023, perkhidmatan kewangan dan berkaitan menyumbang 9% daripada KDNK negeri.

Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang (PIA) merupakan lapangan terbang kedua tersibuk di negara ini dari segi pergerakan pesawat. Pada tahun 2023, ia mengendalikan eksport bernilai RM365 bilion (US$93 bilion), tertinggi di antara semua pintu masuk negara.[74][75]

Pada tahun 2024, Pelabuhan Pulau Pinang mengendalikan lebih 1.4 juta TEU kargo, ketiga tertinggi dalam kalangan pelabuhan negara.[76][77]

Sebagai destinasi pelancongan utama, Pulau Pinang pernah menarik tokoh-tokoh penting seperti W. Somerset Maugham, Rudyard Kipling, Lee Kuan Yew, Ratu Elizabeth II dan Raja Charles III.[78][79][80] Negeri ini diiktiraf kerana seni binanya yang pelbagai, tarikan semula jadi, serta kulinari tempatan yang terkenal.[81] Pada tahun 2017, Pulau Pinang menyumbang hampir RM3.9 juta hasil cukai pelancongan Malaysia, ketiga tertinggi selepas Kuala Lumpur dan Sabah.[82]

Usaha kepelbagaian ekonomi telah menyaksikan peluasan pelancongan kesihatan, acara perniagaan (MICE), eko-pelancongan dan pelayaran.[83] Pulau Pinang muncul sebagai destinasi utama pelancongan kesihatan negara, menerima lebih separuh pelancong kesihatan sebelum Pandemik COVID-19.[84][85][86]

George Town juga menjadi antara destinasi acara perniagaan utama negara, menjana kesan ekonomi hampir RM1.3 bilion di seluruh negeri pada tahun 2024.[87][88] Antara tempat utama termasuk Setia SPICE, Straits Quay dan Prangin Mall.[89]

Subsektor runcit menggaji sehingga 15% daripada tenaga kerja negeri setakat 2019.[90] Antara pusat beli-belah utama termasuk Gurney Plaza, Gurney Paragon, 1st Avenue Mall, Straits Quay, Queensbay Mall, Sunshine Central dan Design Village. Rumah kedai tradisional dan pasar turut kekal aktif, menjual produk tempatan seperti buah pala, Heong Peng dan Biskut Tambun.[91][92]

Pada tahun 2004, Bayan Lepas FIZ dan bandar bersebelahan Bayan Baru diberikan status Bandar Siber MSC, menggalakkan pertumbuhan sebagai hab perkongsian perkhidmatan global.[93]

Menjelang 2016, negeri ini menarik pelaburan GBS kedua tertinggi selepas Kuala Lumpur, mewujudkan lebih 8,000 pekerjaan berpendapatan tinggi.[94][95] Ruang pejabat baharu di Bayan Baru berjaya menarik syarikat seperti Cisco, Citigroup, Clarivate, Swarovski dan Teleperformance.[96][97][98]

Pulau Pinang turut mempunyai komuniti permulaan yang aktif, digerakkan oleh syarikat tempatan seperti Piktochart dan DeliverEat.[99][100]

Pertanian

Setakat 2017, pertanian merangkumi hampir 44% guna tanah di Seberang Perai.[101] Dikenali sebagai "jelapang padi" Pulau Pinang, bandar ini memiliki kira-kira 12,472 ekar (5,047 he) sawah padi setakat 2008.[102][103][104] Walaupun kekangan dari segi keluasan tanah, Pulau Pinang secara konsisten mencatatkan purata hasil padi tertinggi di Malaysia sejak 2018, dengan jumlah hasil bernilai RM190.8 juta pada tahun 2022.[105]

Pulau Pinang ialah satu-satunya negeri di Semenanjung Malaysia yang menangkap ikan tuna laut dalam, dengan hasil sebanyak 2,277 t (2,241 long ton; 2,510 short ton) pada tahun 2017, iaitu yang tertinggi di negara ini.[106] Tuna yang diperoleh dari Lautan Hindi dihantar ke Butterworth sebelum dieksport ke pasaran antarabangsa termasuk Jepun dan Taiwan.[107]

Perlombongan

Sektor perlombongan Pulau Pinang yang sangat kecil hanya menyumbang 0.1% kepada KDNK negeri pada tahun 2022.[108] Negeri ini terutama menghasilkan granit, pasir dan batu kapur. Namun, pada tahun 2023 dilaporkan bahawa Pulau Pinang memiliki anggaran RM100 bilion nilai unsur nadir bumi yang belum diterokai.[109]

