| Bahasa Hokkien Pulau Pinang | |
|---|---|
| 庇能福建話 Pī-néeng Hok-kiàn-uā Pī-né͘ng Hok-kiàn-ōa | |
| Asli kepada | Malaysia |
| Kawasan | Pulau Pinang, sebahagian Kedah, utara Perak (Daerah Kerian, Larut, Matang dan Selama, Hulu Perak) dan Perlis |
Sino-Tibet
| |
Bentuk awal | Proto-Sino-Tibet
|
| Abjad Latin – Tâi-lô ubah suai – Pe̍h-ōe-jī ubah suai (Pe̍͘h-ōa-jī) – Kaedah ad hoc Aksara Cina – Tradisional Hangul (Eksperimen) – Hokkien Imji Tulisan campuran berdasarkan kaedah di atas | |
| Kod bahasa | |
| ISO 639-3 | tiada Kod nan untuk Min Selatan termasuk varian seperti "Hokkien Pulau Pinang" |
| Glottolog | tiada |
| Linguasphere | 79-AAA-jek |
| IETF | nan-u-sd-my07 |
| Bahasa Hokkien Pulau Pinang | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tulisan Cina Tradisional | 庇能福建話 | ||||||||||||
| Tâi-lô | Pī-néeng Hok-kiàn-uā | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Nama alternatif Cina | |||||||||||||
| Tulisan Cina Tradisional | 檳城福建話 | ||||||||||||
| Tulisan Cina Ringkas | 槟城福建话 | ||||||||||||
| Tâi-lô | Pin-siânn Hok-kiàn-uā | ||||||||||||
| |||||||||||||
Bahasa Hokkien Pulau Pinang (Cina: 庇能福建話; Pe̍h-ōe-jī: Pī-né͘ng Hok-kiàn-ōa; Tâi-lô: Pī-néeng Hok-kiàn-uā; IPA: /pi˨˩nɛŋ˦˥ hɔk̚˦kiɛn˥˧ua˨˩/) ialah varian tempatan bahasa Hokkien yang dituturkan di Pulau Pinang, Malaysia. Ia dituturkan sebagai bahasa ibunda oleh 63.9% komuniti Cina di Pulau Pinang, dan juga oleh sebahagian masyarakat India dan Melayu di negeri tersebut.
Dahulu ia menjadi lingua franca dalam kalangan majoriti masyarakat Cina di Pulau Pinang, Kedah, Perlis dan utara Perak. Namun sejak tahun 1980-an, ramai penutur muda telah beralih kepada Bahasa Mandarin Malaysia akibat kempen "Kempen Bertutur dalam Bahasa Mandarin" di Sekolah Menengah Jenis Kebangsaan Cina, walaupun sebelum ini Mandarin tidak digunakan secara meluas di kawasan tersebut. Mandarin kemudiannya dijadikan satu-satunya bahasa pengantar di sekolah menengah Cina, dan dari 1980-an hingga pertengahan 2010-an, pelajar dan guru dikenakan tindakan sekiranya menggunakan variasi Cina selain Mandarin.
Kajian pada tahun 2021 mendapati bahawa Bahasa Hokkien Pulau Pinang berada pada tahap 'terancam' menurut Skala EGIDS (Expanded Graded Intergenerational Disruption Scale), disebabkan pengaruh kuat bahasa Mandarin.
Bahasa Hokkien Pulau Pinang ialah subdialek Zhangzhou (漳州; Tsiang-tsiu) Hokkien, dengan penggunaan meluas kata pinjaman daripada Bahasa Melayu dan Bahasa Inggeris. Berbanding dengan dialek-dialek di Fujian (福建; Hok-kiàn) provinsi China, ia paling hampir dengan varian yang dituturkan di daerah Haicang (海滄; Hái-tshng) dalam Longhai (龍海; Liông-hái) serta di daerah Jiaomei (角美; Kak-bí) dan Xinglin (杏林; Hēng-lîm) dalam kawasan jiran Xiamen (廈門; Ēe-muî).
Di Asia Tenggara, dialek yang serupa turut dituturkan di negeri-negeri bersebelahan Pulau Pinang (Kedah, Perlis dan utara Perak), serta di Medan dan Sumatera Utara, Indonesia. Dialek ini berbeza ketara daripada Hokkien Selatan Semenanjung Malaysia, Hokkien Singapura dan Hokkien Taiwan.
Ortografi
Bahasa Hokkien Pulau Pinang lazimnya ialah bahasa pertuturan, namun ia boleh ditulis dalam Aksara Cina (唐人字; Tn̂g-lâng-jī), atau dalam tulisan abjad Latin (紅毛字; Âng-môo-jī). Bahasa ini mempunyai semakin banyak bahan tulisan, khususnya dalam bentuk romanisasi, hasil daripada peningkatan kehadirannya dalam media sosial. Banyak kandungan memberi tumpuan kepada bahasa itu sendiri seperti kamus dan bahan pembelajaran.
Perkembangan ini berkait rapat dengan usaha memelihara, menghidupkan semula dan mempromosikan bahasa tersebut sebagai sebahagian daripada warisan budaya Pulau Pinang, disebabkan oleh peningkatan kesedaran tentang kemerosotan penggunaan Hokkien Pulau Pinang dalam kalangan generasi muda, yang semakin cenderung menggunakan Mandarin dan Inggeris.
Sistem romanisasi piawai yang biasa digunakan dalam bahan ini adalah berdasarkan Tâi-lô dan Pe̍͘h-ōa-jī, dengan pelbagai pengubahsuaian bagi menyesuaikan diri dengan fonologi unik Hokkien Pulau Pinang.