Perdagangan luar

Eksport mengikut komoditi utama[110][111]
Komoditi 2019 (%) 2020 (%) 2021 (%) 2022 (%) 2023 (%) 2024 (%)
Litar bersepadu elektronik 39.8 41.1 40.1 42.0 44.4 43.4
Produk elektrik dan elektronik lain 14.1 13.2 11.5 10.7 9.6 10.8
Instrumen profesional, saintifik dan kawalan 8.0 8.1 8.4 7.7 7.8 8.1
Kristal piezoelektrik 5.7 6.1 5.7 9.0 9.3 7.7
Peralatan, bahagian dan aksesori telekomunikasi N/A 6.2 6.9 6.5 6.4 5.1
Injap, tiub dan sel foton lain 3.6 3.4 3.4 2.7 3.3 2.3
Perkakas dan alat elektrik 2.4 1.7 1.9 1.9 2.0 1.9
Aksesori mesin pejabat dan pemprosesan data 1.9 2.4 2.0 1.6 1.2 1.2
Barang kemas (emas, perak dan batu berharga serta tiruan) 1.7 0.9 1.0 1.0 1.1 1.2
Oleokimia berasaskan sawit 0.9 0.8 1.0 0.9 0.6 0.7
Pesawat dan peralatan berkaitan 0.4 0.2 0.1 0.1 0.2 0.2
Timah tidak beraloi 0.2 0.3 0.3 0 0.1 0.2
Perabot kayu dan rotan 0.2 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1
Minyak sawit 0.2 0.1 0.2 0.3 0.1 0.1
Peralatan pemanasan dan penyejukan serta bahagiannya 0.1 0.1 0.1 0 0.1 0.1
Komoditi lain 14.4 15.3 17.1 15.3 13.7 17.0
Jumlah 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Import mengikut komoditi utama[112][113]
Komoditi 2019 (%) 2020 (%) 2021 (%) 2022 (%) 2023 (%) 2024 (%)
Litar bersepadu elektronik 29.6 32.7 32.0 36.5 36.1 37.5
Kristal piezoelektrik 15.4 14.2 12.9 11.9 11.2 10.3
Produk elektrik dan elektronik lain 7.6 7.6 8.5 7.3 7.3 7.3
Aksesori mesin pejabat dan pemprosesan data 2.7 2.7 2.4 2.3 2.8 5.3
Perkakas dan alat elektrik 5.7 6.3 6.1 5.9 5.6 4.8
Jentera dan peralatan industri khusus serta bahagiannya 1.4 1.3 1.6 2.2 2.4 4.3
Instrumen dan alat ukur, semakan, analisis dan kawalan 3.2 3.4 3.3 3.2 3.9 3.6
Emas bukan monetari 3.4 2.4 3.7 2.5 2.1 2.5
Peralatan, bahagian dan aksesori telekomunikasi 2.9 2.9 N/A 2.4 2.3 1.9
Produk petroleum ditapis 1.4 1.4 1.7 2.2 1.9 1.4
Injap, tiub dan sel foton lain 1.4 1.5 1.7 1.5 1.4 1.2
Produk logam asas 1.1 1.1 1.1 1.0 0.9 0.9
Gula bit dan tebu mentah N/A 0.6 N/A 0.6 1.0 0.8
Produk plastik 0.5 0.6 0.6 0.6 0.7 0.7
Produk besi dan keluli bergulung rata 0.6 0.4 0.6 0.5 0.5 0.4
Komoditi lain 22.7 20.9 20.4 19.6 19.8 17.3
Jumlah 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Rakan dagang utama Pulau Pinang[114][115]
Negara 2023 2024
Eksport Import Jumlah Eksport Import Jumlah
RM juta % RM juta % RM juta % RM juta % RM juta % RM juta %
 Republik Rakyat China 79,748 17.8 58,240 23.3 137,988 19.8 76,964 15.6 68,356 23.3 145,320 18.4
 Amerika Syarikat 75,995 17.0 23,276 9.3 99,271 14.2 93,776 18.9 36,846 12.6 130,622 16.6
 Singapura 66,667 14.9 29,172 11.7 95,839 13.7 73,212 14.8 34,942 11.9 108,154 13.7
 Taiwan 26,071 5.8 51,441 20.6 77,512 11.1 47,023 9.5 57,678 19.7 104,701 13.3
 Hong Kong 61,170 13.7 5,395 2.2 66,565 9.5 62,145 12.6 7,202 2.5 69,347 8.8
 Jepun 16,549 3.7 21,045 8.4 37,595 5.4 13,679 2.8 21,421 7.3 35,099 4.5
 Korea Selatan 16,619 3.7 10,838 4.3 27,457 3.9 19,145 3.9 14,474 4.9 33,618 4.3
 Thailand 13,143 2.9 7,974 3.2 21,117 3.0 12,704 2.6 7,418 2.5 20,122 2.6
 Vietnam 6,333 1.4 9,322 3.7 15,655 2.2 9,526 1.9 7,880 2.7 17,406 2.2
 Jerman 11,785 2.6 6,223 2.5 18,008 2.6 11,816 2.4 5,098 1.7 16,913 2.1
 Belanda 13,610 3.0 530 0.2 14,141 2.0 12,766 2.6 688 0.2 13,454 1.7
 India 8,420 1.9 1,725 0.7 10,146 1.5 9,352 1.9 2,049 0.7 11,401 1.4
 Mexico 8,326 1.9 1,429 0.6 9,755 1.4 6,663 1.3 2,554 0.9 9,217 1.2
 Filipina 4,228 0.9 3,284 1.3 7,513 1.1 3,667 0.7 3,413 1.2 7,080 0.9
 Emiriah Arab Bersatu 3,055 0.7 2,221 0.9 5,276 0.8 3,104 0.6 3,541 1.2 6,645 0.8
 Australia 4,667 1.0 2,252 0.9 6,919 1.0 4,655 0.9 1,821 0.6 6,476 0.8
 Indonesia 4,708 1.1 2,408 1.0 7,116 1.0 3,320 0.7 2,320 0.8 5,640 0.7
 Costa Rica 1,410 0.3 1,170 0.5 2,580 0.4 1,634 0.3 2,147 0.7 3,781 0.5
 Belgium 2,849 0.6 110 0 2,959 0.4 3,226 0.7 162 0.1 3,389 0.4
  Switzerland 1,651 0.4 1,043 0.4 2,693 0.4 1,429 0.3 1,444 0.5 2,873 0.4
Eksport mengikut bandar di Pulau Pinang[9]
Bandar Pelabuhan masuk 2023