Persatuan Bahasa Hokkien Pulau Pinang (庇能福建話協會) merupakan salah satu pertubuhan yang mempromosikan penggunaan dan pemulihan bahasa ini. Menerusi Kempen Bertutur dalam Hokkien, mereka mempromosikan sistem berasaskan Tâi-lô yang diubah suai bagi mencerminkan ciri fonologi Hokkien Pulau Pinang serta kata pinjamannya. Sistem ini digunakan dalam rencana ini, dan ciri-cirinya diperincikan di bawah.
Kempen ini turut menyokong penggunaan Aksara Tradisional Cina berdasarkan senarai aksara yang disyorkan oleh Kementerian Pendidikan Taiwan bagi penulisan Hokkien.
Kebanyakan penutur asli tidak mengetahui tentang sistem piawai ini dan cenderung menggunakan kaedah romanisasi ad hoc berdasarkan ejaan Bahasa Inggeris, Bahasa Melayu dan sistem Pinyin. Kaedah ini lazim digunakan dalam banyak nama khas dan nama makanan, contohnya Char Kway Teow (炒粿條; tshá-kúe-tiâu). Ejaan ini sering tidak konsisten dan sangat berubah-ubah, dengan pelbagai versi alternatif yang telah lama digunakan seperti Char Koay Teow. Kaedah romanisasi yang tidak piawai ini, yang lebih mudah difahami oleh orang tempatan, menjadi asas kepada bahan tulisan yang tidak formal.
Fonologi
Konsonan
| Jenis | Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Biasa | Sibilan | ||||||
| Nasal | m [m] 名 (miâ) |
n [n] 爛 (nuā) |
ng [ŋ] 硬 (ngēe) |
||||
| Letupan / Afrikat | Biasa | p [p] 比 (pí) |
t [t] 大 (tuā) |
ts [ts] 姊 (tsí) |
k [k] 教 (kàu) |
[ʔ] 影 (iánn) | |
| Terhembus | ph [pʰ] 脾 (phî) |
th [tʰ] 拖 (thua) |
tsh [tsʰ] 飼 (tshī) |
kh [kʰ] 扣 (khàu) |
|||
| Bersuara | b [b] 米 (bí) |
d [d] 煎蕊 (tsian-doi) |
j [dz] 字 (jī) |
g [g] 牛 (gû) |
|||
| Geseran | f [f] sóo-fá (沙發) |
s [s] 時 (sî) |
sh [ʃ] kú-shérn (古申) |
h [h] 喜 (hí) | |||
| Lateral | l [l] 賴 (luā) |
||||||
| Aproksiman | r [ɹ] ríng-gi̋t (令吉) |
y [j] sa-yang (捎央) |
w [w] 我 (wá) |
||||
- Tidak seperti dialek Hokkien lain, konsonan alveolar afrikat dan geseran kekal dan tidak mengalami pelatalan menjadi alveolo-palatal sebelum /i/, contohnya 時 [si] dan bukan [ɕi].
- Perkataan yang bermula dengan vokal tanpa konsonan awal (null initial) mungkin mengandungi hentian glotal /ʔ/, walaupun ini tidak ditulis secara eksplisit.
- Konsonan ⟨w⟩ dan ⟨y⟩ hanya digunakan dalam ejaan kata pinjaman. Dalam fonologi Hokkien asli, ia boleh dianalisis sebagai bermula dengan konsonan kosong dan boleh dieja sebagai ⟨u⟩ dan ⟨i⟩, contohnya 我 wá/uá, 捎央 sa-yang/sa-iang.
- Konsonan ⟨d⟩, ⟨f⟩, ⟨sh⟩, dan ⟨r⟩ juga hanya digunakan dalam kata pinjaman.
| Bilabial | Alveolar | Velar | Glotal | |
|---|---|---|---|---|
| Nasal | -m [m] 暗 (àm) |
-n [n] 安 (àn) |
-ng [ŋ] 紅 (âng) |
|
| Letupan | -p [p̚] 答 (táp) |
-t [t̚] 殺 (sát) |
-k [k̚] 角 (kák) |
-h [ʔ] 鴨 (àh) |
| Bilabial | Velar | |
|---|---|---|
| Nasal | m [m̩] 毋 (m̄) |
ng [ŋ̍] 霜 (sng) |
Vokal
| Vokal hadapan | Vokal belakang | |||
|---|---|---|---|---|
| Biasa | Nasal | Biasa | Nasal | |
| Tertutup | i [i] 伊 (i) |
inn [ĩ] 圓 (înn) |
u [u] 有 (ū) |
|
| Separuh tertutup | e [e] 會 (ē) |
o [o] 蠔 (ô) |
||
| Separuh terbuka | ee [ɛ] 下 (ēe) |
enn [ɛ̃] 嬰 (enn) |
oo [ɔ] 烏 (oo) |
onn [ɔ̃] 嗚 (onn) |
| Terbuka | a [a] 亞 (a) |
ann [ã] 餡 (ānn) |
||
| Diftong | Triftong | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| ai [ai] 愛 (ài) |
ia [ia] 椰 (iâ) |
io [io] 腰 (io) |
iu [iu] 油 (iû) |
ue [ue] 鍋 (ue) |
iau [iau] 枵 (iau) |
| au [au] 後 (āu) |
ia [iɛ] 燕 (iàn) |
ioo [iɔ] 娘 (niôo) |
ua [ua] 話 (uā) |
ui [ui] 為 (uī) |
uai [uai] 歪 (uai) |
- Dalam sistem Tâi-lô untuk Hokkien Pulau Pinang, vokal nasal ditandakan dengan akhiran ⟨-nn⟩, manakala Pe̍͘h-ōa-jī menggunakan superskrip ⟨◌ⁿ⟩. Penasaan vokal berlaku dalam perkataan yang bermula dengan konsonan nasal (⟨m-⟩, ⟨n-⟩, ⟨ng-⟩), tetapi ia tidak ditulis secara eksplisit menggunakan ⟨-nn⟩ atau ⟨◌ⁿ⟩, contohnya 卵 nūi (/nuĩ/) dan bukannya nūinn/nūiⁿ.
Bagi kebanyakan penutur yang tidak biasa dengan Tâi-lô atau Pe̍͘h-ōa-jī, penandaan nasal biasa ditulis dengan menambah huruf ⟨n⟩ selepas konsonan awal. Contoh terkenal ialah kuih Pulau Pinang Tau Sar Pneah (豆沙餅; tāu-sa-piánn). Dalam contoh lain, penandaan nasal mungkin tidak dinyatakan langsung seperti dalam Popiah (薄餅; po̍h-piánn) atau nama keluarga biasa Ooi (黃; Uînn).
- Akhiran ⟨ioo⟩ hanya digunakan pada perkataan yang bermula dengan ⟨n-⟩, contohnya 娘 niôo. Dalam kes ini, ia disebut /iɔ̃/ dan merupakan variasi kepada ⟨ionn⟩, dengan nasal ditunjukkan melalui konsonan awal.
- Akhiran ⟨ionn⟩ ialah variasi sebutan kepada ⟨iaunn⟩. Kedua-duanya boleh digunakan silih berganti dalam Hokkien Pulau Pinang, contohnya 張 tiaunn/tionn, 羊 iâunn/iônn.
- Apabila ⟨ia⟩ diikuti oleh akhiran ⟨-n⟩ atau ⟨-t⟩, ia disebut sebagai [iɛ], dengan ian dan iat disebut sebagai [iɛn] dan [iɛt̚] masing-masing.
Dalam pertuturan, bunyi ini sering diringkaskan menjadi [ɛn] dan [ɛt̚], contohnya 免 mián/mén.
- Diftong /ua/ boleh dieja sebagai ⟨wa⟩ dalam kata pinjaman, contohnya 我 wá/uá.
- Diftong /ia/ boleh dieja sebagai ⟨ya⟩ dalam kata pinjaman, contohnya sa-yang/sa-iang 捎央.
- Terdapat perbezaan jelas antara vokal /e/ dan /ɛ/ dalam Hokkien Pulau Pinang. Contohnya, 家 (rumah) disebut /kɛ/ (Tâi-lô: ⟨kee⟩, POJ: ⟨ke͘⟩), manakala 雞 (ayam) disebut /ke/ dan ditulis ⟨ke⟩ dalam kedua-dua sistem. Walau bagaimanapun, ramai pengguna sistem Tâi-lô dan Pe̍͘h-ōa-jī Pulau Pinang cenderung mengabaikan perbezaan ini. Salah satu sebab ialah ketiadaan huruf rasmi untuk /ɛ/ dalam sistem Pe̍͘h-ōa-jī ortodoks yang berdasarkan sebutan Amoy, serta kekurangan sokongan huruf ⟨e͘⟩ dalam kebanyakan input POJ. Walaupun sistem Tâi-lô secara formal menggunakan ⟨ee⟩ untuk /ɛ/, ia juga sering diabaikan, mungkin dipengaruhi sumber dalam talian dari Taiwan yang tidak menggunakan atau menyebut huruf ⟨ee⟩.
| Tâi-lô | IPA | Contoh | Catatan |
|---|---|---|---|
| er | [ə] | bēr-liân | Digunakan dalam varian Hokkien beraksen Quanzhou (terutamanya di Malaysia Selatan dan Singapura). Juga muncul dalam kata pinjaman Bahasa Melayu dan Inggeris. |
| y | [y] | 豬腸粉 tsý-tshiông-fân |
Digunakan dalam kata pinjaman Kantonis, kadang kala disebut sebagai ⟨i⟩. |
| ei | [ei] | 無釐頭 môu-lêi-thāu |
Daripada kata pinjaman Kantonis. |
| eoi | [ɵy] | 濕濕碎 sa̋p--sa̋p--sêoi |
Sebutan alternatif kepada ⟨ue⟩ disebabkan pengaruh Kantonis. |
| oi | [ɔi] | 糜 môi |
Kata pinjaman daripada Bahasa Melayu, Inggeris, Kantonis dan Teochew. Akhiran ⟨-l⟩ dalam BM diganti dengan ⟨-i⟩ dalam HPg, seperti dalam bo̍t-toi (botol), tsian-doi (cendol), sām-bai (sambal). |
| ou | [ou] | 大佬 tāi-lôu |
Daripada kata pinjaman Kantonis dan Teochew. |
Akhiran Bunyi (Rime)
| Vokal | Terbuka | Nasal | Letupan | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| [-] | [◌̃] | [m] | [n] | [ŋ] | [p̚] | [t̚] | [k̚] | [ʔ] | |
| a | a | ann | am | an | ang | ap | at | ak | ah |
| ai | ai | ainn | aih | ||||||
| au | au | auh | |||||||
| e | e | eng | ek | eh | |||||
| ɛ (ee) | ee | enn | em | en | eeng | et | eek | eeh | |
| ə (er) | er | ern | ert | erh | |||||
| ei | ei | ||||||||
| i | i | inn | im | in | ing | ip | it | ik | ih |
| ia | ia | iann | iam | iang | iap | iak | iah | ||
| iɛ | ian | iat | |||||||