(RM juta)

2022

(RM juta)

2021

(RM juta)

2020

(RM juta)

2019

(RM juta)

2018

(RM juta)

George Town Lapangan Terbang Antarabangsa Pulau Pinang 365,245 385,034 295,173 254,144 230,724 232,576
Seberang Perai Pelabuhan Pulau Pinang 69,490 65,715 59,326 56,766 60,537 56,261
Pelaburan pembuatan di Pulau Pinang mengikut negara asal, 2019 hingga 2023[3]
Negara 2019

(RM juta)

2020

(RM juta)

2021

(RM juta)

2022

(RM juta)

2023

(RM juta)

 Australia 0 313 0 0 25,506
 Austria 0 0 0 3,720 0
 Belize 0 14,135 0 0 0
 Bermuda 895 881 4,856 0 0
 Wilayah Lautan Hindi British 0 47,300 0 0 0
 Kepulauan Virgin British 547,730 0 11,000 0 3,901
 Kanada 0 0 43,079 0 0
 Kepulauan Cayman 108,289 76,421 0 0 15,953,361
 Republik Rakyat China 710,036 148,134 1,279,532 284,042 1,695,815
 Denmark 0 0 0 90,446 0
 Jerman 55,476 1,360 56,000 210,607 0
 Perancis 0 0 0 34,811 19,365
 Hong Kong 224,008 1,909,234 149,189 2,920,868 103,742
 India 0 55 0 0 0
 Indonesia 7,305 0 0 0 0
 Republik Ireland 0 0 0 650,000 0
 Itali 262,708 0 0 0 0
 Jepun 51,225 164,110 21,350 44,178 1,078,163
 Jordan 0 0 0 0 23,521
 Liechtenstein 0 0 0 700 0
 Luxembourg 0 0 0 0 47,448
 Malaysia 1,854,918 3,562,795 1,784,567 3,951,886 3,285,735
 Myanmar 280 0 0 0 0
 Belanda 58,020 248,233 71,197,470 58,336 26,595,788
 Norway 280 0 0 0 7,327
 Rusia 0 0 0 0 66,606
 Seychelles 0 0 0 0 8
 Singapura 1,840,044 3,247,479 1,038,015 3,333,234 7,050,659
 Korea Selatan 23,632 0 0 0 0
 Sweden 0 0 0 163,005 7,800
  Switzerland 0 2,590,814 145,617 384,624 0
 Taiwan 890,114 3,648 42,242 12,360 782,719
 Thailand 0 0 0 3,681 7,910
 United Kingdom 1,513,000 0 0 2,775 0
 Amerika Syarikat 8,652,483 2,057,742 450,767 1,561,668 6,663,378
Lain-lain 54,916 40,310 0 5 1,883
Jumlah 16,855,360 14,112,963 76,223,684 13,710,945 63,420,634
Pelaburan pembuatan di Pulau Pinang mengikut bandar dan daerah, 2019 hingga 2023[3]
Bandar Daerah 2019

(RM juta)

2020

(RM juta)

2021

(RM juta)

2022

(RM juta)

2023

(RM juta)