| iau | iau | iaunn | |||||||
| io | io | ioh | |||||||
| iɔ (ioo) | ioo | ionn | iong | iok | |||||
| iu | iu | ||||||||
| Vokal | Terbuka | Nasal | Letupan | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| [-] | [◌̃] | [m] | [n] | [ŋ] | [p̚] | [t̚] | [k̚] | [ʔ] | |
| o | o | um | ung | uk | oh | ||||
| ɔ (oo) | oo | onn | om | on | ong | ot | ok | ooh | |
| ɔi (oi) | oi | ||||||||
| ou | ou | ||||||||
| u | u | un | ut | uh | |||||
| ua | ua | uann | uan | uang | uat | uah | |||
| uai | uai | uainn | |||||||
| ue | ue | ueh | |||||||
| ui | ui | uinn | |||||||
| y | y | yn | |||||||
| ɵy (eoi) | eoi | ||||||||
| m̩ | m | － | |||||||
| ŋ̍ | ng | － | |||||||
Nada
Dalam Hokkien Pulau Pinang, dua nada Berlepas (nada ke-3 dan ke-7) hampir tidak dapat dibezakan dalam bentuk asal, dan biasanya hanya dibezakan dalam bentuk sandhi. Oleh itu, kebanyakan penutur asli hanya menyedari empat nada bagi suku kata bebas (tinggi, rendah, menaik, jatuh tinggi), dan dua nada Masuk (tinggi dan rendah) bagi suku kata tertutup. Dalam kebanyakan sistem romanisasi, ini dikira sebagai tujuh nada secara keseluruhan. Nada-nada tersebut adalah seperti berikut:
| Jenis | Nada Atas / Gelap (陰) | Nada Bawah / Cerah (陽) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| No. | Nama | TL | Kontur | Sandhi | No. | Nama | TL | Kontur | Sandhi | |
| Mendatar (平) | 1 | 陰平 im-piânn |
a | [˦˦] (44) | [˨˩] (21) | 5 | 陽平 iông-piânn |
â | [˨˧] (23) | [˨˩] (21) |
| Menaik (上) | 2 | 上聲 sióng-siann |
á | [˥˧] (53) | [˦˦] (44) | － | ||||
| [˦˦˥] (445) | ||||||||||
| Berlepas (去) | 3 | 陰去 im-khì |
à | [˨˩] (21) | [˥˧] (53) | 7 | 陽去 iông-khì |
ā | [˨˩] (21) | [˨˩] (21) |
| [˦˦] (44) | ||||||||||
| Masuk (入) | 4 | 陰入 im-ji̍p |
a◌ | [ʔ˧] (3) | [ʔ˦] (4) | 8 | 陽入 iông-ji̍p |
a̍◌ | [ʔ˦] (4) | [ʔ˧] (3) |
| Nota | Nada masuk (4 & 8) hanya wujud dalam suku kata tertutup yang berakhir dengan -p, -t, -k, atau -h. | |||||||||
Nama-nama nada kini tidak lagi sepadan dengan kontur nada sebenar. Nada Menaik (2) mempunyai dua variasi dalam Hokkien Pulau Pinang: nada turun tinggi [˥˧] (53), dan nada naik tinggi [˦˦˥] (445). Nada turun tinggi [˥˧] lebih lazim dalam kalangan generasi lama, manakala generasi muda lebih cenderung menggunakan nada naik tinggi [˦˦˥]. Apabila nada ke-3 mengalami sandhi menjadi nada ke-2, variasi [˥˧] digunakan, walaupun sebilangan penutur menukarnya kepada nada ke-1 [˦] (44).[4] Seperti dalam Amoy dan Zhangzhou, tiada nada menaik cerah (ke-6) dalam dialek ini.
Sandhi Nada
Hokkien Pulau Pinang, seperti dialek Hokkien lain (namun kurang ketara),[4] menampilkan fenomena sandhi nada (變調; piàn-tiāu), iaitu proses perubahan nada apabila suku kata diikuti suku kata lain dalam satu perkataan berbilang suku kata. Apabila satu aksara disebut secara tunggal atau di akhir rangkaian, ia mengekalkan nada asalnya (本調; pún-tiāu). Dalam perkataan berbilang suku kata, semua suku kata kecuali yang terakhir mengalami sandhi nada.
Contohnya: 牛 gû sebagai satu perkataan berdiri disebut dengan nada menaik [˨˧] (23), tetapi dalam 牛肉 gû-bah, ia mengalami sandhi dan disebut [˨˩] (21), manakala 肉 bah kekal dengan nada asalnya [ʔ˧] (3). Begitu juga dalam frasa panjang seperti 牛肉粿條湯 gû-bah-kué-tiâu-thng, hanya suku kata akhir 湯 thng mengekalkan nada asal.
Dalam sistem romanisasi Tâi-lô dan Pe̍͘h-ōa-jī, perkataan berbilang suku kata ditulis dengan tanda sempang (-) antara suku kata. Suku kata yang dihubungkan mengalami sandhi nada. Tanda sempang ganda (--) pula digunakan jika suku kata sebelumnya tidak mengalami sandhi. Tanda nada tetap menandakan nada asal, bukan nada sandhi.
| 1 | → | 7 | ← | 5 |
| ↑ | (↖) | ↓ | ||
| 2 | ← | 3 | ||
| 4 | ↔ | 8 |
- Peraturan umum sandhi nada Hokkien Pulau Pinang:
- Nada 5 menjadi 7
- Nada 7 menjadi 3
- Nada 3 menjadi 2 (atau 1 bagi sesetengah penutur)
- Nada 2 menjadi 1
- Nada 1 menjadi 7
- Suku kata tertutup (-p, -t, -k, -h):
- Nada 4 menjadi 8
- Nada 8 menjadi 4
Walaupun nada berlepas (3 & 7) kelihatan serupa dalam bentuk asal, dalam bentuk sandhi ia berbeza: nada ke-3 menjadi [˥˧] (53) dan nada ke-7 menjadi [˨˩] (21), membolehkan perbezaan dibuat dengan jelas.
Hubungan antara nada Hokkien dan Mandarin
Terdapat padanan yang agak konsisten antara nada dalam Hokkien dan Mandarin:
- Mendatar Atas: Nada 1 Hokkien = Nada 1 Mandarin, contohnya 雞 ke/jī.
- Mendatar Bawah: Nada 5 Hokkien = Nada 2 Mandarin, contohnya 龍 lêng/lóng.
- Menaik: Nada 2 Hokkien = Nada 3 Mandarin, contohnya 馬 bée/mǎ.
- Berlepas: Nada 3/7 Hokkien = Nada 4 Mandarin, contohnya 兔 thòo/tù, 象 tshiōnn/xiàng.
Perkataan dengan nada Masuk semuanya berakhir dengan ⟨-p⟩, ⟨-t⟩, ⟨-k⟩ atau ⟨-h⟩ (iaitu hentian glotal). Oleh kerana Mandarin tidak lagi mengekalkan nada masuk, tiada padanan langsung untuk nada 4 dan 8 Hokkien, contohnya 國 kok/guó, 發 huat/fā. Nada Mandarin biasanya bergantung kepada konsonan awal suku kata (rujuk Nada masuk untuk maklumat lanjut).
Sebutan sastera dan sebutan lisan
Hokkien tidak lagi diajar secara formal di sekolah di Pulau Pinang sejak penubuhan Republik China (1912–1949) apabila Mandarin diisytiharkan sebagai bahasa kebangsaan orang Cina. Oleh itu, sangat sedikit orang yang menerima pendidikan formal dalam Hokkien, dan ia tidak digunakan dalam konteks sastera. Namun, seperti dalam varieti Min Nan lain, kebanyakan perkataan mempunyai kedua-dua sebutan sastera dan sebutan lisan. Sebutan lisan lazim digunakan, contohnya 大學 tuā-o̍h (bukan tāi-ha̍k), walaupun sebutan sastera masih muncul dalam keadaan tertentu:
- dalam nama peribadi (tetapi biasanya bukan nama keluarga), contohnya 安 an (bukan uann), 玉 gio̍k (bukan ge̍k), 月 gua̍t (bukan gue̍h), 明 bêng (bukan mêe)
- dalam beberapa nama keluarga, contohnya 葉 ia̍p (bukan hio̍h)
- dalam nama khas lain, contohnya 龍山堂 Liông-san-tông (bukan Lêng-suann-tn̂g)
- dalam frasa tertentu, contohnya 差不多 tsha-put-to (bukan tshee-m̄-to), 見笑 kiàn-siàu (bukan kìnn-tshiò)
- dalam nama tumbuhan dan rempah, contohnya 木瓜 bo̍k-kua (bukan ba̍k-kua), 五香 ngóo-hiong (bukan gōo-hiong)
- dalam nama pekerjaan, contohnya 學生 ha̍k-seng (bukan o̍h-senn), 醫生 i-seng (bukan i-senn), 老君 ló-kun (bukan lāu-kun); pengecualian ketara: 先生 sin-senn
Tidak seperti di China, Taiwan dan Filipina, sebutan sastera untuk nombor (melebihi dua) tidak digunakan semasa menyebut nombor telefon, contohnya 二五四 disebut jī-gōo-sì dan bukannya jī-ngóo-sù.
Perbezaan dengan varieti Hokkien lain
Hokkien Pulau Pinang berbeza dari segi sebutan dan kosa kata berbanding varieti Hokkien lain. Walaupun banyak persamaan dengan Hokkien Zhangzhou (asal usulnya), ia juga mempunyai ciri unik:
- Penggunaan sebutan Zhangzhou seperti 糜 muâi (Amoy: bê), 先生 sin-senn (Amoy: sian-sinn);
- Ungkapan Zhangzhou seperti 調羹 thâu-kiong (Amoy: 湯匙 thng-sî);
- Pengambilan sebutan daripada Teochew, contohnya 我 wá/uá (Zhangzhou: guá), 糜 môi (Zhangzhou: muâi);
- Pengaruh Amoy dan Quanzhou seperti 歹勢 pháinn-sè (Zhangzhou: bái/pháinn-sì), 百 pah (Zhangzhou: peeh);
Perbezaan umum boleh diringkaskan seperti berikut:
| Hokkien Pulau Pinang | Hokkien Amoy | Zhangzhou | Contoh |
|---|---|---|---|
| Nada 8 [˦] (4) | [˦] (4) | [˩˨] (12) | |
| -e | -ue | -e | 細 sè |
| -ee | -e | -ee | 蝦 hêe |
| -enn | -inn | -enn | 生 senn |
| -eng | -ing (/iəŋ/) | -ing (/iəŋ/) | 生 seng |
| -ek | -ik (/iək̚/) | -ik (/iək̚/) | 色 sek |
| -iaunn / -ionn | -iunn | -ionn | 想 siāunn |
| -iong / -iang | -iong | -iang | 相 siong |
| -in | -un | -in | 銀 gîn |
| j- | l- | j- | 入 ji̍p |
| -oo | -ng | -oo | 兩 nōo |
| -u | -i | -i | 魚 hû |
| -ue | -e | -ue | 火 hué |
| -ua | -ue | -ua | 話 uā |
| -uinn | -ng | -uinn | 酸 suinn |
Kata Pinjaman
Disebabkan kepelbagaian etnik dan bahasa di Pulau Pinang, Hokkien Pulau Pinang sangat dipengaruhi dan mengambil banyak kata pinjaman daripada bahasa lain,[5] terutamanya Bahasa Melayu, Teochew, Kantonis, dan Bahasa Inggeris.