George Town Timur Laut 3,300,600 57,834 0 20,650 56,641
Barat Daya 7,015,743 4,378,614 70,800,792 2,823,129 43,876,591
Seberang Perai Utara 123,249 123,326 30,452 135,798 3,456,963
Tengah 1,871,606 2,534,112 1,639,353 1,728,029 11,152,220
Selatan 4,544,163 7,019,076 3,753,086 9,003,339 4,878,220

Zon ekonomi khas

Pelabuhan Pulau Pinang di Seberang Perai telah diisytiharkan sebagai Zon Perdagangan Bebas Komersial (FCZ) pada tahun 2021.[116]

Setakat 2023, Pulau Pinang mempunyai enam zon perdagangan bebas.[117] Zon industri bebas mula diperkenalkan oleh Kerajaan Persekutuan Malaysia melalui Akta Zon Perdagangan Bebas 1971, yang menetapkan kawasan berkawal di mana barangan yang dikeluarkan dikecualikan daripada cukai dan perniagaan beroperasi dengan pemeriksaan kastam yang minimum. Berdasarkan konsep ini, zon perdagangan bebas komersial pula diperkenalkan sebagai variasi di bawah Akta Zon Bebas 1990.[118]

Zon Perindustrian bebas

Zon perdagangan bebas komersial

Kewangan awam

Kerajaan Negeri Pulau Pinang, seperti negeri-negeri lain di Malaysia, mempunyai keupayaan terhad untuk menjana hasil akibat kekangan yang dikenakan oleh Perlembagaan Malaysia. Setiap negeri secara perlembagaan hanya dibenarkan menjana hasil daripada tanah, sumber asli dan hutan dalam bidang kuasanya, serta daripada resit berkaitan permohonan dan pelan pembangunan. Struktur kuasa berpusat di Malaysia mengehadkan negeri daripada membuat pinjaman dan memerlukan kebergantungan kepada Kerajaan Persekutuan Malaysia untuk dana infrastruktur. Berbanding negeri-negeri yang lebih besar dan kaya dengan sumber, Pulau Pinang menghadapi cabaran dalam menjana hasil kerana keluasan tanahnya yang kecil dan kekurangan sumber asli.[119]

Sebelum Pilihan Raya Umum Malaysia 2018, kedudukan kewangan Pulau Pinang menjadi lebih rumit akibat hubungan yang tegang antara kerajaan persekutuan yang dikuasai oleh Barisan Nasional dan kerajaan negeri yang diterajui Pakatan Rakyat. Ketaksuban politik semasa Pentadbiran Najib Razak memburukkan lagi ketidakseimbangan fiskal, dengan Pulau Pinang hanya menerima RM162.7 juta dalam bentuk geran persekutuan pada tahun 2013, iaitu hanya 2.85% daripada jumlah hasil cukai negeri kepada kerajaan persekutuan. Keadaan ini mendorong gesaan untuk desentralisasi.[119] Pada tahun 2024, Ketua Menteri Pulau Pinang Chow Kon Yeow menyatakan hasratnya untuk mendapatkan peruntukan cukai persekutuan yang lebih tinggi untuk Pulau Pinang.[120][121]

Kedudukan kewangan kerajaan negeri Pulau Pinang, 2020 hingga 2022[122][123][124]
2020

(RM juta)

2021

(RM juta)

2022

(RM juta)

Hasil 467.3 692.2 595.1
Hasil cukai 130.1 133.3 148.3
Hasil bukan cukai 254.2 474.2 336.3
Terimaan bukan hasil 83.0 84.7 110.4
Perbelanjaan 734.1 730.9 755.0
Emolumen 175.7 175.1 180.3
Bekalan dan perkhidmatan 142.9 150.1 179.9
Aset 3.5 4.5 6.4
Geran dan bayaran tetap 407.0 397.5 386.9
Perbelanjaan lain 5.0 3.7 1.5
Lebihan/defisit -267.1 -38.7 -160.0