Bahasa Melayu
Seperti dialek Hokkien lain di Malaysia dan Singapura, Hokkien Pulau Pinang banyak meminjam perkataan daripada Bahasa Melayu—kadang-kadang lebih meluas daripada varieti Hokkien lain. Contohnya:
| Hokkien Pulau Pinang | Bahasa Melayu | Hokkien Lain | Maksud | Nota |
|---|---|---|---|---|
| ān-ting | anting | 耳鉤 hīnn‑kau |
subang telinga | |
| bā‑lái | balai polis | 警察局 kíng‑tshat‑kio̍k |
balai polis | |
| bā‑lú (峇屢) | baru | 拄才 tú‑tsiah |
baru/tepat saja | |
| bān‑san (萬山) | bangsal | 菜市仔 tshài‑tshī‑á |
pasar | lihat juga pá‑sat |
| báng‑kû | bangku | 椅條 í‑liâu |
bangku | |
| bá‑tû (礣砥) | batu | 石頭 tsio̍h‑thâu |
batu | |
| bēr‑liân | berlian | 璇石 suān‑tsio̍h |
berlian | |
| bī‑nā‑tang | binatang | 動物 tōng‑bu̍t |
haiwan | |
| gâ‑tái (疨㾂) | gatal | 癢 tsiūnn |
gatal | |
| gēr‑lí / gî‑lí (疑理) | geli | 噁 ònn |
geli | |
| jiám‑bân (染蠻) | jamban | 便所 piān‑sóo |
tandas | |
| kan‑nang‑tsû / kan‑lang‑tsû (蕳砃薯) | kentang | 馬鈴薯 má‑lîng‑tsû |
kentang | |
| kau‑în / kau‑îng (交寅) | kahwin | 結婚 kiat‑hun |
berkahwin | |
| khit‑siàn (乞善) | kesian | 可憐 khó‑liân |
kasihan | |
| lām‑peng | lampin | 尿帕仔 jiō‑phè‑á |
lampin bayi | |
| lô‑ti (羅知) | roti | 麵包 mī‑pau |
roti | |
| ló‑kun (老君) | dukun | 醫生 i‑seng |
bomoh | |
| lui (鐳) | duit | 錢 tsînn |
wang | |
| má‑ná (嗎哪) | mana | 當時 tang‑sî / siánn‑mih‑sî‑tsūn |
sejak bila? | |
| mā‑nek | manik | 珠仔 tsu‑á |
butang manik | |
| má‑tâ (馬打) | mata‑mata | 警察 kíng‑tshat |
mata²/polis | |
| pá‑sat (巴剎) | pasar | 菜市仔 tshài‑tshī‑á |
pasar | |
| pīng‑gang | pinggang | 腰 io |
pinggang | |
| pún (呠 / 僨) | pun | 也 iā |
juga | |
| lā‑sa | rasa | 感覺 kám‑kak |
rasa/berasa | |
| sá‑bûn (雪文) | sabun | 茶箍 tê‑khoo |
sabun | |
| sâm‑pá (儳㞎) | sampah | 糞埽 pùn‑sò |
sampah | |
| sa‑yang (捎央) | sayang | 愛 ài |
sayang | |
| som‑bóng (森妄) | sombong | 勢利 sè‑lī |
sombong | |
| soo‑tong (蘇東) | sotong | 鰇魚 jiû‑hû |
sotong | |
| su‑kā / su‑kah (私合) | suka | 愛 ài |
suka | |
| tá‑hān (扙捍) | tahan | 忍耐 lím‑nāi |
tahan | |
| ta‑pí (焦比 / 逐比) | tapi | 但是 / 毋過 tān‑sī / m̄‑koh |
tetapi | |
| to‑lóng (多琅) | tolong | 鬥相共 tàu‑sann‑kāng |
tolong | |
| tong‑kat (杖楬) | tongkat | 枴仔 kuái‑á |
tongkat | |
| tsi‑lā‑kā | celaka | 該死 kai‑sí |
sial! | |
| tsiám‑pó | campur | 摻 tsham |
campur | |
| tua‑la (大帤) | tuala | 面巾 bīn‑kin |
tuala |
Kata Pinjaman dalam Melayu
Terdapat juga banyak perkataan Hokkien yang diserap ke dalam Bahasa Melayu dengan sedikit perubahan makna, contohnya:
| Bahasa Melayu | Hokkien Pulau Pinang | Maksud | Nota |
|---|---|---|---|
| beca | 馬車 bée‑tshia |
kereta kuda | |
| bihun | 米粉 bí‑hún |
bihun | |
| Jepun | 日本 Ji̍t‑pún |
Jepun | |
| loteng | 樓頂 lâu‑téng |
atas; loteng | |
| kicap | 鮭汁 kê‑tsiap |
kicap ikan | |
| kongsi | 公司 kong‑si |
kongsi; syarikat | |
| kuaci | 瓜子 kua‑tsí |
biji tembikai | |
| kuetiau | 粿條 kué‑tiâu |
kuetiau | |
| kuih | 粿 kué |
kuih | |
| mi | 麵 mī |
mi mee | |
| sinseh | 先生 sin‑senn |
sinseh; tukang urut tradisional | |
| tauhu | 豆腐 taū‑hū |
tauhu | |
| tauke | 頭家 thâu‑kee |
tauke; bos | |
| teh | 茶 têe |
teh | |
| teko | 茶鈷 têe‑kóo |
teko; teko teh | |
| Tionghua / Tionghoa | 中華 Tiong‑huâ |
orang Cina | |
| Tiongkok | 中國 Tiong‑kok |
China | |
| tukang | 廚工 tû‑kang |
tukang; artisan |
Varieti Cina Lainnya