Rujukan

  1. ^ a b c d e f g Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama GDP by state 2024
  2. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama inflation
  3. ^ a b c d e f g "Laporan Sosioekonomi Negeri Pulau Pinang 2023". Jabatan Perangkaan Malaysia. Ogos 2024. ISSN 2600-9854.
  4. ^ "Ease of Doing Business in Singapore". Doingbusiness.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 November 2011. Dicapai pada 24 November 2017.
  5. ^ a b c d e "Statistik Perdagangan Luar Malaysia mengikut Negeri Pulau Pinang 2025". Jabatan Perangkaan Malaysia. Jun 2025. ISSN 3093-6691.
  6. ^ "Pelaburan Swasta Diluluskan Mengikut Negeri, Jan-Dis 2023" (PDF). Lembaga Pembangunan Pelaburan Malaysia.
  7. ^ Opalyn Mok (10 Oktober 2023). "Ketua Menteri: Kewangan negeri sihat, hutang lebih kecil kepada Putrajaya seperti dalam Laporan Ketua Audit 2022". Malay Mail. Dicapai pada 5 Disember 2023.
  8. ^ "Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) mengikut Negeri, 2023". Jabatan Perangkaan Malaysia. 2 Julai 2024. Dicapai pada 2 Julai 2024.
  9. ^ a b c "Statistik Perdagangan Luar Akhir 2023". Jabatan Perangkaan Malaysia: 100. Jul 2024. ISSN 2180-1827.
  10. ^ a b Athukorala, Prema-chandra. "Growing with Global Production Sharing: The Tale of Penang Export Hub, Malaysia" (PDF). Australian National University.
  11. ^ "Pelan Induk Pelancongan Pulau Pinang 2021–2030" (PDF). Kerajaan Negeri Pulau Pinang. Mei 2021. ISBN 978-967-19661-0-5.
  12. ^ See, Lay Hoon (2010). "A Workforce Value Chain Analysis in High Tech Multinational Corporations' Electronics Manufacturing in Penang" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  13. ^ Lianne Chia (26 Januari 2017). "A Silicon Valley of the East: Pulau Pinang yang berkembang pesat dalam komuniti permulaan". Channel NewsAsia. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 Januari 2018. Dicapai pada 27 Mei 2017.
  14. ^ "Malaysia Commercial Real Estate Investment Sentiment Survey 2016" (PDF). Knight Frank.
  15. ^ Afaaf Adam (4 September 2023). "Pulau Pinang Mencatatkan Sebagai Pasaran Perumahan Terbaik Kedua di Asia Tenggara pada Suku Pertama 2023". The Edge (Malaysia). Dicapai pada 5 Disember 2023.
  16. ^ "Laporan Kajian Gaji & Upah". Jabatan Perangkaan Malaysia: 9. Disember 2024. ISSN 2600-9579.
  17. ^ Daniel Goh, P. S. (2014). "Between History and Heritage: Post-Colonialism, Globalisation, and the Remaking of Malacca, Penang and Singapore" (PDF). Trans-Regional and -National Studies of Southeast Asia: 89–93.
  18. ^ Evelyn Teh (Julai 2016). "Where the Sea Meets the City is Where the World Meets Penang". Penang Monthly (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 19 Disember 2023.
  19. ^ Ooi, Kee Beng (2010). Pilot Studies for a New Penang. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 9789814279697.
  20. ^ "KDNK mengikut Negeri, 2010-2016 pada Harga Semasa - Juta RM" (PDF). Jabatan Perangkaan Malaysia.
  21. ^ a b c "Pulau Pinang: Keluaran Dalam Negara Kasar". Institut Pulau Pinang. Dicapai pada 26 Sep 2024.
  22. ^ "Pulau Pinang: Indeks Harga Pengguna". Institut Pulau Pinang. Dicapai pada 26 Sep 2024.
  23. ^ "Pulau Pinang: Tenaga Kerja". Institut Pulau Pinang. Dicapai pada 26 Sep 2024.
  24. ^ "Keluaran Dalam Negara Kasar mengikut Daerah Pentadbiran: Timur Laut, Pulau Pinang 2015–2020". Jabatan Perangkaan Malaysia. Jabatan Perangkaan Malaysia. Nov 2024. ISBN 978-967-253-792-2.
  25. ^ Sue-Ching Jou, Hsin-Huang Michael Hsiao, Natacha Aveline-Dubach (2014). Globalization and New Intra-Urban Dynamics in Asian Cities. Universiti Nasional Taiwan. ISBN 9789863500216.
  26. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Athukorala-20122
  27. ^ a b c d e Chiang, Hai Ding (1978). "A History of Straits Settlements Foreign Trade, 1870-1915" (PDF). Muzium Negara Singapura.
  28. ^ Ashley Jackson (November 2013). Buildings of Empire. OUP Oxford. m/s. 7. ISBN 978-0-19-958938-8.
  29. ^ Ooi, Kee Beng (2014). "Apabila Pulau Pinang Menjadi Pulau Rempah". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 29 Mei 2017. Dicapai pada 2017-05-25.
  30. ^ Khoo, Su Nin (2007). Jalan-Jalan George Town, Pulau Pinang. Areca Books. ISBN 978-983-9886-00-9.
  31. ^ "Singapura Menjadi Pusat Pentadbiran Negeri-Negeri Selat". Perpustakaan Negara Singapura. Dicapai pada 13 Januari 2024.
  32. ^ a b Langdon, Marcus (2014). Daerah Komersial dan Sivik Bersejarah George Town. George Town World Heritage Incorporated. ISBN 9789671228128.
  33. ^ a b Wong, Yee Tuan (2015). Perdagangan Kaum Cina Pulau Pinang Abad ke-19: Kebangkitan dan Kejatuhan Lima Besar. ISEAS-Yusof Ishak Institute. ISBN 978-981-4515-02-3.
  34. ^ Hockton, Keith (2012). Penang: Panduan Dalam Rumah-Rumah Bersejarah, Bangunan, Monumen dan Taman. MPH Group. ISBN 978-967-415-303-8.
  35. ^ a b Barber, Andrew (2010). Pulau Pinang Semasa Perang: Sejarah Semasa dan Antara Perang Dunia Pertama dan Kedua 1914–1945. AB&B.
  36. ^ Koay, Su Lin (2016). "Pulau Pinang: Negeri Pemberontak (Bahagian Satu)". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 1 Disember 2017. Dicapai pada 26 Mei 2017.
  37. ^ Parker, Pamela (22 Januari 2018). "Wilayah Malaysia yang Menjadi Hab Perkakasan". BBC. Dicapai pada 5 Disember 2023.
  38. ^ "Innoplex Tarik Pemain Industri Bertaraf Dunia". Buletin Mutiara. 10 September 2014. Dicapai pada 6 Disember 2023.
  39. ^ a b c d e f g h i j k l m Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Athukorala-20123
  40. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Goh-20142
  41. ^ Christie, Clive (1998). Sejarah Moden Asia Tenggara: Dekolonisasi, Nasionalisme dan Pemisahan. I.B.Tauris. ISBN 978-1-86064-354-5.
  42. ^ Ooi, Kee Beng (Disember 2009). "Tun Lim Chong Eu: Yang Silam Tidak Lapuk". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 8 Ogos 2020. Dicapai pada 30 November 2017.
  43. ^ Peter Nijkamp, Amitrajeet A. Batabyal (2016). Pertumbuhan Wilayah dan Pembangunan Mampan di Asia. Springer. m/s. 245. ISBN 978-3-319-27589-5.
  44. ^ Gooi Hsiao Leung. "Memperkasa Desentralisasi dan Menambah Baik Hubungan Persekutuan-Negeri di Malaysia" (PDF). Penang Institute. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 30 Disember 2023. Dicapai pada 30 Disember 2023.
  45. ^ Daniel Goh, P. S. (2014). "Antara Sejarah dan Warisan: Pasca-Kolonialisme, Globalisasi, dan Pembentukan Semula Melaka, Pulau Pinang dan Singapura" (PDF). Trans-Regional and -National Studies of Southeast Asia. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 21 Oktober 2016. Dicapai pada 13 Oktober 2016.
  46. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Ooi-20102
  47. ^ Ooi, Kee Beng (Disember 2009). "Tun Lim Chong Eu: Yang Silam Tidak Lapuk". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 8 Ogos 2020. Dicapai pada 30 November 2017.
  48. ^ "Mengejar Singapura". The Business Times. 3 Julai 1992. m/s. 11. Dicapai pada 2 Februari 2024.
  49. ^ "Pelan Strategik Wilayah Ekonomi Koridor Utara (2021–2025)" (PDF). Wilayah Ekonomi Koridor Utara.
  50. ^ "Mencapai Sistem Bandar-Bandar Bersaing di Malaysia: Laporan Utama" (PDF). Bank Dunia: 16. November 2015. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 6 Mac 2024. Dicapai pada 27 Disember 2023.
  51. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Ooi-20103
  52. ^ Saravanamuttu Jayaratnam, Lee Hock Guan, Ooi Kee Beng (2008). March 8: Eclipsing May 13. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 9789812308962.
  53. ^ Theophilus, Claudia (18 Mar 2008). "Malaysia PM: Lessons to be learnt". Al Jazeera English. Dicapai pada 27 Sep 2024.
  54. ^ a b Eileen Ng (14 May 2016). "The Big Read: Penang Takes a Leaf from S'pore, and Bids to Become a Competitor". Today. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 December 2023. Dicapai pada 19 December 2023.
  55. ^ "Pelabur Singapura 'Menyerbu' Hartanah Pra-Perang di Pulau Pinang". The Straits Times (dalam bahasa Inggeris). 12 June 2016. Diarkibkan daripada yang asal pada 4 October 2017. Dicapai pada 28 May 2017.