Terdapat perkataan dalam Hokkien Pulau Pinang yang asalnya dari varieti Cina lain di Malaysia, contohnya:
| Hokkien Pulau Pinang | Asal dari | Maksud | Nota |
|---|---|---|---|
| 愛 ài |
Teochew | mahu | varieti lain gunakan 欲 beh. |
| 我 wá |
Teochew | saya | bentuk Teochew menggantikan 'guá'. |
| 我儂 wá‑lâng |
Teochew | kita | kadangkala disingkat kepada 'wang'/'uang' (卬); varieti lain gunakan 恁 lín. |
| 汝儂 lú‑lâng |
Teochew | kamu semua | kadangkala disingkat 'luang' (戎); varieti lain gunakan 恁 lín. |
| 伊儂 i‑lâng |
Teochew | mereka | kadangkala disingkat 'yang'/'iang' (傇); varieti lain gunakan 𪜶 in. |
| 無便 bô‑piān |
Teochew | tak boleh buat apa | |
| 豬母酸 / 豬母霜 tu‑bó‑suinn / tu‑bó‑sng |
Teochew | sotong kurita | daripada Teochew tṳ‑bó‑sṳng. |
| 啱 ngam |
Kantonis | sesuai | |
| 大佬 tāi‑lôu |
Kantonis | abang; ketua | sebutan dari Kantonis. |
| 緊張 kán‑tsiong / kín‑tsiong |
Kantonis | gugup | daripada 緊張 gán jēung atau gabungan Hokkien 緊 ('kín') + Kantonis 張 ('jēung'). |
| 無釐頭 môu‑lêi‑thāu |
Kantonis | tidak masuk akal | daripada 無厘頭. |
| 豬腸粉 tsý‑tshiông‑fân |
Kantonis | chee cheong fun | sebutan dari Kantonis. |
| 雲吞 uān‑than |
Kantonis | wantan | sebutan dari Kantonis. |
| 濕濕碎 sa̋p‑sa̋p‑sêoi |
Kantonis | mudah; senang | sebutan Kantonis. |
| 死父 sí‑pēe |
Hokkien Singapura | sangat | daripada Teochew sí‑pĕ dan Hokkien Singapura 死爸. |
| 我老兮 wá‑lāu‑ê |
Hokkien Singapura | waduh! | ungkapan dari Singapura. |
Bahasa Inggeris
Hokkien Pulau Pinang turut meminjam beberapa perkataan daripada Bahasa Inggeris — sesetengahnya mungkin melalui Bahasa Melayu. Kata pinjaman Inggeris biasanya bersifat teknikal dan kurang menular berbanding pinjaman Melayu, contohnya “brake”, “park”, “pipe”, “pump” dan sebagainya. Namun beberapa perkataan Inggeris digunakan dalam pertuturan harian, seperti berikut:
| Hokkien Pulau Pinang | Inggeris | Hokkien Lain | Nota |
|---|---|---|---|
| a-bôi 阿bôi |
Boy | 囝 kiánn |
Panggilan mesra terhadap anak lelaki sendiri ataupun anak lelaki orang lain. |
| a-gêr 阿gêr |
Girl | 查某囝 tsa‑bóo‑kiánn |
Panggilan mesra kepada anak perempuan sendiri atau anak perempuan orang lain. |
| áng-kér 安哥 |
Uncle | 阿叔 a‑tsek |
Panggilan untuk lelaki seumur bapa atau lebih tua. |
| án-tí 安娣 |
Aunty | 阿姨 a‑î |
Panggilan untuk wanita seumur ibu atau lebih tua. |
| kú-shérn 古申 |
cushion | 墊 tiām |
|
| lée-liô 黎撩 |
radio | 收音機 siu‑im‑ki |
|
| móo-tó 摩哆 |
motorcycle | 摩托車 môo‑thok‑tshia |
Daripada "motor". |
| sée‑le̋rt 沙律 |
salad | 沙拉 sa‑la |
|
| sóo‑fá 沙發 |
sofa | 膨椅 phòng‑í |
Thai
Hokkien Pulau Pinang turut terdapat beberapa perkataan daripada Bahasa Thai, contohnya:
| Hokkien Pulau Pinang | Maksud | Hokkien Lain | Nota |
|---|---|---|---|
| pua̍t 鈸/鏺 |
1/10 unit wang (10 sen); contohnya 50 sen = 五鈸 gōo‑pua̍t | 角 kak |
Asal-usulnya tidak pasti, dipercayai daripada Bahasa Thai baht. |
Hiburan
Dalam beberapa tahun kebelakangan ini, beberapa filem yang menggunakan Bahasa Hokkien Pulau Pinang telah diterbitkan sebagai sebahagian usaha melindungi kepentingan bahasa ini.[6] Antara filem terkini ialah The Journey, yang menjadi filem tempatan terlaris pada tahun 2014, dan You Mean the World to Me, filem pertama yang seluruhnya dirakam dalam Hokkien Pulau Pinang.