  56. ^ Chong, Pooi Koon (20 October 2011). "Malaysia Losses From Racial Law Exposed by Foreigners in Penang". Bloomberg L.P. Dicapai pada 6 December 2023.
  57. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama GDP by state 20244
  58. ^ Vaghefi, Negin (5 Julai 2022). "Taman Perindustrian Pulau Pinang Menyerlah di Peringkat Global". Penang Monthly. Dicapai pada 6 Disember 2023.
  59. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Parker-20182
  60. ^ "Delegasi dari Lebih 60 Negara Hadir Pelancaran WCIT 2022 Malaysia". Malaysiakini. 13 September 2022. Dicapai pada 11 Disember 2023.
  61. ^ "Mewujudkan Lembah Silikon Timur 2.0". Lembaga Pembangunan Pelaburan Malaysia. 18 November 2021. Dicapai pada 6 Disember 2023.
  62. ^ Danny Ooi (5 November 2018). "KM Gesa Motorola Bekerjasama dalam Visi 2030". Buletin Mutiara. Dicapai pada 11 Disember 2023.
  63. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Dept Statistics Malaysia-20232
  64. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama :22
  65. ^ "Projek Pembuatan Diluluskan Mengikut Negeri, Jan–Dis 2023" (PDF). Lembaga Pembangunan Pelaburan Malaysia.
  66. ^ Ruehl, Mercedes (11 Mac 2024). "Malaysia: Pemenang Mengejut dalam Perang Cip AS-China". Financial Times. Dicapai pada 15 Mac 2024.
  67. ^ Melissa Goh; Abu Baker, Jalelah (16 September 2024). "Langkah Pulau Pinang Rebut Semula Gelaran Lembah Silikon Timur". Channel NewsAsia. Dicapai pada 16 Sep 2024.
  68. ^ "Pulau Pinang Menyerlah Sebagai Hab Pembuatan Emas Malaysia". The Edge. 9 Mei 2025. Dicapai pada 9 Mei 2025.
  69. ^ "Kluster Emas dan Barang Kemas Ditubuhkan di Taman Perindustrian Batu Kawan". The Star. 18 Mei 2017.
  70. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama dosm20244
  71. ^ Langdon 2014
  72. ^ Khoo 2007, halaman 43
  73. ^ Yeap, Soon Lye (November 1998). "Pemulihan Semula Bandar Warisan George Town, Pulau Pinang" (PDF). Universiti Putra Malaysia.
  74. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Dept Statistics Malaysia-20233
  75. ^ Opalyn Mok (24 Jan 2025). "Lapangan Terbang Pulau Pinang Kedua Tersibuk di Malaysia". Malay Mail. Dicapai pada 20 Apr 2025.
  76. ^ "Jadual 3.5: Jumlah Kontena Mengikut Pelabuhan, Malaysia, 2023" (PDF). Kementerian Pengangkutan (Malaysia). 15 Mac 2024.
  77. ^ "Jumlah Trafik Kontena". Suruhanjaya Pelabuhan Pulau Pinang. Dicapai pada 20 Feb 2025.
  78. ^ "E&O Edisi 20" (PDF). Eastern & Oriental Berhad. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 23 Mac 2018. Dicapai pada 23 Mac 2018.
  79. ^ Koay, Su Lyn (Disember 2014). "Sejarah Pilihan Raya Tempatan di Pulau Pinang Bahagian II". Penang Monthly. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 Jun 2018. Dicapai pada 23 Mac 2018.
  80. ^ "Putera Charles, Camilla tiba di Pulau Pinang untuk lawatan sehari". Malaysiakini. 6 November 2017. Dicapai pada 7 Disember 2023.
  81. ^ Ghaderi, Z.; Som, A.P.M.; Henderson, J.C. (April–Julai 2012). "Krisis Pelancongan dan Destinasi Pulau: Pengalaman di Pulau Pinang". Tourism Management Perspectives. 2–3: 79–84. doi:10.1016/j.tmp.2012.03.006. PMC 7147625. PMID 32289006.
  82. ^ Sivanandam, Hemananthani (12 Mac 2018). "Nazri Aziz: Kutipan Cukai Pelancongan Akan Dibahagi Sama Rata". The Star.
  83. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Penang state govt-2021b2
  84. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Mulyanto-2023
  85. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Poo-2023
  86. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Hilmy-20142
  87. ^ "Ulasan Tahunan Acara Perniagaan Pulau Pinang 2024" (PDF). Biro Konvensyen dan Pameran Pulau Pinang. 2025.
  88. ^ "Laporan Tahunan 2019" (PDF). Biro Konvensyen dan Pameran Malaysia: 29. 2019.
  89. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama PCEB-2022b
  90. ^ "Laporan Ekonomi & Pembangunan Pulau Pinang 2019/2020" (PDF). Kerajaan Pulau Pinang. 2020.
  91. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Mui-20032
  92. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Ng-20062