Satu lagi sumbangan penting dalam bidang hiburan ialah Penang Hokkien Podcast. Ditubuhkan pada tahun 2005 oleh John Ong, seorang warganegara Pulau Pinang yang menetap di kawasan metro Kansas City, AS, podcast ini merupakan platform pertama yang sepenuhnya menggunakan Hokkien gaya Pulau Pinang. Podcast ini menawarkan perbualan santai dan menyeronokkan untuk pendengar yang memahami bahasa tersebut. Ia diwujudkan sebelum gelombang filem Hokkien Pulau Pinang terkini, dan menjadi ruang unik untuk berkongsi kisah dan rahsia secara santai, seolah berkongsi dengan rakan karib.
Podcast ini melengkapkan usaha memuliakan bahasa tersebut dengan menyampaikan kandungan audio berkualiti yang meraikan unsur budaya dan humor tersendiri — sumber berharga buat mereka yang mahukan pengalaman pembelajaran yang menyeluruh.
Satu detik menarik dalam sejarah global hiburan ialah penampilan Hokkien Pulau Pinang secara tidak sengaja dalam sitcom British Mind Your Language (1977–79). Pelakon kelahiran Malaysia, Pik-Sen Lim, berasal dari Pulau Pinang, memainkan watak Chung Su-Lee, yang sepatutnya bertutur dalam Mandarin. Namun dia secara semula jadi menggunakan Hokkien Pulau Pinang, bahasa ibundanya. Pada akhir 1970-an, Mandarin belum lagi terkenal, dan kebanyakan penonton tidak menyedarinya, mungkin penampilan rakaman pertama Hokkien Pulau Pinang yang jelas dalam media antarabangsa. Peristiwa ini mengukuhkan lagi kedudukan bahasa sebagai sebahagian identiti penutur, walau dalam konteks budaya berbeza.
Kempen Bertutur Bahasa Hokkien
Kempen Bertutur Bahasa Hokkien ialah gerakan masyarakat yang bertujuan memulihkan dan mempromosikan bahasa Hokkien, dengan tumpuan mengekalkan penggunaannya dalam komuniti Hokkien di seluruh dunia. Dilancarkan secara dalam talian pada 12 Julai 2015, ia bermula secara sendiri di laman Facebook oleh penutur Hokkien dari Pulau Pinang, Malaysia, dan berkembang menjadi platform aktif untuk menyebarkan kesedaran dan membina semangat kebanggaan terhadap bahasa tersebut.
Walaupun bermula di Penang Hokkien, kempen ini turut berkongsi maklumat tentang varieti Hokkien lain seperti di Singapura, Filipina, Indonesia, Taiwan dan yang lain, bagi menonjolkan kepelbagaian dan kekayaan budaya bahasa tersebut.
Kempen ini berbeza daripada Kempen Bertutur Mandarin di Singapura yang dijalankan oleh kerajaan, sebaliknya ia menekankan kepentingan mengekalkan dan menggunakan Hokkien. Halaman Facebook dikendalikan oleh ahli Persatuan Bahasa Hokkien Pulau Pinang iaitu pertubuhan bukan kerajaan yang ditubuhkan secara rasmi pada 2014 untuk memelihara warisan bahasa dan budaya Hokkien Pulau Pinang. Melalui kehadiran dalam talian, Kempen Speak Hokkien memainkan peranan penting dalam menyatukan komuniti penutur Hokkien di seluruh dunia dan menghidupkan rasa kebanggaan terhadap bahasa tersebut.
Rujukan
- ^ …
- ^ …
- ^ …
- ^ a b c Chuang, Ching-ting; Chang, Yueh-chin; Hsieh, Feng-fan (2013), Complete and Not-So-Complete Tonal Neutralization in Penang Hokkien (dalam bahasa Inggeris) – melalui academia.edu
- ^ de Gijzel, Luc (2009). English-Penang Hokkien Pocket Dictionary (dalam bahasa Inggeris). George Town, Penang: Areca Books. ISBN 978-983-44646-0-8.
- ^ Loh, Arnold (2015-12-29). "Shooting to Begin for First Penang Hokkien Film". The Star Online (dalam bahasa Inggeris).
Bacaan lanjut
- Douglas, Carstairs (1899) [1873]. Chinese-English Dictionary of the Vernacular or Spoken Language of Amoy, with the Principal Variations of the Chang-chew and Chin-chew Dialects (dalam bahasa Inggeris) (ed. 2nd corrected). London: Publishing Office of the Presbyterian Church of England. ISBN 1-86210-068-3., bound with Barclay, Thomas (1923). Supplement to Dictionary of the Vernacular or Spoken Language of Amoy (dalam bahasa Inggeris). Shanghai: Commercial Press.
- de Gijzel, Luc (2009). English-Penang Hokkien Pocket Dictionary (dalam bahasa Inggeris). George Town, Penang: Areca Books. ISBN 978-983-44646-0-8.
Ralat petik: Tag <ref> wujud untuk kumpulan bernama "lower-alpha", tetapi tiada tag <references group="lower-alpha"/> yang berpadanan disertakan