  93. ^ See, Lay Hoon (2010). "Analisis Rantaian Nilai Tenaga Kerja dalam MNC Pembuatan Elektronik di Pulau Pinang" (PDF). Universiti Sains Malaysia.
  94. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Opalyn Mok-2018a
  95. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Lee-2015
  96. ^ Christopher Tan (8 Disember 2021). "Pulau Pinang Menyasarkan Potensi Perkhidmatan Perniagaan Global". Buletin Mutiara. Dicapai pada 25 Disember 2023.
  97. ^ "Regus Malaysia Tambah Cawangan Keempat di Pulau Pinang". InvestPenang. 13 Mac 2018. Dicapai pada 25 Disember 2023.
  98. ^ Liew, Jia Xian (10 Disember 2018). "Meningkat Selepas Ubah Suai Pusat Membeli-belah". The Star (Malaysia). Dicapai pada 26 Disember 2023.
  99. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Chia-20172
  100. ^ Daniel Tay (11 Jun 2015). "Menghubungkan Ekosistem Permulaan Asia". Tech in Asia. Dicapai pada 28 Mei 2017.
  101. ^ "Draf Rancangan Tempatan Seberang Perai 2030" (PDF). Majlis Bandaraya Seberang Perai.
  102. ^ Stephanie Kee (Jan 2018). "Pulau Pinang – Negeri Jelapang Padi yang Terancam?". Penang Monthly (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 10 Feb 2024.
  103. ^ Samat, Narimah (22 Jul 2013). "Perluasan Bandar dan Kesan ke atas Komuniti Tempatan: Kajian Kes Seberang Perai, Pulau Pinang, Malaysia". Universiti Sains Malaysia. ISSN 0128-7702 – melalui ResearchGate.
  104. ^ Opalyn Mok (23 Feb 2017). "Merangsang Ekonomi Tempatan di Seberang Perai Melalui Agroindustri". Malay Mail. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  105. ^ "Pengeluaran Padi Purata Pulau Pinang Tertinggi di Negara Enam Tahun Berturut-turut". The Sun. 22 Nov 2023. Dicapai pada 10 Feb 2024.
  106. ^ "Makanan Laut – Untuk Kini dan Selamanya". Pusat Kajian Pesisir dan Marin. Universiti Sains Malaysia. Dec 2018. Dicapai pada 5 Apr 2025.
  107. ^ "Pulau Pinang Perkukuh Kedudukan Sebagai Hab Pendaratan Tuna Utama Malaysia, Pacu Sektor Perikanan, Pemprosesan dan Pelancongan". Malay Mail. 3 Apr 2025. Dicapai pada 5 Apr 2025.
  108. ^ "Laporan Sosioekonomi Negeri Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. Aug 2023. ISSN 2600-9854.
  109. ^ Opalyn Mok (30 Nov 2023). "Mineral Nadir Bumi Bernilai RM100 Bilion Ditemui di Pulau Pinang; Ketua Menteri Sedang Dapatkan Nasihat Tindakan Seterusnya". Malay Mail. Dicapai pada 5 Dec 2023.
  110. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama exports20242
  111. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Dept Statistics Malaysia-20234
  112. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama exports20243
  113. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Dept Statistics Malaysia-20235
  114. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama exports20245
  115. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Dept Statistics Malaysia-20237
  116. ^ "Status zon perdagangan bebas satu perubahan besar untuk Pelabuhan Pulau Pinang". The Sun. 16 Mei 2021. Dicapai pada 15 Disember 2023.
  117. ^ "Senarai Zon Bebas & Pihak Berkuasa Zon". Jabatan Kastam Diraja Malaysia. 3 Ogos 2023. Dicapai pada 28 September 2024.
  118. ^ Aggarwal, Aradhna (Nov 2022). "Zon Ekonomi Khas untuk Kemakmuran Bersama: Kawasan Pertumbuhan ASEAN Timur BIMP-EAGA" (PDF). Asian Development Bank: 24–25.
  119. ^ a b Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Gooi Hsiao Leung2
  120. ^ Christopher Tan (29 Mei 2024). "Pulau Pinang tuntut bahagian adil daripada hasil cukai Persekutuan, gesa peruntukan 20% untuk mempertingkat usaha pembangunan". Buletin Mutiara. Dicapai pada 28 September 2024.
  121. ^ Tricia Yeoh (2024). Hubungan Persekutuan-Negeri di bawah Kerajaan Pakatan Harapan. ISEAS – Yusof Ishak Institute. m/s. 13. ISBN 9789814951142.
  122. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama dosm20246
  123. ^ "Laporan Sosioekonomi Negeri Pulau Pinang 2022". Jabatan Perangkaan Malaysia. Ogos 2023. ISSN 2600-9854.
  124. ^ "Laporan Sosioekonomi Negeri Pulau Pinang 2021". Jabatan Perangkaan Malaysia. Ogos 2022. ISSN 2600-9854.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id